تفاهم ایران و آژانس ؛ فرصت‌ "وین محوری" در خلع سلاح اتمی

« ابتکار ایران‌ فضای‌ مثبت‌ جدیدی‌ را به وجود آورده‌ و پنجره‌‌ای‌ از فرصت‌ها را برای‌ بازگرداندن‌ پرونده‌ تهران‌ به‌ چارچوب‌ آژانس‌ به صورت‌ کامل‌ گشوده‌ است‌‌.»  این موضعی است که دکتر علی اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی به هنگام قرائت بیانیه تهران در نشست شورای حکام مورد اشاره قرار داد.

وی شرایط کنونی پرونده هسته ای کشورمان را نوعی "نقطه‌ عطف‌" دانست و گفت: جمهوری اسلامی ایران‌ در پاسخ‌ به‌ اقدام‌ اساسی‌ و سازنده‌ خود انتظار دارد تا کشورهای‌ خاص‌ به طور متقابل‌ از ابتکار ایران‌ به شکل‌ کامل‌ و به موقع حمایت‌ کنند و برای‌ حل‌ صلح‌ آمیز موضوع‌ هسته‌‌ای‌ از طریق‌ گفتگو و تبیین‌ فنی‌ در چارچوب‌ آژانس‌ بر سر میز مذاکره‌ برگردند‌.

****

به گزارش خبرگزاری مهر ، هفته گذشته و همزمان با برگزاری اجلاس فصلی شورای حکام، مهندس رضا آقازاده، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز سئوالات متعدد خبرنگاران در خصوص جدیدترین مسایل مطرح شده درباره مسئله هسته ای کشورمان را به نقطه ای مشخص ارجاع داد: « متن توافقات اخیر ایران و آژانس که به عنوان ضمیمه در گزارش مدیرکل دیده بان هسته ای سازمان ملل به شورای حکام این نهاد بین المللی ارائه شده است.»

تهران و آژانس در این توافقات، ضمن تعیین موردی ابهامات فنی آژانس درباره فعالیت های هسته ای ایران، زمان حل این ابهامات و شیوه آن را نیز مشخص کرده اند؛ این تحول در مناسبات ایران و آژانس که نتیجه آن تقویت "وین محوری" در جریان رسیدگی به پرونده هسته ای ایران بود، با استقبال بی سابقه محمد البرادعی و بسیاری از اعضای شورای حکام مواجه شد.

هر چند که با اعلام نتیجه بخش بودن مذاکرات فنی ایران و آژانس عملا رویکرد سیاسی در این چارچوب به حاشیه رانده شد اما اغلب کارشناسان و صاحب نظران آغاز دوباره دور جدید تقابل غرب با ایران به رهبری آمریکا و چند کشور اروپایی در راستای تقویت مقطعی "نیویورک محوری" را پیش بینی می کردند؛ در همین چارچوب و به رغم توافق تازه ایران و دیده بان هسته ای سازمان ملل، اتحادیه اروپا در اجلاس اخیر شورای حکام با صدور بیانیه ای بار دیگر از تهران خواهد خواست تا فعالیت های هسته ای خود را متوقف سازد.

مواضع اخیر محمد البرادعی در مذمت برخوردهای تحکم آمیز و یکجانبه واشنگتن با مسئله هسته ای ایران نیز در این خصوص قابل توجه است.  سید محمد علی حسینی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان این مواضع را که از ایجاد شکافی حساس در اردوگاه غرب حکایت می کرد، نوعی واکنش طبیعی البرادعی دانست که مسئولیت او در این زمینه آن را ایجاب می کند اما گویا ارسال علائم بروز شکاف مذکور به همین جا ختم نمی شود.

گزارش های مختلف حکایت از آن داشت که اتحادیه اروپا در دومین روز نشست شورای حکام با ارائه پیش نویسی به اعضای این شورا ضمن تاکید بر لزوم توقف فعالیت های هسته ای ایران و تضعیف توافقات اخیر تهران - وین، گامی دیگری در جهت تقابل با کشورمان برداشته است. پس از قرائت این بیانیه توسط "خواکیم دوارته"، سفیر پرتغال در شورای حکام، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در اقدامی اعتراض آمیز جلسه رسمی شورای حکام را ترک کرد.

اما علیرغم اینکه در بخش پایانی متن توافقات ایران و آژانس تصریح شده که در صورت حل تمام موارد مذکور در این متن، پرونده هسته ای ایران سیر عادی خود را خواهد پیمود، اتحادیه اروپا تمام تلاش خود را به کار بسته تا به هر طریقی این توافق را به مسئله تعلیق گره بزند. هر چند که البرادعی نیز در سخنان خود مواضعی شبیه به مفاد بیانیه اتحادیه اروپا اتخاذ کرده بود اما نباید فراموش کرد که بر اساس مواضع قاطع تهران، مبنای جریان هسته ای ایران در مقطع کنونی، مودالیتی مورد تفاهم ایران و آژانس است که هیچ سخنی از تعلیق یا توقف فعالیت های هسته ای ایران در آن وجود ندارد.

بر این اساس علیرغم تاکید مجدد البرادعی بر طرح "تایم اوت" (تعلیق همزمان غنی‌سازی از سوی ایران و تحریم‌ها ازسوی شورای امنیت) در نخستین روز اجلاس شورای حکام که از سویی مواضع دو گانه مدیرکل آژانس و از دیگر سو تداوم وجود موضوع تعلیق در دستور کار غرب را یادآوری می‌کند اما نکته قابل توجه در این چارچوب آن است که تحولات اخیر حول پرونده هسته‌ای ایران علاوه بر آن‌که توفیق تهران در تبدیل فضای سیاسی - امنیتی القا شده به عرصه جهانی به یک دیالوگ فنی، حقوقی و استدلالی با آژانس را دوچندان نمود که تاکتیکی بودن مواضع پیشین واشنگتن و به تبع آن البرادعی را کاملا روشن ساخت.

از دیگر سو و در حالی که پیش از این هشدارهای غیرمستقیمی از سوی دکتر لاریجانی نسبت به امکان بی اعتبار شدن خاویر سولانا در مذاکره با ایران به عنوان نماینده 1+5 به طرف های غربی داده شده بود اما گویا نشانه هایی مجدد مبنی بر عدم اتکای غرب به مواضع سولانا در حال بروز است؛ عدم استقبال اتحادیه اروپا از توافق ایران و آژانس دست کم از یک جهت غیرمنتظره است چرا که تحقق مذاکرات ایران و آژانس مولود مذاکرات دکتر لاریجانی با خاویر سولانا و سپس محمد البردعی بوده است.

اما به نظر می رسد در شرایط جدید کشورهای مختلف بر اساس مواضع شان نسبت به "توافقات ایران و آژانس" که اکنون به سندی بین المللی تبدیل شده، به دو گروه عمده تقسیم شده اند: گروهی با طرح این گمانه که آژانس ممکن است از شوق جلب تضمین همکاری ایران به "تله ایران برای وقت کشی" افتاده باشد، بدون وجود هیچ دلیل حقوقی یا فنی، اعضای شورای حکام را به وارد کردن فشار بیشتر بر ایران برای عمل به آنچه تعهداتش می خوانند، ترغیب می کنند. آمریکا و چند کشور اروپایی مهره های اصلی این گروه هستند.

و گروه دیگر با تاکید بر لزوم حفظ استقلال آژانس و اشاره به این واقعیت که "هر گونه فشار نابجا یا دخالت در فعالیت های آژانس می تواند کارآمدی و اعتبار این نهاد بین المللی را زیر سئوال ببرد"، تفاهمات اخیر ایران و آژانس را با استناد به مواضع مدیرکل آژانس در این باره، گامی مهم و رو به جلو خوانده و خواستار تداوم "وین محوری" در این پرونده شده اند. جنبش عدم تعهد که در حال حاضر 15 عضو در شورای حکام دارد نیز اصلی ترین مهره این گروه محسوب می شود.

به گزارش مهر ، هر چند که بر اساس اذعان رسانه های غربی، در اجلاس اخیر شورای حکام گرایش هایی برای پذیرش راه حلی حاکم شده که می تواند به ایران مهلت جدیدی برای تداوم تعامل با آژانس بدهد اما بدون شک بازی سیاسی آمریکا و تعداد دیگری از قدرتهای غربی با این موضوع هم چنان ادامه خواهد داشت. 

اما آن گونه که در بیانیه ایران خطاب به شورای حکام نیز تاکید شده «بدون‌ شک‌ هر تحولی‌ یا حرکتی‌ خارج‌ از چارچوب‌ آژانس‌ که‌ می‌تواند اقتدار و حرفه‌‌ای‌ بودن‌ این نهاد بین المللی‌ را تحت‌الشعاع‌ قرار دهد، از جمله‌ دخالت‌ در مدیریت‌ فنی‌ خرد یا درگیری‌ سایر ارگان‌های‌ امنیتی‌ و سیاسی،‌ به طور جدی‌، مانع روند جدید سازنده‌ شده‌ و حتی‌ ممکن‌ است‌ به تخریب‌ این روند سازنده منجر گردد.»
.......................................................
گزارش از حامد وفایی