به گزارش خبرگزاری مهر، سومین جایزه سراسری نمایشنامه نویسی کمدی خندستان، مجموعه گفتگوهایی را با اساتید برجسته عرصه نمایشنامه نویسی کشور ترتیب داده است که از جمله این گفتگوها، گفتگوی زنده اینستاگرامی معین الدین عشاقی با داریوش مودبیان است که با عنوان «نمایشنامه کمدی، ترجمه و تجربه» انجام شد.
نقش ترجمه آثار کمدی در پیشبرد روند فعالیت هنرمندان این عرصه که مودبیان در زمره آنها به شمار می‌رود، محور این گفتگو بود.
وی درباره پیشینه تاریخی ترجمه آثار کمدی گفت: ابتدا باید تعریف درستی از مترجم داشته باشیم. باید بدانیم نمایشنامه کمدی گستره بسیار پهناوری دارد و در همه کشورهای جهان مطرح بوده است. در کشورهای شرقی کمدی همچنان می‌تواند یک تراژدی هم باشد چون برای انسان شرقی خط تمایز مشخصی بین این دو وجود ندارد. اما به گمان من دو دسته مترجم وجود دارند، یکی مترجم‌های سفارش گیرنده که هر متنی به آنها پیشنهاد می‌شود را به سرعت ترجمه می‌کنند و دیگری مترجم‌های گزیده کار؛ مترجم‌های گروه اول سهل انگارانه با متن برخورد می‌کنند ادعای همه چیزدانی دارند ولی مترجمان دسته دوم سختکوش، سختگیر و البته آرام هستند.
وی افزود: متون هم به دو دسته عام و خاص تقسیم می‌شوند. متون عام مانند متون روزنامه‌ای و متون ساده خبری که فراوان هستند، اما متون خاص که باید به دست گزیده کاران بیفتد شامل متون علمی، آموزشی و یا ادبی هنری هستند و ما در اینجا با ترجمه تخصصی روبرو هستیم.
این استاد برجسته نمایشنامه نویسی گفت: تئاتر و نمایشنامه در هر گونه‌ای که باشد جزو متون تخصصی هستند و باید به عنوان یک تخصص به ترجمه آنها نگاه کرد. این متون تخصصی تئاتر یک زبان مبدا دارند که زبان اصلی است و یک زبان مقصد که زبان مادری مترجم است.
وی ادامه داد: آشنایی تخصصی و عمیق نسبت به هر دو زبان برای مترجم لازم است و هنگامی که از تئاتر سخن می‌گوئیم مترجم باید به شکل تخصصی زبان تئاتر را هم بداند. در اینجا زبان کمدی هم به عنوان تخصصی مجزا مدنظر است. وقتی متن کمدی برای ترجمه انتخاب شده مترجم قصد تألیف مجددی را دارد و باید واژه به واژه را مورد دقت و بررسی قرار دهد.
مترجم مجموعه ۱۳ جلدی «طنزآوران جهان» با بیان اینکه تئاتر دارای یک پیشینه ادبی و نمایشی است و باید مترجم متون آن در زمینه تئاتر و زمان شخصیت نمایش نیز تخصص داشته باشد، افزود: در بسیاری از زبان‌ها سطوحی وجود دارد و هر نویسنده‌ای برای خود زبانی را انتخاب کرده که مترجم باید با آن آشنا باشد.
به گفته مودبیان، در زبان فارسی نباید برای ترجمه شتابزده عمل کرد چون این زبان دارای سطوح مختلفی است و مترجم باید خود فردی طناز و کمدین باشد که طنز را می‌شناسد و به چیزی برسد که در زبان مبدا مدنظر بوده است.
سابقه نهضت ترجمه در ایران به ۱۵۰ سال قبل بازمی گردد
وی با بیان اینکه نهضت ترجمه در ایران به ترجمه آثار نمایشی مولیر باز می‌گردد، گفت: میرزا حبیب اصفهانی حدود ۱۵۰ سال قبل آثار مولیر را به فارسی برمی گرداند. مولیر به زبان فرانسه و ترکی آشنا بوده و بسیاری از آثار او برای اولین بار از ترکی به زبان فارسی ترجمه می‌شود. همچنین وقتی مدرسه دارالفنون در تهران تأسیس می‌شود و آموزگاران این مدرسه که اغلب فرانسوی بودند نظام آموزشی فرانسوی را در این مدرسه آموزش می‌دادند، روی متون ادبی فرانسه کار می‌کردند و یک سالن تئاتر هم برای اجرای نمایشهای کوتاه از مولیر داشتند. بنابراین تأسیس دارالفنون نخستین حرکت به سوی ترجمه بوده است که منجر به ترجمه رمان‌های مردم پسند می‌شود.
طنز ابزاری برای بیان انتقادات به نابسامانی هاست
نویسنده نمایشنامه «قرارداد با مرگ» درباره دلایل انتخاب برخی از متون برای ترجمه افزود: نخستین دلیل این است که جانمایه اثر مترجم را جذب کند. همچنین مترجم باید ببیند این متن چقدر در محیط پیرامون او تعمیم پیدا می‌کند. در کمدی لایه‌ای برای انتقال هست و مترجم هم حرفی برای گفتن دارد و به محیط اطرافش معترض است اما می‌خواهد با زبان طنز به آن بپردازد. پس متنی را انتخاب می‌کند که محتوای آن قابل تعمیم به محیط اطرافش باشد. گویی شخصیت‌های این متن در اطراف مترجم زندگی می‌کنند. پس مترجم از این متن تریبونی برای بیان اعتراضش می‌سازد.
مودبیان درباره آثاری که خود دست به ترجمه آنها زده است، اظهار داشت: این آثار که مورد انتخاب من بوده‌اند هر کدام نکات جدیدی را برای فضای امروز دارند. چون زبان کمدی به زبان کوچه و بازار نزدیک است. این سوالی است که بسیاری از جوانان از من می‌پرسند که به زبان محاوره ترجمه کنند یا زبان رسمی و کتابت؟ من می گویم بستگی دارد چه متن و چه نویسنده‌ای و چه هدفی مدنظر شما باشد. شما باید به جانمایه اثر وفادار باشید و اصالت آن را نگهدارید.
وی در پاسخ به اینکه مترجم خوب چه ویژگی‌هایی دارد، به برخی از مترجمان بزرگ نهضت ترجمه در ایران اشاره کرد و گفت: محمدعلی فروغی در زبان فرانسه یک ادیب است، چنانکه میرزاحبیب اصفهانی به فرانسه شعر می‌سراید و در نخستین کنگره اروپا شرکت می‌کند. از سوی دیگر میرزا حبیب زبان فارسی و دری را به خوبی می دانسته و برای نگاشتن نخستین دستور زبان فارسی مثال‌های فراوانی از گلستان، مثنوی معنوی و شاهنامه آورده است. آن هم در زمانی که این نسخه‌ها به سادگی به دست افراد نمی رسیده است. اما امروزه زیربنای ادبیات ما برای ترجمه در دسترس است و گنجینه‌ای به عنوان لغتنامه دهخدا داریم که بسیار کمک رسان است. پس مترجم باید مجموعه از واژگان را بشناسد.
مودبیان وجه دوم این ساختار را دستور زبان دانست و افزود: مترجم باید بداند واژه‌ها چگونه در کنار هم قرار می‌گیرند. باید انسان ظریف و نکته بینی باشد و واژه‌ها را با ظرافت و به دور از شتابزدگی در کنار هم قرار دهد. سپس این زمینه را گسترده کرده و به شرایط و محیط امروز تعمیم دهد.
نظر شما