هنر در ایران به قدمت تاریخ است و معماری از کهن ترین هنرهای ایرانی . بر اساس آنچه از نوشته های تاریخی به دست می آید، هنر و صنعت از 5000 سال قبل از میلاد در ایران زمین ریشه و نشان دارد و به همین دلیل است که تمامی گستره این مرز و بوم، به ویژه روستاها، مانند کتاب زنده ای از تاریخ، معماری و هنر ایرانی و اسلامی جلوه گر هستند .
کمتر روستائی در ایران وجود دارد که در آن معابد باستانی و اماکن زیارتی و مذهبی با ویژگیهای خاص معماری ایرانی وجود نداشته باشد .
پاسارگاد، تخت سلیمان، ارگ بم ، چهل ستون، عالی قاپو و مسجد امام اصفهان نمونه هایی از آثار تاریخی به جا مانده از تمدن گذشتگان هستند که علاوه بر جلال و شکوه و شگفتی که به لحاظ عظمت معماری و ساختار در بینننده ایجاد می کنند، گویای تاریخ و تمدن با شکوه ایرانی نیز هستند .
پس از ورود اسلام به سرزمین پهناور ایران، فرهنگ و هنر این پهنه با عوامل تازه ای ترکیب شد . برخورد و آمیزش عنصر ایرانی با جریانهای فرهنگ، هنر و اندیشه اسلامی، سیمای تازه ای به هنر ایرانی بخشید، بدون آنکه هویت و روح آن را تغییر دهد .
معماری ایران، شناسنامه معتبر مردم در این سرزمین از دورترین زمانها است . در معماری ایرانی آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه، اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسلها به خوبی مشهود است، این ویژگی نه تنها در بناهای عظیم ، بلکه در ابنیه کوچک نیز به خوبی نمایان است .
تزئینات رایج در معماری کهن ایرانی با همه ویژگیهای خود از گچ بری و آرایش با کاشی لعابدار و غیره به معماری اسلامی ایران انتقال یافته است .
بی تردید هنر هر قوم بازگوکننده نحوه اندیشه، جهان بینی، معتقدات و سنتهای آن قوم است . هر چه بنیادهای فرهنگی ملتی استوارتر و ریشه دارتر باشد تجلیات هنری آن ملت نیز طی تاریخ تکامل آن یکنواخت تر و از نوسانات، تحولات و گسستگیهای بیشتری برخوردار است .
بر اساس اعلام منابع تاریخی کهن ترین نمونه قابل ذکر از میان بناهای باستانی که در کشور ما شناخته شده معبد چغازنبیل واقع در خوزستان است .
این پرستشگاه باشکوه که حدود 90 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، بزرگترین اثر معماری برجای مانده از تمدن عیلامی است که تاکنون شناسایی شده ، مصالح اصلی بنا خشت است و پوششی از آجر به منظور حفاظت، خشتها را در برگرفته است .
پس از گذشت سالیان بسیار از خلق آثار ایرانی و اسلامی، در می یابیم که آثار مذهبی، بخشی از آثار تاریخی و معنوی ایران را شامل می شوند و اعتقادات، باورها و معنویت از جمله میراث ماندگاری هستند که از طریق اماکن مذهبی منتقل می شوند .
اغلب بناهای مذهبی ایران به ویژه مساجد، از معماری خاصی برخوردار هستند ، چرا که سازندگان آنها به دلیل قداست و معنویت این پایگاههای مذهبی ، اوج هنر و معماری را در آنها به کار برده و اثری بدیع و زیبا را خلق کرده اند، این زیبایی و شکوه به قدری است که پس از گذشت سالها، چشم هر بیننده ای خیره شده و مجذوب عظمت و جلال بناهای مذهبی و تاریخی کشور می شود .
بناهای تاریخی و بسیار ارزشمندی که از شهرت جهانی نیز برخوردار هستند، تنها در دوره زمانی خاص خود کاربری داشته و در حال حاضر تنها فضایی برای گردشگری و آشنایی با تاریخ گذشتگان هستند، تخت جمشید از جمله این بناها محسوب می شود .
در مقابل اماکنی هستند که پس از گذشت هزاران سال هنوز کاربری خود را داشته و با صلابت، پذیرای مشتاقان هستند، این بناها با وجود اینکه فضایی برای گردشگری و کسب اطلاع از تاریخ، هنر و معماری گذشته هستند، همچنان استوار، محل عبادت و معنویت نیز بوده و کاربری اصلی خود را حفظ کرده اند .
در هر کشوری بیشترین شکوه و جلال مربوط به آثار مذهبی است، مساجد یکی از این آثار مذهبی هستند که علاوه بر ایران در بسیاری از کشورها نمونه های آن وجود دارد و اغلب نیز نمادی عینی از هنر، معماری، زیبایی و معنویت هستند .
در کشور اسلامی ایران اماکن مذهبی ترکیبی از فرهنگ ایرانی و اسلامی هستند و می توان گفت جوهره اصلی میراث فرهنگی را فرهنگ مذهبی تشکیل می دهد و مایه و بطن اصلی این جوهره نیز اماکن مذهبی هستند .
معماری اماکن مذهبی ایران می تواند الگوی معماری کشور باشد، در حال حاضر معماری کشور از الگوی مشخصی پیروی نمی کند، در این شرایط می توان با تأسی از بناهای اسلامی سراسر کشور، معماری مشخصی را به عنوان شاخصه ، برای معماری ایران زمین در نظر گرفت .
بخشی از مساجد کشور به دلیل ویژگی های خاص معماری و تاریخی به ثبت ملی رسیده اند، اما صرف نظر از اینکه مسجدی ثبت ملی شده باشد یا خیر، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در هر حال بیانگر تاریخ، هنر، معماری و هویت ایرانیان مسلمان هستند .
البته باید توجه داشت که آثار مذهبی سرزمین پهناور ایران، به مساجد و زیارتگاههای مسلمانان ختم نمی شود، بلکه اماکن مذهبی سایر ادیان نظیر مسیحی و یهودی نیز در ایران از جایگاه خاصی برخوردار بوده و ویژگیهای معماری و معنوی آنها نیز به نوعی مؤید سیر تاریخی معماری و هنر در ایران است .
کلیساها و کنیسه های بسیاری در نقاط مختلف کشور به صورت پراکنده وجود دارد که ویژگیهای اغلب آنها نیز به لحاظ معماری و بافت تاریخی، منحصر به فرد بوده و بنا را واجد چنان مشخصاتی کرده که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و مورد توجه و مراقبت مناسب سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار دارند .
تهران، اصفهان و آذربایجان غربی و شرقی از جمله مناطقی هستند که اماکن مذهبی یهودیان و مسیحیان یعنی کنیسه ها و کلیساهای تاریخی را در خود جای داده اند .
نظر شما