وی در ابتدای گفتگو به جرقه ای اشاره می کند که باعث علاقمندی وی به امور بهداشتی شد. ملک افضلی گفت: در سال 1344 پس از فارغ التحصیلی از دانشکده پزشکی تهران وارد سپاه بهداشت شدم. آن زمان سپاه بهداشت دوره ای 18 ماهه بود که 4 ماه در پادگان نظامی و 14 ماه دیگر در روستاها بسر می بردیم. روستایی که من باید به آنجا می رفتم روستایی واقع در اطراف اصفهان بود به نام چرمهین. روستایی با 5 هزار نفر جمعیت و بدون هیچ امکانات بهداشتی. در 14 ماهی که آنجا بودم به کمک مردم یک درمانگاه و دو حمام دوش ساختم و مقدمات لوله کشی آب و جاده را فراهم کردم . با توجه به امکانات آن زمان در 42 سال پیش، به کمک مردم 120 هزار تومان پول جمع کردم و همان زمان بود که به کار بهداشت علاقمند شدم.
ملک افضلی افزود: آن سال به عنوان سپاهی نمونه کشور انتخاب شدم و همین مسئله باعث شد به مشارکت مردم در بهداشت اعتقاد پیدا کنم. پس از آن رئیس سپاه بهداشت استان کردستان شدم و فعالیت های بهداشتی مثل ساختن مرکز درمانگاهی، آب لوله کشی، واکسیناسیون و مراقبت های مادر و کودک در روستاهای کردستان انجام دادم.
وی پس از این مسئولیت ها به دانشگاه بازگشته و در دانشکده بهداشت تهران در رشته آمار و اپیدمیولوژی مدرک دکتری تخصصی خود را اخذ کرده است و در سال 63 اولین دوره وزارت دکتر مرندی به عنوان معاون بهداشتی کار خود را در وزارت بهداری آن زمان آغاز کرد.
|
سال های 64 و 65 بهترین سال های عمرم بود. زمانی که به عنوان قائم مقام وزیر برای گسترش شبکه های بهداشت و درمان کار می کردیم و همه از آن حمایت کردند. |
دهه 60 ، آغاز طرح ایجاد خانه های بهداشت در کشور
دکتر ملک افضلی طرح ایجاد خانه های بهداشت در کشور را یکی از افتخارات نظام جمهوری اسلامی برشمرد و به خبرنگار گفت : طرح گسترش شبکه های بهداشتی را با همکاری دوستان قدیم خود در سال های دهه 60 پایه گذاری کردم. خانه های بهداشت و سپردن مراقبت های بهداشتی و درمانی به بهورزان طرح بسیار بزرگی بود و دوستان زیادی در این طرح با من همکاری داشتند. اکنون 18 هزار خانه بهداشت و 35 هزار بهورز در سراسر کشور وجود دارد که اساسی ترین خدمات بهداشتی را به محروم ترین و دور افتاده ترین روستاهای کشور ارائه می دهند.
وی افزود: در مقایسه با پیش از انقلاب باید گفت، درست است که قبل از انقلاب تعداد 300 پزشک تحت عنوان سپاه بهداشت به روستاها می رفتند اما این پزشکان بیشتر به کارهای درمانی می پرداختند تا کارهای بهداشتی. در سال 1350 تحقیقی در مورد تأثیر حضور پزشکان در روستاها در خصوص مرگ و میر کودکان هنگان تولد انجام گرفت که در روستاهایی که سپاه بهداشت حضور داشت 150 مرگ در یک هزار تولد زنده و در روستاهایی که سپاه بهداشت نبود 250 مرگ در یک هزار تولد زنده بود اما اکنون به دلیل وجود خانه های بهداشت 25 مرگ در یک هزار تولد زنده وجود دارد. با وجود اینکه سواد بهورزان از پزشکان کمتر بود اما به دلیل دسترسی بیشتر مردم به خدمات بهداشتی، پیشگیری، واکسیناسیون و مراقبت های مادر و کودک ، اثربخشی خدمات بهورزان به مراتب بیشتر از پزشکان بود.
اجرای برنامه تنظیم خانواده مرهون درایت رهبر کبیر انقلاب
معاون سابق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اجرای برنامه تنظیم خانواده را مرهون درایت رهبر کبیر انقلاب دانست و اظهار داشت: اجرای برنامه تنظیم هادر سال های پایانی دهه 60 برنامه تنظیم خانواده با موافقت روحانیت محترم به خصوص رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) پذیرفته و وارد نظام خدمات سلامت شد و مورد استقبال قرار گرفت. این برنامه توانست تأثیر مثبتی بر روی کاهش میزان مرگ و میر مادران و کودکان داشته باشد.
رابطین بهداشت، پیام آوران بی مزد و منت
وی یکی دیگر از طرح های مهم نظام سلامت کشور را تعریف رابطین بهداشت در شهرهای کوچک و محروم دانست و گفت: داوطلب بودن 100 هزار رابط بدون هیچ هزینه ای برای دولت، زن بودن آنها و مشارکت جدی در برنامه های تنظیم خانواده از ارزش های اصیل این برنامه بود.
ملک افضلی اضافه کرد: این رابطین اکنون به حدود 5 میلیون خانوار که 20 میلیون نفر جمعیت را شامل می شود، خدمات ارائه می کنند . برخی از آنها از مرز بهداشت هم فراتر رفته اند و با برنامه های کارآمد با فقر مبارزه می کنند و این نشان می دهد هرگاه مردم وارد عمل شوند بر مرز سلامت نمی ایستند. در واقع مفهوم تعیین کننده های اجتماعی سلامت را می شود در مشارکت مردم دید.
دهه 80 و آغاز طوفان پژوهش در علوم پزشکی
وی در سال 1378 به معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت منصوب شد. وی خاطرنشان کرد: روزی که به این معاونت وارد شدم 350 مقاله علوم پزشکی در کشور چاپ شده بود و چند روز پیش که آنجا را ترک کردم این تعداد به 3500 مقاله رسیده بود. این رشد 10 برابری طی 8 سال بسیار قابل توجه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به مهر گفت: در 8 سال اخیر یک بسیج تحقیقاتی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور به راه افتاد و طی این سال ها بیشترین رشد دنیا از نظر مقالات تحقیقاتی متعلق به ایران بود. اما باید توجه داشت که بیشتر رشد مقالات علوم پزشکی کشور به صورت کمی بوده و به نظر می رسد اکنون زمان آن فرا رسیده است که تحقیقات برای تولید علم و پاسخگویی به نیازهای کشور در سیاستگذاری و بخش سلامت جهت پیدا کند.
|
سالهای 67 و 68 مجوز برنامه تنظیم خانواده را از امام (ره) گرفتیم و سال 72 و 73 رابطین بهداشتی را در کشور مستقر کردیم که بسیار ثمربخش و خوب بود |
وی یاد آور شد: پیش از انقلاب اسلامی تنها سه مرکز در کشور با عناوین انستیتو تحقیقات بهداشتی و انستیتو تغذیه و انستیتو پاستور کار تحقیقاتی انجام می دادند. اما این تعداد در حال حاضر به 150 مرکز تحقیقاتی افزایش یافته است. اگر در فاز اول تلاش کردیم که امر تحقیق را در دانشگاهها بدون توجه به جهت خاصی توسعه دهیم و خوشبختانه کشور را از نظر تعداد محقق علوم پزشکی حجیم کردیم اما اکنون باید آنها را سامان دهی کنیم.
ملک افضلی حضور 12 هزار محقق علوم پزشکی، 40 دانشگاه و 150 مرکز و تعداد قابل توجهی دانشجویان دکتری به کشور برگشته را پتانسیل خوبی برای تحقیق برشمرد و گفت: خوشبختانه تعهد سیاسی خوبی برای پژوهش وجود دارد و بارها شاهد بودیم که مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهور که بر اهمیت تحقیق در توسعه کشور و بخصوص چشم انداز 20 ساله تأکید کرده اند.
وی با اشاره به دستاوردهای نوین علمی پزشکی در کشور افزود: تولیداتی از جمله واکسن و فرآورده های بیوتکنولوژی، سلول های بنیادی با کاربردهای جدید در پزشکی، پژوهش های سیاستگذاری و نظام سلامت، وجود واحدهای رشد و فناوری و ایجاد پایگاه های تحقیقات جمعیتی که تلاش می کند با خود مردم برای اصلاح شیوه های زندگی مردم و سلامت آنها تحقیقاتی صورت گیرد، بخش هایی از مهمترین دستاوردهای نظام تحقیقاتی کشور هستند.
چالش های تحقیقات ؛ مدیریت توانمند، تخصیص مناسب منابع، حوصله
معاون سابق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت جدی گرفتن مدیریت پژوهش را در کشور یک امر حیاتی تلقی کرد و گفت: تصور نکنیم مدیریت پژوهش کار ساده ای است و هر فردی می تواند آن را به ثمر برساند. مثال این موضوع عملکرد مرحوم کاظمی است وی با ایفای نقش مدیریتی خود توانست رویان را رویان کند.
وی اضافه کرد: برای داشتن مدیریت پژوهش باید هزینه سنگینی پرداخت کنیم. خسیس بازی در تخصیص منابع برای پژوهش به خرج ندهیم. در این راه ابتدا باید منابع پژوهش را افزایش دهیم و پس از آن قوانین و مقررات سختی که در مورد سایر بخش ها اعمال می شود را از سر راه پژوهش برداریم.
|
تحقیقات بذری نیست که زود جواب دهد. برخی درختان دیر بار می دهند اما وقتی بار می دهند بسیار جاودان خواهند بود. |
ملک افضلی صبر را یکی از مهمترین عوامل به نتیجه رسیدن تحقیقات دانست و به خبرنگار مهر گفت: تحقیقات بذری نیست که زود جواب دهد. برخی که دائم نق می زنند که چرا اینقدر هزینه شده و هنوز جواب بدست نیامده، اما باید بدانند که اگر هزار تحقیق هم انجام شود و تنها یکی از این میان جواب دهد می تواند تمامی هزینه ها را جبران کند. به طور مثال اگر بتوانیم دارویی در داخل کشور تولید کنیم که ناچاریم برای واردات آن 50 میلیون دلار هزینه کنیم، با صرفه جویی در این بخش توانسته ایم بخش عظیمی از دیگر هزینه های تحقیقاتی علوم پزشکی کشور را تأمین کنیم. برخی درختان دیر بار می دهند اما وقتی بار می دهند بسیار جاودان خواهند بود.
رشد فناوری های نو نیازمند افق های دید جدید است
وی آغاز فعالیت علمی کشور در بخش فناوری را منحصر به 10 سال گذشته دانست و گفت: در سطح سیاستگذاری 10 سال و در عمل در 3 سال گذشته فعالیت های علمی در زمینه فناوری های نو به بار نشسته است. اما همه این بخش ها باید مورد حمایت قرار گیرند. قوانین و مقررات بسیار سختی که کار کردن در شرایط و ساختار دولتی را مشکل می کند باید از سر راه فناوری های نو برداشته شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید کرد: باید به گونه و روش خاصی محققین را در سود این نوآوری ها و دستاوردها شریک کرد. هیچ کس با فردی که با سواد کم در جامعه به کار اقتصادی سودآور می پردازد کاری ندارد اما اگر محققی و عضو هیئت علمی بخواهد در شرکتی مشارکت کند ده ها سئوال را باید پاسخ دهد. این مقررات باید به گونه ای ساده شود زیرا نکته مهم این است که افراد در همان کسوت علمی خود به فعالیت پژوهشی تجاری بپردازند نه اینکه به دلیل سخت بودن شرایط ترجیح دهند از هیئت علمی خارج شوند و وارد شرکت خصوصی شوند. در صورتیکه در بخش خصوصی ممکن است انحرافاتی فرد و مجموعه تحقیقات را تهدید کند.
وی اضافه کرد: اگر افراد در کسوت علمی اجازه کار تولیدی در سطح فناوری های نو داشته باشند برای کشور و دانشگاه ها بسیار مفید خواهد بود. اکنون محققان می بینند که شرکت های خصوصی می توانند سودهای کلانی از این تولیدات داشته باشند و ایم مسئله آنها را سرخورده می کند. در برخی مواقع نیز حسادت هایی وجود دارد و افرادی که نمی توانند کاری از پیش ببرند در مقابل آنهایی که می توانند، سنگ اندازی می کنند. باید افق دیدمان را بازتر کنیم و کار تیمی را یکی یکی از مشکلات کشور ما است گسترش دهیم و باور داشته باشیم تحقیقات با تخصص های مختلف در کنار هم موفق خواهد بود.
تغییرات سیاسی آفت ماندگاری مدیریت علمی
ملک افضلی تصریح کرد: مدیریت مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها باید مدیریت توانایی باشد و به دلیل مسائل سیاسی دستخوش تغییر نشود. اما متاسفانه گاهی اوقات مشاهده می شود که این اتفاق می افتد و مدیران مراکز علمی کشور در جریانات سیاسی جابجا می شوند که صدمات غیر قابل جبرانی را به کشور وارد می کند. با تغییرات سیاسی مدیران مراکز علمی ناگهان ناپدید می شوند و افراد جدیدی جایگزین آنها می شوند. انتخاب و حتی برداشتن یک فرد در منصب مدیریت یک مرکز علمی باید بر اساس ضوابط روشنی باشد و دستخوش مسائل شخصی و سیاسی نشود.
ارزشیابی و بهداشتی بودن نقاط انتقاد آمیز همکاران
وی مهمترین انتقاداتی که در طول سال های مدیریت بر معاون پژوهشی و تحقیقاتی علوم پزشکی کشور از سوی محققان دانشگاهی به او وارد می شده است را در ارتباط با بحش های بهداشتی و ارزشیابی مراکز تحقیقاتی دانست و گفت: در سال های اولیه که مسئولیت معاونت تحقیقات را در وزارت بهداشت بر عهده گرفته بودم چون معتقد بودند من حیطه بهداشت را ترجیح می دهم، می گفتند دکتر ملک افضلی بهداشتی است و تحقیقات را به سمت و سوی تحقیقات نه چندان مطرح در سطح بین المللی سوق می دهد. این در حالی است که من همیشه معتقدم مردم می توانند کار تحقیقاتی بکنند و تحقیقات را در محدوده دیوارهای دانشگاه ها محصور نمی دانم. این مسئله موجب ابراز برخی ناراحتی از سوی محققین دانشگاهی می شد.
|
هر جا که توانستم بیشتر به مردم نزدیک شوم و خدماتم و تلاش هایم مستقیماً به مردم بازگشت برایم لذت بخش بود و چراغ اول خدمت ام با کار در چرمهین روشن شد. |
ملک افضلی اضافه کرد: برخی انتقاد می کردند که محقق دانشگاهی نباید در شیوه های زندگی مردم و اداره مراکز بهداشتی خود را دخالت بدهد اما من معتقدم دانشگاه باید جامعه محور باشد و اگر بخواهد دور خودش دیوار بکشد و تولیدات علمی اش تنها به درد کشورهای خارجی بخورد به مردم ظلم شده است زیرا منابع زیادی در دانشگاه ها هزینه می شود و اگر قرار باشد بازخوردی نداشته باشد، از عدالت اجتماعی به دور خواهد بود.
وی بخش دیگر انتقادها را به دلیل راه اندازی سیستم ارزشیابی برشمرد و گفت: بسیاری به سیستم ارزشیابی خرده می گرفتند و برخی نیز تهدید می کردند که در ارزشیابی ما شرکت نمی کنند. اما نکته اینجاست که زمانی که همه جا تاریک است هر فردی می تواند هر ادعایی داشته باشد اما وقتی چراغ بیاندازیم درستی و نادرستی مطالب روشن می شود. یکی از افتخارات من این است که توانسته ام پژوهش را کمی کنم، البته ممکن است شاخص های من نیز اشکالاتی داشته باشند اما داشتن شاخص ناقص بهتر از نداشتن آن است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتقاد از دستگاه سیاستگذاری و برنامه ریزی کشور در توجه نکردن به این شاخص ها گفت: دستگاه برنامه ریزی کشور حاضر نبود منابع را با توجه به این شاخص ها تخصیص دهد و همیشه همان سناریوی سابق توزیع بودجه با 10 یا 20 درصد بالاتر و پائین تر اجرا می شد.
نگران از له شدن بهداشت در زیر چرخ های تخصص گرایی در نظام ادغام
وی با اشاره به رشد مثبت دانشگاهها و مراکز آموزشی علوم پزشکی کشور خاطرنشان کرد: مراکز آموزشی علوم پزشکی در شرایط خوبی از نظر توسعه کمی بسر می برند و زمان آن فرارسیده است که به رشد کیفی آنها پرداخته شود و برخی از دانشکده و دانشگاه هایی که نمی توان آن ها را ارتقاء کیفی داد در هم ادغام کنند و به نیروی انسانی مورد نیاز در حجم و جنسیت و نیاز منطقه ای توجه شود.
ملک افضلی با ابراز نگرانی از این نکته که ممکن است خدمات بهداشتی اولیه در معرض خطر قرار گیرند به مهر گفت: ادغام آموزش پزشکی در درمان در یک برهه ای از زمان اقدام خوبی بود و توانست مشکلات بزرگی از کشور را حل کند و ظرفیت تولید نیروی پزشکی افزایش پیدا کرد و امکان این فراهم شد که بسیاری از نقاط محروم از خدمات بهره مند شوند و از اعزام به خارج از کشور بیماران بی نیاز شویم اما از سوی دیگر این ادغام نباید باعث شود ما محو خدمات تخصصی و فوق تخصصی شویم و خدمات بهداشتی اولیه زیر پای این نوع خدمات له شود.
وی اظهار داشت: باید به خاطر داشته باشیم که مراقبت های بهداشتی و درمانی فراموش نشود و تحت تأثیر هیبت خدمات تخصصی و فوق تخصصی قرار نگیرد. گاهی اوقات شنیده می شود برخی از خدمات بهداشتی درمانی اولیه و خانه های بهداشت مورد بی مهری قرار گرفته اند و در پیچ و خم مدیریت ها گم شده اند. در حالیکه اگر بیش از نیاز و اندازه به سوی تربیت تخصص و فوق تخصص گام برداریم چه بسا که خود این مسئله برای ما معضلی ایجاد کند و هزینه ها ر افزایش دهد.
نظر شما