به گزارش خبرنگار مهر، دکتر تقی آزاد ارمکی در دومین نشست از سلسله نشستهای "بررسی راههای احتمالی عرفی شدن در ایران" که در انجمن جامعه شناسان ایران برگزار شد، سخن خود را با تأکید بر اهمیت و حساسیت مسئله دین در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی آغاز کرد و گفت: این اهمیت تا بدانجاست که بسیاری از جامعه‌شناسان بزرگ و موسس به گونه ای معرفت و جامعه‌شناسی را به عرصه جامعه‌شناسی دین تقلیل داده‌اند.
وی گفت: حتی جامعه‌شناسی چون مارکس که رویکردی سلبی نسبت به دین دارد، این حوزه را چنان قدرتمند می‌داند که معتقد است بدون فهم آن نمی‌توان درباره جامعه سخن گفت. از این رو در فهم مدرنیته چاره‌ای جز فهم دین و تحولات آن در جامعه نداریم.
دکتر آزاد دیگر دلیل بحث را کانونی شدن بحث مدرنیته در جامعه ایران خواند و گفت: جامعه ایرانی جامعه دینی است و به این منظور لازم است که به نوع نگاههایی که در دانش ایرانی در زمینه دین پژوهی صورت گرفته بازنگری عالمانه شود، زیرا ادبیات این بحث بیشتر توسط روشنفکران، مدیران وسیاستمندان موجود است و لازمه کار جامعه‌شناسی آن است که ملاحظات این سه دسته را بشناسد و مطالعه انتقادی کند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با مبهم خواندن مباحثی که توسط این سه دسته صورت گرفته گفت: این امر سبب شده که داوری درباره دین ایرانی سخت شود و کسی که وارد این مباحث شود مورد داوری قبلی واقع شود به اینکه یا دیندار است یا سکولار، در حالی که می شود راجع به دینداری سخن گفت و سکولار بود یا درباره شرایط سکولار شدن حرف زد و دیندار بود.
دکتر آزاد ارمکی سپس به انتقاد از روش های نظری و مباحث طولانی در زمینه جامعه شناسی دین در این حوزه اشاره کرد وگفت: ضمن این که این بحث ها ضروری و لازم است، باید به واقعیت اجتماعی رجوع کنیم و به جای مبتلاشدن به بحث های طولانی و مطولی که سرانجام نتایج اندکی نیز دارند، به بحث عینی تر پیرامون واقعیت پیرامونی و پیرامون تاریخی ، یعنی مناسبات و روابط اجتماعی بپردازیم.
وی سپس به اهمیت سهم ایرانیان در تولید نظامهای دینی و ساماندهی به نظامهای دینی اشاره کرد و گفت: متأسفانه ما کمتر به تأثیر رابطه ایرانیان در دینهای اسلام، یهودیت و مسیحیت توجه کرده ایم، در اینجا قطعاً منظورم از ایران، جامعه و ملت ایران نیست، بلکه منظور حوزه تمدنی ایرانی است که در آن دین و مناقشات دینی همیشه مهم بوده و به همین دلیل نوع تعاملات و تعارضات و پیوستگیها موجب شده که آنهایی اهمیت یابد که در این برهه مهم شده است.
دکتر آزاد نظام اجتماعی ایران را مبتنی بر سه کانون خانواده، دین و سیاست دانست و گفت: این سه حوزه تأثیر و تأثر مهمی بر یکدیگر داشته‌اند، به گونه‌ای که همواره در خانواده ایرانی ، دین نقش اساسی داشته است و این پیوستگی میان دین و نهاد قدرت نیز همواره مشهود بوده است، به گونه‌ای که دین در عرصه اجتماعی نقشی کانونی یافته است.
این استاد دانشگاه در ادامه بر رنگ و بوی ایرانی مدرنیته ایرانی و تمایز آن با تجربه مدرنیته در کشورهای پیشرفته تأکید کرد و گفت: مدرنیته ایرانی رنگ و بویی دینی دارد و این متفاوت از تجربه مدرنیته در غرب است که با صنعتی شدن و مشکلات آن دست و پنجه نرم می کند، بلکه مدرنیته ایرانی همراه بوده با دغدغه های دینی جامعه که از یکسو به بیگانگی دینی و از سوی دیگر بر عنصر رهایی بخش آن تاکید دارد.
دکتر آزاد گفت: برای مثال فراغت ایرانی در عرصه دین است و خیلی مدرن نیست و تلفیقی از فراغت دینی، مدرن و سنتی است. همچنین است در مورد مسئله طنزها که اساسا با شکل طنزها در جامعه غربی متفاوت است.
وی نکته دیگر در تجربه دین در ایران را توجه آن به سازمان ها و نهادها و کنشگران دینی خواند وگفت: ما در فهم دینِِی، رفتار دینی، نظامها و نهادهای دینی گونه ای تعارض را می بینیم. دین یکی از اصلی ترین عرصه های اجتماعی ایرانیان است و نقش و اهمیت آن در پیمایش ها و تحقیقاتی که به صورت تجربی صورت گرفته است، روشن و آشکار است.
دکتر آزاد به اهمیت مباحث دینی در حوزه بحث خانواده تاکید کرد و گفت: نتایج این تحقیقات نشانگر آن است که سه حوزه مسائل خانوادگی، روابط جنسی و مجازات بیشترین اهمیت را برای دینداران دارند و ایشان نقش دین را در حل مشکلات خود در این سه حوزه بسیار مهم تلقی می کنند.
وی گفت: آنچه امروزه شاهد آن هستیم آن است که در جامعه میل به فردگرایی دینی یا دین گرایی فردی وجود دارد و البته این به معنای تعارض دین با عرصه سیاست یا عرصه اجتماعی نیست، اما از سوی دیگر شاهد گونه ای جابجایی در حساسیت دینی هستیم و دینداران معتقد شده اند که دین می تواند در سطح فردی کار کنند و از طریق نهادهای خانواده به جمع متصل شوند. یعنی دین از طریق خود فرد با جامعه پیوند می یابد.
آزاد ارمکی در پایان گفت: این حرکت از دین‌گرایی جمعی به دین‌گرایی فردی موجب می‌شود که اتفاقات تاریخی به شیوه جدیدی تاویل و روایت شوند. من در قبال کسانی که مناسک گرا هستند یا کسانی که معنا گرا هستند، به تلفیقی از این دو باور دارم که در کانون آنها فرد دیندار است و نوآوریهای دینی از این منظر رخ می‌دهند.
در پایان نشست نیز بحث و گفتگویی میان حضار، دکتر آزاد ارمکی و دکتر علیرضا شجاعی زند درباره ابعاد این بحث درگرفت.
نظر شما