خبرگزاری مهر- گروه استانها- حسین احمدی‌کیا *: وجود هوای سرد و خشک، آسمان صاف، هوای آرام و بدون باد باعث نبود تداخل هوای سرد و گرم و در نتیجه به دام افتادن آلودگی هوا در سطح زمین می‌شود.
شرایط بحران زمانی رخ می‌دهد که در مدت کوتاهی غلظت آلاینده‌های خاص و یا گروهی از آلاینده‌ها افزایش یابد و از حد مجاز و حتی مخاطره آمیز هم بیشتر شود. سوال این است که آیا می‌توان راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش اثرات شرایط بحران یافت؟
وارونگی را نمی‌توان از بین برد، بلکه باید با مدیریت هوشمندانه، خود را از اثرات ناگوار آن خارج کنیم. این آلودگی‌ها ماحصل فعالیت مداوم وسایل نقلیه و صنایع است که در نتیجه تعداد بحران‌ها را افزایش داده است. به عبارت دیگر آلودگی هوا یک مسئله کوتاه مدت نیست که راهکار کوتاه مدت برای آن داشته باشیم. با این وجود نمی‌توان دست روی دست گذاشت و اقدامی نکرد.
هرچند صنایع نقش قابل توجهی در آلودگی هوای اصفهان دارند اما باید توجه کرد که تأثیرات آلایندگی خودروها در سطح شهر بسیار بیشتر است؛ از این رو نباید با صِرف متهم دانستن صنایع، بهانه‌ای برای تردد با خودرو در سطح شهر بیاوریم. در صورت رعایت موارد زیر، می‌توان اثرات زیان بار آلودگی هوا را در شرایط بحران کاهش داد.
کاهش تردد وسایل نقلیه مهمترین تأثیر را دارد. طرح زوج و فرد در بسیاری از کشورهای توسعه یافته منسوخ شده است زیرا هدفمند نیست. یک خودروی فرسوده و غیر استاندارد می‌تواند حتی بیش از ۱۰ برابر آلودگی ایجاد کند.
دوربین‌ها می‌توانند شماره خودرو را ثبت کرده و از پایگاه داده پلیس راهنمایی و رانندگی، نوع استاندارد، مدل خودرو، نبود معاینه فنی و حتی خودروهای فاقد کاتالیست را تشخیص دهند. از این رو پیشنهاد می‌شود با این موارد نسبت به منع تردد آن‌ها اقدام شود نه بر اساس شماره‌های زوج و فرد. با انتخاب چند محدوده طراح ترافیک می‌توان سیاست‌های متفاوتی برای هر کدام از مناطق اجرا و تا حد ممکن محدویت‌ها را کمتر کرد.
میانگین ضریب انتشار ذرات وسایل نقلیه اصفهان بر حسب سرعت در دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان شبیه‌سازی شده و در شکل زیر داده شده است. مشاهده می‌شود که ضریب انتشار یک خودروی سواری و موتورسیکلت در سرعت‌های کم (شرایط ترافیکی) چند برابر سرعت‌های متوسط (شرایط روان) است. همچنین افزایش زمان ماندگاری خودرو در خیابان، انتشار آلاینده‌های آن‌ها را تشدید می‌کند، لذا در صورتی که با کاهش تردد خودروها و اعمال سیاست‌های ترافیکی هوشمند مسیرها روان شوند، می‌توان انتظار داشت که انتشار آلاینده‌ها کاهش زیادی خواهند یافت.
محاسبات نشان می‌دهند که با روان شدن همه مسیرها در کل شهر اصفهان، انواع آلاینده به میزان ۴۰ درصد کاهش می‌یابند. یک اتوبوس و کامیون در سرعت‌های متوسط حدود ۱۰ برابر یک خودروی سواری آلودگی دارند. با توجه به تأثیر زیاد کامیون‌ها باید از تردد آن‌ها در سطح شهر جلوگیری شود.
هرچند اتوبوس‌ها انتشار زیادی دارند اما باید توجه داشت که یک اتوبوس به طور متوسط بیش از ۲۰ برابر خودروی سواری مسافر جابجا می‌کند و باعث کاهش ترافیک نیز می‌شود. شهرداری نیز باید از تردد اتوبوس‌های دودزا و فرسوده جلوگیری کرده و یا حداقل از آن‌ها در مسیرهای روان حاشیه شهر استفاده کند.
در این تصویر مشاهده می‌شود که موتورسیکلت‌ها آلایندگی بیشتری نسبت به خودروهای سواری دارند، از این رو محدودیت‌های تردد باید شامل آن‌ها نیز بشود.
نقشه‌های ترافیکی گوگل نشان می‌دهند که در ایام تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، اوج ترافیک اصفهان در ساعات ۱۰ تا ۱۲ و ۱۷ تا ۲۱ است و در ایام غیر تعطیل مدارس حوالی ساعت هشت صبح، ظهر و غروب است. پرترددترین ساعت در طول هفته مربوط حوالی ساعت ۱۹ چهارشنبه‌ها است. در صورتی که شهروندان تردد خود را به ساعت‌های غیرترافیکی نظیر اوایل صبح و یا ۱۴ تا ۱۷ موکول کنند، انتشار آلاینده‌های آن‌ها به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد.
با استفاده از نقشه‌های گوگل، مسیرهایی با حداقل سطح ترافیک انتخاب کنند ولو آنکه طولانی‌تر باشند. همچنین تا حد ممکن از ترددهای کم ضرورت به ویژه در مرکز شهر اجتناب کنند. از وسایل نقلیه همگانی به ویژه مترو استفاده شود. دوچرخه سواری آرام برای مسیرهای کوتاه توصیه می‌شود زیرا زمان مواجهه با آلودگی کاهش می‌یابد. از فعالیت‌های ورزشی در مناطق با ترافیک سنگین و از بردن کودکان و سالمندان به این مناطق اجتناب کرده و در فواصل کوتاه از خودرو استفاده نکنند.
تعطیلی مدارس صرفاً برای کاهش بحران نیست، بلکه مواجهه کودکان با آلودگی را کاهش می‌دهد. تعطیلی مدارس تا ۱۵ درصد مصرف بنزین را کاهش داده است اما تداوم تعطیلی می‌تواند ضربه زیادی به تحصیل دانش‌آموزان بزند. تأخیر شروع مدرسه و ادارات نیز ترافیک ساعت ۹ صبح را افزایش می‌دهد. زود شروع کردن مدارس و تنوع ساعات کاری ادارت و تغییر آن به قبل از ۵/۷ صبح می‌تواند ترافیک را روان‌تر کرده و به کاهش آلودگی کمک کند.
در سیستم‌های گرمایش ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری که با گاز طبیعی کار می‌کنند انتشار اکسیدهای نیتروژن بالاست که خود نیز موجب تولید آلاینده ثانویه ذرات معلق می‌شود، از این رو باید تا حد امکان دمای سیستم‌های گرمایش را پایین آورده و حتی در حوالی بعداز ظهر آن‌ها را خاموش کرد؛ همچنین نسبت به تنظیم مشعل اقدام شود.
نیروگاه‌ها در حاشیه شهر اصفهان قرار دارند. با توجه به کاهش برق در زمستان باید تا حد امکان تولید را پایین آورده و بخشی از برق تولیدی را به نیروگاه‌های خارج شهر محول کرد. صنایع آلاینده باید تا جایی که خسارت جدی به تجهیزات وارد نشود فعالیت خود را تعطیل کنند. آن‌ها باید بخش‌های آلاینده خود را شناسایی کرده و فعالیت آن‌ها را متوقف کنند. فرآیندهای بارگیری و تخلیه مواد اولیه در کوره‌های آجرپزی و کارخانه‌های سیمان، تولید کک و گندله‌های سنگ آهن در صنایع تولید آهن و فولاد و غیره از این نمونه هستند.
پالایشگاه و پتروشیمی که در حاشیه شهر اصفهان قرار دارند و انتشار اکسیدهای گوگرد و نیتروژن آن‌ها زیاد است باید فعالیت خود را به حداقل برسانند. سوخت با کیفیت بالا در مخازن ذخیره شده و قبل از وقوع شرایط بحران توزیع شوند. فعالیت زباله‌سوزها و سوزاندن ضایعات کشاورزی، خاکبرداری‌ها، تخلیه شن و ماسه، ریخته گری‌ها، تولید آجر و سرامیک و شیشه، سنگبری‌ها و دیگر مولدهای آلاینده متوقف شوند.
کارگروه شرایط اضطراری هوا شامل محیط زیست، هواشناسی، شهرداری، پلیس و استانداری، برای تصمیم‌گیری در مورد اعمال محدودیت‌ها نباید فقط به اندازه‌گیری‌های ایستگاه‌های سنجش اکتفا کنند. حتی اگر آلودگی مشخص و یا چند آلاینده به غلظت حاد برسند، معلوم نیست که در ساعت‌های بعد غلظت بیشتر یا کمتر شود؛ زیرا اندازه‌گیر، اطلاعات لازم برای پیش‌بینی را نمی‌دهد. این امکان در هواشناسی وجود دارد که از یک هفته قبل با اطمینان از بروز پایداری هوا مطلع شد. هواشناسی شدت و مدت شرایط پایداری از قبل تعیین شود و کارشناسان محیط زیست تراکم آلودگی در ساعت‌ها یا روزهای آینده را محاسبه کرده و کارگروه بسته به شدت آن، محدویت‌ها را از قبل از وقوع به تدریج اجرایی کند.
همچنین از طریق صداوسیما، روزنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باید وضعیت را به صورت شفاف برای مردم روش کرده و اهمیت محدویت‌ها را بیان کرد. اگر کارگروه محدودیت‌هایی را برقرار کند ولی رویداد محقق نشود، مثلاً باد مساعدی بوزد و آلودگی‌ها را پراکنده کند در این صورت هزینه‌ای برای هیچ تحمیل شده و فعالیت روزمره جامعه مختل شده است. به علاوه اعتماد جامعه مخدوش می‌شود.
مسئولان باید با نظارت دقیق بر مولدهای انتشار آلاینده‌های هوا و اجرای قانون هوای پاک نسبت به کنترل انتشار آلاینده‌ها در طول سال اقدام کنند تا تعداد روزهای بحرانی را کاهش دهند زیرا تداوم روزهای بحرانی، اعتبار اجرای محدویت‌ها را کاهش می‌دهد. مردم نیز باید به تصمیمات کارگروه کنترل آلودگی هوا اعتماد داشته و خود را نیز مسئول بدانند.
** دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان
نظر شما