به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس دومین نشست تخصصی آویشن و اندیشه با عنوان «نبرد روایتها در دفاع مقدس (تاکید بر عملیات رمضان)» با همکاری اداره کل تبلیغات اسلامی استان مرکزی، سرای نوآوری فرهنگ و هنر، کانون خانه حکمت، کانون یاد و دفتر خبرگزاری مهر استان مرکزی در اراک برگزار شد.
در این نشست علیرضا رحیمی، مدیر سرای نوآوری صنایع خلاق فرهنگ و هنر دانشگاه آزاد، اسماعیل نادری، مدرس دانشگاه، فرمانده اسبق گردان امام حسین (ع) و نویسنده دفاع مقدس، مجید مالکی، پژوهشگر دفاع مقدس، مریم طالبی، مدیر دفتر فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری استان مرکزی و علی اکبر فراهانی، معاون اسناد و کتابخانه دفاع مقدس اداره کل حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس استان مرکزی حضور داشتند. در ادامه مشروح این نشست را از نظر می گذانید.
وظیفه سخت افزاری ما در جنگ تمام شد اما وظیفه نرم افزاری همچنان ادامه دارد
اسماعیل نادری در این نشست اظهار کرد: انتخاب کلمه نبرد برای تحریک اذهان مناسب است اما با روایت تناسبی ندارد و پیشنهاد بنده این است که با واژه‌ای ملایم‌تر جابه‌جا شود. برخی از کسانی که در دفاع مقدس نقش‌آفرینی کرده‌اند، هنر نوشتن یا درک پیام رسانی دقیق را ندارند و صرفاً عناصری بوده‌اند که در جنگ هر کدام سهمی داشته و انجام وظیفه کردند.
وی بیان کرد: وظیفه سخت افزاری ما در جنگ تمام شده است اما وظیفه نرم افزاری همچنان ادامه دارد. به عبارتی وظیفه ما رساندن پیام آنچه در حوادث جنگ دیده‌ایم و دیگران ندیده‌اند به نسل امروز است. صاحبان قلم، هنرمندان و اهالی معرفت از صحنه‌های جنگ دور بوده‌اند و یکی از دلایل به وجود آمدن و روایت‌های مختلف از دفاع مقدس شده است. البته عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دیگر نیز در تفاوت روایتها نقش دارند.
فرمانده گردان امام حسین (ع) در دوران دفاع مقدس با اشاره به عملیات رمضان تاکید کرد: عملیات رمضان خیلی حرف دارد و همه مطالب را نمی‌شود گفت. من نگران آینده تاریخ جنگ نیستم بلکه نگران تخلیه دیدنی‌های بچه‌های جنگ هستم و آنچه که آنها دیده و لمس کرده‌اند بسیار مهم است. از طرفی اسناد و مراکزی که به این موضوعات ورود می‌کنند، مانند من نمی‌آیند به تشریح عملیات‌ها بپردازند.
دشمن بعد از عملیات رمضان ما را تجزیه و تحلیل کرد
نادری خاطرنشان کرد: من یک بحثی دارم با عنوان مدیریت نظامی عراق در عملیات رمضان که دشمن بعد از عملیات رمضان ما را تجزیه و تحلیل کرد و فهمید با چه نیرویی می‌جنگد و اینکه چطور می‌تواند با آن مقابله کند. فهمید این نیرو شب‌رو است و عقبه مهندسی، تجهیزاتی و آتش ندارد. اعتقاد ما این بود که وقتی به سنگرهای عراق برسیم، هر تجهیزاتی بخواهیم دریافت می‌کنیم اما از رمضان به بعد، عراق به جای خاکریز کانال زد و دسترسی ما را به این امکانات قطع کرد. از کانال گذشتن زمان بیشتری می‌برد و این برای اولین بار بود که با کانال مواجه می‌شدیم.
وی ادامه داد: رمضان شروع رودررویی عراق به صورت مدیریت شده با ما بود. ما وقتی وارد عراق شدیم هیچ شناختی از خاک آنجا نداشتیم و از طرفی نمی‌توانستیم مانند آنها به‌صورت روزانه عکس هوایی بگیریم و زمین را تحلیل کنیم. در این عملیات عراق در ۵۰ روز به اندازه ۲ سال کار مهندسی کرد و به‌همین خاطر با مشکل مواجه شدیم. برخی دلیل عدم موفقیت ما در عملیات رمضان را با عجله وارد شدن به خاک عراق می‌دانند و برخی بر خلاف گروه اول علت ناموفق بودن عملیات را تأخیر در ورود به خاک عراق عنوان می‌کنند اما نظر بنده خلاف این دو گروه است.
این فرمانده دوران دفاع مقدس گفت: ما در این عملیات متوجه شدیم که وقتی ستون نیروی پیاده می‌رود پشت سرش باید مهندسی برود و هر جا که رسید خاکریز بزند. دشمن با تغییر استراتژی با ما مواجه شد ولی ما با همان تاکتیک عملیات بیت المقدس و فتح المبین وارد عملیات رمضان شدیم. ما می‌خواستیم با همان تاکتیکی که در داخل می‌جنگیدیم، در خاک عراق نیز بجنگیم. از طرفی هیچکدام از نیروهای اطلاعاتی ما نتوانست از خط اول عراق عبور کند.
بین روایت منافقین و جبهه انقلاب جنگ آشکاری وجود دارد
در ادامه نشست مجید مالکی بیان کرد: بین ما و گذشته حجاب و سدی ایجاد شده که صدای اتفاق‌های گذشته به گوش آیندگان نمی‌رسد. پرداختن به تاریخ شفاهی ضرورت اصلی برای هویت‌سازی ماست، بنابراین برای من، تاریخ شفاهی و خاطره نگاری ضرورت دارد تا این سد را بشکنم.
وی افزود: بنده از عنوان نبرد روایتها دفاع می‌کنم. زیرا روایت ما و منافقین از عملیات مرصاد یکسان نیست و هر کدام آن رخداد را با دیدگاه خودمان بیان می‌کنیم. به عبارت دقیق‌تر بین روایت منافقین و جبهه انقلاب جنگ آشکاری وجود دارد.
این پژوهشگر دفاع مقدس گفت: باید بین حافظه و خاطره تفاوت قائل شد. وقتی رخداد را در حافظه می‌پرورانیم تبدیل به خاطره می‌شود و پردازش ما بر اساس آن چیزی است که در ذهن ما اتفاق می‌افتد. گذر زمان، تنوع مخاطب، سانسورها و ملاحظات میدانی و سیاسی در این پردازش بسیار مؤثر است.
مالکی در پایان سخنانش افزود: ما وقتی در حوزه تاریخ شفاهی یک رخداد بیرونی مانند عملیات رمضان را در نظر می‌گیریم، بر روی مستندات و شواهد صوتی و تصویری و هم‌چنین گفتارهای فرماندهان و حاضران در آن عملیات پژوهش انجام می‌دهیم. در اینجا استناد باید قوی باشد یعنی گفتار با اسناد تطبیق داشته باشد و هر چه این تطبیق بیشتر باشد حرف ما مستندتر است. اما در خاطره‌نگاری بحث فرق می‌کند زیرا خاطره زاییده ذهن راوی است. به‌همین‌خاطر استناد در اینجا ذهنی و درونی است و نمی‌توانیم توقع استناد بیرونی و دقیق داشته باشیم.
کم‌کم و در خلال مصاحبه‌ها به اختلاف میان روایتها برخوردیم
مریم طالبی در ادامه نشست اظهار کرد: فعالیت دفتر ادبیات پایداریِ حوزه هنری از سال ۹۱ شروع شد، اما مشکلی که وجود داشت کمبود نیرو بود و از طرفی نیروهایی که در آموزش دیده بودند مجموعه را ترک کردند. علت این بود که ما توان مالی حمایت از آنها را نداشتیم و به‌همین خاطر جذب نهادها و موسساتی شدند که آنها را حمایت مالی می‌کرد. مسئله کمبود نیرو در بخش تاریخ شفاهی کل کشور دیده می‌شود و علت آن نیز عدم حمایت مالی است.
وی خاطرنشان کرد: به نبرد میان روایتها کم‌کم و در خلال مصاحبه‌ها برخورد کردیم. مثلاً در خصوص شهید حاج عباس نجفی که خاطراتش را ضبط می‌کردیم، دیدیم روایتها و خاطره‌ها متفاوت است و زاویه دیدها فرق می‌کرد.
مدیر دفتر فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری استان مرکزی ادامه داد: بحث اصلی این است که از خاطره برای رسیدن به تاریخ شفاهی کمک بگیریم. به همین منظور خاطره‌ها باید با جزئیات بیان شود و برای دستیابی به تاریخ شفاهیِ واقعی باید جزئیات را به طور دقیق از خاطرات بیرون کشید. ما تلاش کردیم با تحقیق و مطالعه کتابهای مرتبط، خاطرات را دقیق‌تر ثبت کنیم تا نزدیک‌ترین نظر را درباره اتفاقات و رویدادهای دفاع مقدس به دست دهیم.
تاریخ شفاهی، تاریخ طبقات ساکن جامعه است
مریم طالبی ابراز کرد: تاریخ شفاهی، تاریخ طبقات ساکن جامعه است. فرماندهان همه‌جا صحبت کرده‌اند و ثبت شده، اما سربازان و مردمی که پشت جبهه بودند کمتر صحبت کرده‌اند. اگر می‌خواهیم به تاریخ شفاهی واقعی برسیم (مانند کشورهای دیگر که خیلی در این زمینه از ما جلو هستند)، باید بتوانیم جزئیات را بیرون بکشیم و در دل تاریخ شفاهی خود بیاوریم.
وی در ادامه بیان کرد: دانشگاه‌ها در این زمینه نقش پررنگی دارند و باید به میدان بیایند. کشورهایی که در زمینه تاریخ شفاهی موفق هستند، کشورهایی هستند که از طریق دانشگاه‌هایشان وارد عمل شده‌اند. ما در حوزه‌ی هنری از دانشگاه‌هایی که آمادگی همکاری را در این زمینه داشته باشند، استقبال می‌کنیم.
مدیر دفتر فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری افزود: نیاز است در کنار هر عملیات یک تاریخ‌نگار باشد تا به طور دقیق بتواند جزئیات آن را ثبت و یادداشت کند که بعدها در صورت پیروزی و یا شکست علت آن مشخص شود. دانشگاه‌های ما تا به حال این همکاری را نداشته‌اند و امیدواریم این تعاملات را برقرار کنند تا بتوانیم کارهای مشترکی انجام دهیم. ما پروژه‌های بسیاری را در دست داریم که به خاطر مشکل مادی متوقف شده‌اند؛ زیرا بودجه، امکانات و نیروی انسانی متخصص مورد نیاز را نداریم.
مریم طالبی اظهار کرد: تاریخ شفاهی چند سالی است که رشد بسیار خوبی داشته و بحث و گفتگوهای زیادی پیرامون آن صورت گرفته است. یک کتاب بسیار خوب در زمینه روایتها، پویه پایداری است که دکتر کمری آن را تدوین کرده‌اند. در این کتاب تاریخچه‌ی چگونگی شروع فعالیتِ تاریخ‌نگاری، مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد و همین نبرد یا تحریف روایتها بیان شده است. پیشنهاد می‌کنم هر کسی که می‌خواهد در زمینه خاطرات شفاهی و روایت کار کند حتماً این کتاب را مطالعه کند.
مدیر دفتر فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری در ادامه تاکید کرد: تحریف روایتها را از سخنان مقام معظم رهبری وام گرفتم که فرمودند باید برای فعالیت در حوزه تاریخ شفاهی نهضتی را شروع کنیم و تاکید داشتند که باید در این زمینه کار شود. ایشان در دیدار با حوزه هنری تاکید داشتند که تلاش بیشتری کنید تا در حوزه تاریخ شفاهی تولیدات بهتری عرضه شود.
احساس می‌کنم برخی به طور ناخواسته آنچه را که شنیده‌اند، به‌عنوان آنچه که دوست دارند بیان می‌کنند
مریم طالبی گفت: زاویه دید و نگاه افراد در بیان روایتها متفاوت است و از طرفی فراموشی عامل دیگری است که منجر به تحریف روایتها می‌شود. برای مثال بنده مصاحبه کردم با رزمنده‌ای که بیشتر، شنیده‌هایش را می‌گفت و آنچه که دیده بود را روایت نمی‌کرد. من احساس می‌کنم برخی به طور ناخواسته آنچه را که شنیده‌اند، به‌عنوان آنچه که دوست دارند بیان می‌کنند.
وی عنوان کرد: در مورد عملیات رمضان به طور خاص کاری نشده اما در ذیل خاطرات راویان جنگ از آن گفته شده است. شهید صیاد در مورد این عملیات می‌گوید قرار بوده یک رخنه عمیق در دشمن ایجاد کنیم اما بچه‌های سپاه آن‌قدر شور و هیجان داشتند که ۸ رخنه ایجاد کردند و همین باعث شد دیگر عمق نداشته باشد که در نهایت به شکست انجامید.
مدیر دفتر فرهنگ و ادبیات پایداری حوزه هنری در پایان بیان کرد: یکی از مشکلاتی که در زمینه خاطرات و روایتها وجود دارد مصلحت‌هایی است که به ما اجازه نمی‌دهد برخی واقعیت‌ها را بگوییم و سانسور می‌شود. باید اجازه دهیم که اگر جایی اشتباه کردیم آن را بیان کرده و دلایلش را تبیین کنیم. ما به جوان‌های انقلابی نخبه نیاز داریم که در مورد گذشته تحقیق و مطالعه کرده‌اند تا به فضای مجازی بیایند، تولید محتوا کنند و در مقابل آن‌هایی که علیه ما هجمه می‌کنند بایستند. باید واقعیت‌ها را بیان کرد و اشتباهات را نیز گفت تا جوانان به حقایق دفاع مقدس پی ببرند.
نبرد روایتها کاملاً مشهود است
علی اکبر فراهانی در ادامه نشست با اشاره به اینکه نبرد روایتها وجود دارد، افزود: این مسئله کاملاً مشهود است. در مصاحبه‌هایی که حدود ۱۴ سال است صورت گرفته، به‌خصوص اگر مصاحبه‌گر اهل دفاع مقدس و در عملیات‌ها حضور داشته باشد، این موضوع به تکرار دیده می‌شود.
وی در ادامه تاکید کرد: تحریف در مورد روایتها به دو صورت عمدی و ناخواسته اتفاق افتاده است. یعنی در ذهن رزمنده تاریخ‌ها و وقایع به‌خاطر گذر زمان جابه‌جا شده است. اما فراموشی حالتی است که یک بخشی از واقعه را در خاطر نداشته باشد و اعلام بی‌اطلاعی کند. برای مثال در مصاحبه با رزمنده‌ای که تاکید می‌کند مطلب گفته شده صحیح است و من در این صحنه بوده‌ام، بعداً متوجه می‌شویم که این‌طور نبوده و متقاعد کردن این افراد نیز سخت است.
توانمندی فرد مصاحبه‌گر خیلی اهمیت دارد
معاون اسناد و کتابخانه دفاع مقدس اداره کل حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس اظهار کرد: توانمندی فرد مصاحبه‌گر از لحاظ حضور در جبهه و اطلاعاتی که کسب کرده است خیلی اهمیت دارد. در مورد نقش بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس موضوع مهم، اهمیت حفظ آثار و ارزش‌ها است اگرچه در حوزه نشر نیز فعالیت داریم.
علی اکبر فراهانی گفت: در رابطه با پیدا کردن حقیقت میان تفاوت روایتها جایی که روایت‌های زیادی حول یک موضوع داشته باشیم حقیقت معمولاً خودش را نشان می‌دهد و وزن گفت‌وگوها مشخص است. کسی که دچار تحریف ناخودآگاه شده است در حدود ۱۰ یا ۲۰ درصد بیشتر نیست.
وی خاطرنشان کرد: حجم مصاحبه و روایت در رابطه با یک موضوع می‌تواند در اینکه حقیقت خودش را نشان دهد، بسیار مؤثر باشد. دسترسی به این روایتها نیز مهم است. به‌همین خاطر کالبدنویسی و فهرست‌نویسی از کلید واژه‌های یک مصاحبه نیز اهمیت دارد. در بنیاد حفظ آثار، نرم‌افزاری تولید شده که در آن امکان جستجوی کلیدواژه‌ها فراهم است.
معاون اسناد و کتابخانه دفاع مقدس اداره کل حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس افزود: کار مرکز اسناد ذاتاً حفظ بوده و در حوزه نشر نیز در اختیار قرار دادن این اسناد است. صحبت بنده ناظر به اسناد بود که فرصت نشد به‌طور کامل بیان کنم و ان‌شاءالله فرصت دیگری می‌طلبد در رابطه با موانع و مشکلات مرکز اسناد و سایر اسناد غیر از تاریخ شفاهی بحث کنیم.
علی اکبر فراهانی در پایان ابراز کرد: ما حدود ۱۴ مانع داریم؛ مثلاً در حوزه نظامی و در صحنه رزم طبیعی است که بخشی رخدادها ثبت و ضبط نمی‌شود. اسناد در این قسمت‌ها ضعف دارد و این‌جاست که تاریخ شفاهی به خوبی می‌تواند بدرخشد. تفاوت روایتها اجتناب ناپذیر است و می‌توان بر مبنای اشباع مصاحبه‌ها به روایت صحیح دست یافت.
نظر شما