جشنواره سینما حقیقت راهگشای سینمای مستند است

به گزارش خبرنگار مهر، نخستین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران با عنوان سینما حقیقت که در اواخر مهر ماه امسال توسط مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار می شود، گامی در جهت مستقل کردن و تعریف شخصیتی متمایز برای ژانر مستند است. از سوی دیگر، برپایی چنین جشنواره ای می تواند دلیلی بر گسترش سطح کمی و کیفی سینمای مستند در کشورمان باشد.

فرزاد توحیدی که با فیلم "به سردی آهن به گرمی خون" در جشنواره فیلم مستند ایران حضور دارد، در خصوص اهمیت برگزاری این جشنواره گفت: "برنامه ریزی دقیق و طولانی مدت در زمینه برگزاری جشنواره می تواند به گسترش فرهنگ تماشای مستند در بین عموم مخاطبان کمک کند. این جریان سازی در کشوری همانند هلند با برگزاری جشنواره آمستردام انجام شده و در کشور ما نیز قابل اجراست."

وی ادامه داد: "فیلم مستند به دلیل اینکه به بطن زندگی مردم و واقعیت های مختلف جامعه توجه دارد، اگر از جذابیت های لازم برای جذب مخاطب برخوردار باشد، در زمینه اکران نیز می تواند سلیقه های مختلف را به خود جلب کند. مردم با تماشای فیلم های مستند می توانند چشم اندازهای مختلف محیط زیست را تماشا کنند."

مهوش شیخ الاسلامی کارگردان فیلم بلند "به کجا تعلق دارم" درباره اهمیت برگزاری این جشنواره اعتقاد دارد: "من از برگزاری این جشنواره خوشحالم. تاثیرات آن را نیز پس از اتمام جشنواره باید مورد بررسی قرار داد. مهمترین وجه جشنواره تماشای فیلم های همکاران و آثار خارجی است. چون همه کارگردان ها امکان حضور در جشنواره های جهانی را به دست نمی آورند."

دلارام کارخیران که با نخستین فیلم مستند بلند خود با عنوان "کودک دیروز خیال" در جشنواره حضور دارد، می گوید: "در حال حاضر سینمای مستند ما از ظرفیت برپایی چنین جشنواره ای برخوردار است. اینکه پیشکسوتان عرصه مستندسازی در کشور آثارشان را در کنار فیلمسازان جوان تر به نمایش در می آورند، می تواند شرایط خوبی را برای دستاندرکاران این بخش به وجود بیاورد."

علی اکبر ولدبیگی یکی از مستندسازان که نظر دیگری در مورد جشنواره سینما حقیقت دارد، اظهار داشت: "توجه بیشتر مستندسازان و مدیران به ساخت آثار اجتماعی است. در این میان آثاری که درباره تاریخ تمدن است جایگاه چندانی ندارند. به همین خاطر من ترجیح دادم در این جشنواره شرکت نکنم. اصولا" من سعی می کنم در این نوع جریان ها قرار نگیرم."

وی خاطر نشان کرد: "مستندسازان دیگری غیر از من وجود دارند که خود را درگیر جشنواره نمی کنند. البته این موضوع را به عنوان شکایت یا اعتراض مطرح نمی کنم. به نظر من گونه مستندهای تاریخ تمدن به نوعی مغفول مانده است. من این را در شرایطی ابراز می کنم که دو دهه است به عنوان فیلمبردار، تهیه کننده و یا کارگردان در این ژانر فعالیت کرده ام."

این مستندساز با اشاره به نگاه دیگر مراسم بررسی فیلم های مستند در کشور اظهار داشت: "من تعدادی اثر به بخش مستند جشن خانه سینما و مراسم جایزه شهید آوینی ارسال کردم، اما با تعجب متوجه شدم از میان 5 فیلم، اثری را انتخاب کرده اند که اولویت آخر من بوده است. به عقیده من، از آثار ساخته شده در گونه تاریخ تمدن به صورت آنتراک در جشنواره ها استفاده می شود. توجه به مسایل اجتماعی یا چالش برانگیز سیاسی بیشتر مورد توجه فیلمسازان و مدیران قرار دارد."

برگزاری جشنواره و مراسم فرهنگی از این جهت اهمیت دارند که معیار و محک مناسبی برای تعیین جایگاه کیفی آثار هنری و توجه به مسایل فرهنگی به وجود می آورد. این مسئله هر چند شرایط خاص خود را دارد، اما در طولانی مدت بر افزایش سطح کمی و کیفی موضوع مورد نظر می تواند تاثیرگذار باشد. در این زمینه باید دید جشنواره سینما حقیقت تا چه اندازه می تواند از این ویژگی برخوردار باشد.

مسعود بخشی که با فیلم "تهران انار ندارد" در این جشنواره حضور دارد، بر این باور است: "در حال حاضر مستندسازان داخلی با آثار شاخص خارجی ارتباط چندانی ندارند و آثار اندکی از این نوع فیلم ها را تماشا می کنند. جشنواره بین المللی فیلم مستند می تواند دریچه ای برای تماشای آثار شاخص جهانی باشد."

وی خاطر نشان کرد: "بی اطلاعی فیلمسازان داخلی از تغییر و تحول در عرصه مستندسازی جهان باعث شده است که آنها به صورت بسته عمل کنند و بدون اطلاع از جریان فیلمسازی مستند روز جهان به تکرار خودشان و یا تقلید از روی دست یکدیگر بپردازند. جشنواره سینما حقیقت می تواند مهمترین فرصت برای کارگردان های ایرانی باشد تا از سبک ها، گرایش ها و تفکرات دیگر مستندسازان آگاه شوند."

توحیدی نیز در این خصوص معتقد است: "افزایش سطح کمی آثار به تنهایی موثر نیست. زمانی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شرایط تولید انبوه مستند به وسیله کارگردان های مختلف را فراهم کرد. آن شرایط باعث تولید بیش از هزار فیلم شد. اما در نهایت تعداد کمی از این آثار ماندگار شدند و بخش زیادی از هزینه هایی که در مورد ساخت فیلم ها صرف شد، در عمل به هدر رفت."

توحیدی یادآور شد: "با توجه به شرایطی که از نظر فناوری در اختیار افراد مختلف قرار دارد، ساخت فیلم مستند در عمل کار آسانی شده است. به همین خاطر در حال حاضر توجه به کیفیت فیلم های مستندی که تولید می شود، بیش از تعداد آنها اهمیت پیدا می کند. بنابراین باید به سمت تقویت این بخش حرکت کرد."

یکی از ویژگی های مثبت جشنواره سینما حقیقت برگزاری کارگاه های تخصصی و آموزشی است. این بخش با توجه به اینکه عنصر آموزش در بخش های مختلف هنری چندان مورد توجه قرار نمی گیرد، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته شکل برگزاری کارگاه در کشور ما با تعریف جهانی ورک شاپ تفاوت هایی دارد. اما همین مقدار که این بخش بتواند چراغ راه مستندسازان برای تولید آثار بهتر شود، از اهمیت زیادی برخوردار است.

توحیدی درباره اهمیت برگزاری کارگاه های تخصصی و آموزشی اعلام کرد: "اگر این کارگاه ها توسط مستندسازان برجسته خارجی برگزار شود، می توان به نتیجه آن امیدوار بود. چون مستندسازان قدیمی، دانسته های خود را به شکل های مختلف در اختیار نسل جوان قرار می دهند و امکان دسترسی نسل جوان به دانش و آموخته های فیلمسازان باتجربه وجود دارد. به همین خاطر باید فیلمسازان شاخص جهان به کارگاه های تخصصی بیایند تا مطالب تازه ای ارایه کنند."

وی تاکید کرد: "البته در خصوص انتخاب مدرسین خارجی نیز باید دقت زیادی صورت بگیرد. به این خاطر که استاد یک کارگاه آموزشی باید توان انتقال اندیشه و تجربیات خود را داشته باشد. چون ممکن است مستندسازی از تجربه و دانش خوبی برخوردار باشد، اما نتواند دانسته های خود را به خوبی انتقال دهد."

کارخیران درباره اهمیت برگزاری کارگاه های آموزشی در جشنواره سینما حقیقت توضیح داد: "همه این مسایل قبل از برگزاری کارگاه ها مطرح می شود، اما کیفیت این بخش را پس از برپایی می توان مورد ارزیابی قرار داد. اگر ورک شاپ ها با کیفیت خوبی برگزار شود، می تواند در عرصه مستندسازی بسیار موثر باشد."

وی ادامه داد: "جشنواره یادگار نیز از کارگاه آموزشی برخوردار بود و به وسیله مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم برگزار شد، اما از کیفیت چندانی نداشت. من سال گذشته همراه با فیلمم در بخش تلت کمپوس جشنواره فیلم برلین شرکت کردم. این جشنواره کارگاه آموزشی داشت که فیلمسازان صاحب نام اساتید آن بودند و بسیار با کیفیت و آموزنده بود."

ولد بیگی در این باره اظهارنظر کرد: "برپایی ورک شاپ ها می تواند در ارایه تعریفی درست از سینمای مستند به فیلمسازان بسیار موثر باشد. در حال حاضر، فیلم های مستند را معادل بیان موقعیت یا حوادثی می دانند که مستندساز در ایجاد واقعیت دخل و تصرفی نداشته باشد. در حالی که اکنون در جهان، مستند را به شکل های بسیار متنوعی ارایه می کنند."

وی تاکید کرد: "سینمای مستند ما از یک مقطعی به بعد از تعاریف و جایگاه مدرن سینمای مستند در جهان دور ماند و برگزاری کارگاه های آموزشی می تواند راهی برای بازشناخت تعاریف جدید باشد. البته کیفیت یک کارگاه آموزشی را پس از اتمام می توان ارزیابی کرد. به خصوص اینکه بدانیم این کارگاه ها از چه نوع افراد و چه موضوع هایی استفاده می کنند."

در حال حاضر مهمترین نیاز سینمای مستند عرضه مناسب یا به عبارتی نمایش عمومی این نوع آثار است. با توجه به اینکه هر سال تعداد فیلم های بلند مستند افزایش پیدا می کند و تعداد بیشتری از آثار کوتاه این بخش امکان حضور در جشنواره های بین المللی را به دست می آورند، مسئله اکران از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. در این میان جشنواره می تواند به رفع مشکل اکران کمک کند.

شیخ الاسلامی معتقد است: "جشنواره از این بابت که امکان نمایش فیلم ها را در مدت زمانی کوتاه فراهم می کند، گامی در جهت اکران است. اما اکران را باید به صورت یک مقوله جداگانه مورد بررسی قرار داد. در این زمینه نهادهای دولتی باید کمک کنند و به برنامه ریزی ها در این خصوص بپردازند تا امکان نمایش مستند فراهم شود."

وی تاکید کرد: "زمانی تعداد اندکی از آثار مستند مناسب نمایش عمومی بود، اما طی دو سال گذشته تعداد قابل توجهی فیلم مستند ساخته شده است که از کیفیت خوبی برخوردارند و قابلیت اکران دارند. البته برای تربیت ذایقه مخاطب نیز باید برنامه ریزی و تلاش صورت بگیرد تا به تماشای فیلم های مستند بلند نیز علاقمند شوند."

دلارام کارخیران گفت: "جشنواره می تواند یک موج ایجاد کند و این موضوع باعث شود از نظر کمیت و کیفیت سطح آثار مستند برای سال آینده افزایش یابد، اما مسئله اکران موضوع دیگری است که تاکنون در مورد فیلم های مستند محقق نشده است."

وی در مورد ارایه راه حل عملی پاسخ داد: "نمی دانم این موضوع به چه شکل حل می شود. این مسئله به وضعیت تهیه کنندگان در سینما برمی گردد. وقتی سرمایه گذاران تولید فیلم در کشور حاضر به تولید آثار مستند نیستند با آنکه نصف یک فیلم داستانی هزینه در بردارد، در بحث اکران نیز مشکل به وجود می آید."

ولدبیگی راجع به جایگاه جشنواره در کمک به اکران آثار مستند توضیح داد: "جشنواره یک تریبون است. آثار مستند همانند فیلم های داستانی مجال چندانی برای نمایش ندارند و جشنواره از این نظر موهبت است. به خصوص که ظرفیت پخش مستند در تلویزیون نیز محدود است. همچنین در میان آثار مستندسازان فیلم های برخوردار از پتانسیل نمایش عمومی وجود دارد."

بخشی در خصوص تاثیر برگزاری جشنواره بر اکران اظهار داشت: "نمایش حلقه مفقوده سینما محسوب می شود. با توجه به اینکه هر سال در جهان چند هزار فیلم داستانی و چندین هزار مستند تولید می شود، فقط تعداد محدودی فیلم به اکران ملی و یا جهانی می رسند. در این بین تعداد بسیاری از آثار نمی توانند به صورت عمومی اکران شوند. جشنواره می تواند راهی برای نمایش فیلم ها باشد."

وی ادامه داد: "در جشنواره سینما حقیقت حدود 180 فیلم در بخش ملی و بین المللی به نمایش در می آیند و مخاطبان و دستاندرکاران عرصه مستند امکان تماشای این تعداد اثر در مدت حدود 4 روز را پیدا می کنند. این موضوع می تواند شرایطی را فراهم بیاورد که برخی از این آثار مورد توجه قرار بگیرند و به اکران سینمایی یا نمایش در تلویزیون نزدیک شوند."

بخشی، راجع به راهکار عملی برای نمایش عمومی فیلم های مستند در کشور توضیح داد: "به نظر می رسد معاونت سینمایی وزارت ارشاد باید راهی پیدا کند. این موضوع بحث جدیدی نیست. ساخت سالن های کوچک و اختصاص نوبت های نمایش به فیلم های مستند یکی از راه هایی است که به نمایش گسترده مستند در کشور می تواند کمک کند."

این مستندساز یادآور شد: "میزان استقبال از نمایش فیلم "تهران انار ندارد" در جشنواره فجر از انتظار من فراتر بود. در بین دیگر آثار شرکت کننده در جشنواره سینما حقیقت نیز فیلم هایی از کارگردان های با سابقه مستند وجود دارد که از پتانسیل اکران و جذب مخاطب عام برخوردارند. مسئله اصلی این است که فرصت لازم در اختیار این نوع آثار برای نشان دادن ظرفیت هایشان قرار بگیرد."