دکتر علی اصغر محکی در خصوص اینکه آیا رسانه‌ها جز وظایف قانونی خود ، وظایف اخلاقی هم در جامعه دارند به خبرنگار مهر گفت : پشتوانه قانون یا عرف یا اخلاق ، قانون برخاسته از یک اصل ارزشی و هنجاری است که بخشی از آن اخلاق است. آنچه که به عنوان قانون مطبوعات در کشور ما وجود دارد خارج از اصول اخلاقی نیست. لذا رعایت ارزشهای اخلاقی درقانون مطبوعات حذاقل در کشور ما سعی شده که لحاظ شود.
استاد ارتباطات دانشگاههای تهران در ادامه افزود: اما در قانون مطبوعات ارزشهای اخلاقی نظری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس در این قوانین اخلاق نظری و دیدگاههای کلی نگر مبنا قرار گرفته اما اینکه با استناد به این قانون بتوان اطمینان حاصل کرد که کل اصول اخلاقی در رسانه های ما رعایت می شود امکان پذیر نیست به علت اینکه در نظام رسانه ای ارزشهای اخلاقی بسیار جزئی و تفسیر بردارند. ارزشهای اخلاقی که در اخلاق نظری آمده اند در اخلاق عملی مرزهای مشخصی ندارند تا بهانه را از افراد برای شکستن حریمها بگیرند.
وی در ادامه پشتوانه برخی از اصول اخلاقی نظری را برگرفته از مکاتب غربی دانست و گفت : در متون رسانه ای ما پشتوانه نظری برخی اصول اخلاقی به مکاتب و نظریه های غربی بر می گردد که گاه از اومانیسم با تکیه بر ارزشهای انسانی گرفته شده و گاه از لیبرالیسم و با در نظر گرفتن آزادیهای فردی به عنوان یک اصل نشات گرفته است. بخشی نیز به اخلاق سکولاریستی و دنیوی بر می گردد که چیزهایی را به عنوان توسعه و نوسازی به عنوان اصل مطرح می کند. به عنوان مثال به اعتقاد برخی مصرف گرایی در اقتصاد باعث تحول و پویایی آن می شود اما در ارزشهای دینی ما دامن زدن به زیاده روی در مصرف به بهانه رشد اقتصادی به هیچ وجه قابل قبول نیست.
محکی در خصوص رعایت اخلاق رسانه ای در خصوص تبلیغات و شیوه ارائه آنها گفت: تا زمانی که تکلیف ضرورت های حرفه ای را در کار رسانه روشن نکرده ایم با مشکلاتی مثل تبلیغات مواجه هستیم. تا وقتی رسانه های ما از نظر استقلال اقتصادی وضعیت خوبی ندارند و حمایتهای دولتی بستگی به رویکرد آنها در نقد حوزه دولتی دارد رسانه ها مجبور می شوند از تبلیغات به عنوان یکی از حوزه های خود در گردش اقتصادی شان بهره گیرند که این امر می تواند ارزشهای اخلاقی رسانه را تحت تاثیر قرار دهد. کسانی که این تبلیغات را به رسانه ها می دهند صاحبان بنگاهای اقتصادی و یا دارای منافع سیاسی هستند که توقع دارند رسانه رسانه چشم خود را بر برخی مسائل ببندد که این امر با اخلاق رسانه به عنوان حافظ منافع مردم و چشم بینای جامعه سازگار نیست.
وی در ادامه افزود: طبعا سفارش دهنده آگهی نیز رسانه ای را انتخاب خواهد کرد که حاضر شود تبلیغش را چاپ کند و تیراژ بالایی هم داشته باشد. در بحث تیراژ یک اصل اخلاقی به ما می گوید که برای یک رسانه تنها تیراژ و شهرت حرفه ای نباید رمز وراز موفقیت باشد چون این امر ممکن است از ارزشهایی مبنی بر جنجال آفرینی و منفی گرایی بوده باشد. وقتی سفارش تبلیغات بر اساس تیراژ باشد قطعا رسانه را در جهت منفی گرایی و جنجال آفرینی به قیمت کسب تیراژ بالاتر سوق خواهد داد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر استقلال حرفه ای چه در بخش اقتصادی یا سیاسی در حوزه مطبوعات وجود نداشته باشد صحبت کردن از اخلاق رسانه ای صرفا یک شعار محسوب می شود.
وی درباره رعایت اصول اخلاقی رسانه ای در جامعه کنونی ما گفت: جامعه ما مختصات جامعه ای را دارد که انقلابی بزرگ را پشتوانه خود دارد ولی با وجود تاکید بر اصول اخلاقی و ارزشهای دینی و انقلابی در چنین جامعه ای به نظر می آید اصول اخلاقی آنچنان که باید و شاید نهادینه نشده است و گاه گفته می شود که اصول اخلاقی تحت الشعاع مصلحت ها قرار گرفته است . اگر مطبوعات را یک نهاد اجتماعی می دانیم که محصول تلاش جمعی است باید در نظر داشته باشیم که پیام آفرینان رسانه ها باید اهل فضیلت ، ادب و پایبند به ارزشهای اخلاقی باشند حال اگر می بینیم بین آنچه وجود دارد و آنچه باید باشد تفاوت وجود دارد و در عین حال اعتقاد داریم که پیام آفرینان رسانه های ما انسانهایی اهل فضیلت، ادب و اخلاق مدار هستند باید واکاوی کنیم که چرا اصول اخلاقی در رسانه ها هنوز با وضعیت مطلوب فاصله دارند؟
وی در پاسخ به این سئوال چند نکته را قابل ذکر دانست: یکی اینکه هنوز جامعه ما به نظر می رسد از مباحث جدی و عمیق گریزان است و برای همه چیز پاسخ ساده و سطحی می خواهد اما اصول اخلاقی حکم می کنند که اندیشه و ایده ها به طور عمقی و اساسی و ریشه ای واکاوی شوند و مسائل را از همه زوایا با دقت نگاه کنند. لذا در متن فرهنگی و اجتماعی که هنوز ساده‌انگاری و سطحی نگری وجه غالب است کار برای رسانه تحلیلی و ژرف نگر دشوار خواهد بود تا آنها بتوتند رسالت حرفه‌ای خود را با رعایت این اصل اخلاقی که " به مسائل ژرف و دقیق نگاه کن" دنبال کنند.
محکی همچنین یکی دیگر از کارکردهای مطبوعات را ضمن حفظ رعایت اصول اخلاقی نیازمند شناخت ارزشهای اخلاقی دانست و در این خصوص گفت: در این راه صرف سخن گفتن از صداقت و صراحت کفایت نمی کند بلکه باید ارزشها تا عمق وجودمان ریشه دوانده باشد.
این مدرس و محقق علوم ارتباطات در ادامه با بیان اینکه برخی از ارزشهای خبری مبتنی بر اصول مکتبی و دینی ما را به سمت اخلاق عملی و کاربردی می برد، تصریح کرد: در قرآن کریم این ارزشها مورد تاکید قرار گرفته است که یکی از آنها اصل شرم و حیا است که انسانها باید در بیان مطالب پرهیزکار باشند.در هیچ جای قرآن در بازگویی اخبار به شیوه ای وسوسه کننده سخن گفته نشده است. بلکه تمامی مطالب مثل داستان حضرت یوسف توام با شرم و حیا بیان شده است. در برخی از اخبار رسانه های ما در خبر حوادث به قدری ریز می شوند که خبر بد را بد هم گزارش می کنند در حالیکه یک خبر بد را می توان خوب گزارش کرد یا در حد یک اشاره از آن گذر کرد.
وی افزود: بحث دیگر رعایت ادب است که در قرآن بسیار به آن توصیه شده است. در قرآن حتی با دشمنان دین و در برابر شیطان و فرعون نیز بی ادبانه سخن گفته نشده است. قرآن خود نیز به این آیه که با مردم با زبان خوش سخن بگویید عمل کرده است. اصل دیگر در قرآن ایجاد روحیه برادری و اتحاد است. قرآن اصل را بر توسعه روحیه برادری و تالیف قلوب قرار داده است ( الفت به حق داشتن) این اصل همواره باید مورد توجه از سوی رسانه ها قرار گیرد و با روحیه ای برادرانه افراد مورد خطاب واقع شوند.روحیه دیگر مورد تاکید در قرآن حق جویی و حق گویی است. راستگویی و امانتداری و پرهیز از دروغ ، تهمت و عیب جویی نیز از دیگر اصول اخلاقی مورد ناکید در قرآن است. یقین داشتن نسبت به یک موضوع و پرهیز از گفته‌های حدسی و بر اساس ظن و گمان نیز از دیگر اصول است.
محکی در پایان به ایجاد آرامش و پرهیز از آشوب و تشویش در جامعه اسلامی به عنوان یکی از اصول مورد تاکید در قرآن اشاره کرد و در این خصوص گفت: قرآن آسایش و آرامش ذهن و روان افراد را در جامعه به عنوان یک اصل مورد توجه قرار می دهد لذا نباید در رسانه ها اخباری انعکاس پیدا کند که آرامش روانی جامعه را سلب کند.
نظر شما