خواجه نصيرالدين محمد بن حسن جهرودي طوسي ، مشهور به خواجه نصيرالدين طوسي از اهالي جهرود ، از توابع قم بوده است كه در تاريخ 15 جمادي الاول سال 597 هجري قمري ولادت يافته است .
او به تحصيل دانش ، علاقه زيادي داشت و از دوران جواني در علوم رياضي ،نجوم و حكمت سرآمد شد از دانشمندان معروف زمان خود به شمار مي رفت .
خواجه نصيرالدين طوسي ، ستاره درخشاني بود كه در افق تاريك مغول درخشيد و در هر شهري پا مي گذاشت ، آنجا را به نور حكمت و دانش و اخلاق روشن مي ساخت .
در آن دوره تاريك و در آن عصري كه شمشير تاتار و مغول ، خاندانهاي كوچك و يا بزرگ را از هم پاشيده و جهاني از حملات مغولها به وحشت فرورفته و همه درگوشه و كنار منزوي و يا فراري مي شدند و بازار كسادي دانش و جوانمردي و مرمت بود و فساد حكمفرما ، وجود و بروز چنين دانشمندي مايه اعجاب و اعجاز است .
خواجه نصيرالدين طوسي را دسته اي از دانشوران خاتم فلاسفه و گروهي او را عقل حادي عشر نام نهاده اند . به هر حال خواجه نصيرالدين ، بخشي از دوره تحصيل ابتدايي را نزد دائي خود" بابا افضل ايوبي كاشاني" و" فخرالديهن داماد" كه او شاگرد صدرالدين سرخسي و او نيز شاگر افضل الدين جيلاني - كه به شاگردان شيخ الرئيس ابوعلي سينا مي رسد- تحصيل كرد .
علامه حلي ، يكي از شاگردان خواجه نصيرالدين طوسي است و او به يكي از شاگردانش به نام ابن زهره در مورد استاد خود نوشته است : خواجه نصيرالدين طوسي افضل عصر ما بود و ازعلوم عقليه و نقليه مصنفات بسيار داشت ، او اشرف كساني است كه ما آنها را درك كرده ايم ، خدا نوراني كند ضريح او را . قرائت كردم در خدمت او الهيات ، شفاي ابن سينا و تذكره اي در هيئت را كه از تأليفات خود استاد است .
در آن روزگاري كه آوازه دانش خواجه نصيرالدين طوسي به اطراف و اكناف رسيده بود ، رئيس ناصرالدين محتشم كه از دانشوران اسماعيليه بود ، خواجه را به قائنات دعوت كرد و خواجه نيز مدتها در آنجا ساكن شد و كتاب تهذيب اخلاق ابن مسكويه را به فارسي ترجمه و شرح داد و بنام اخلاق ناصير تأليف كرد .
خواجه نصيرالدين طوسي در خدمت هلاكو خان ايلخان مغول
خواجه نصيرالدين طوسي در تمام امور كشوري و لشكري مغول ، براي نيل به مقاصد عاليه خود دخالت داشته و تا اندازه اي كه توانست از پيش آمدها و سختي هاي ناگوار كه متوجه جامعه مسلمين مي شد جلوگيري مي كرد ، گاهي با سخنان علمي و زماني با گفتگوهاي مختلف و زماني نيز با اندرزهاي سياسي ، مقاصد مهم و اساسي خود را با دست هلاكو خان انجام مي داد .
پيشرفتهاي علمي و نوازش فضلا و علما ، به واسطه خواجه صورت مي گرفت وبدليل اين نظريات روزبروز در دربار هلاكو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ايلخان قرار مي گيرد .
تأسيس رصد خانه به تشويق هلاكو ، بوسيله استاد طوس
محقق طوسي به اتفاق تمام مورخين آن عصر بر عقل هلاكو چيره شده و تا مي توانست از قدرت و تسلط او به نفع كشور خود استفاده ، به جهان علم و ادب خدمت مي كرد و به نيروي اراده و تدبير خود توانست عقايد و آراء خود را بنام دلالت هاي فلكي علمي ساخته و از اوهام و خرافاتي كه مانند حسام الدين منجم ها بنام نجوم مي گفتند ، جلوگيري كند.
از ديگر اقدامات خواجه نصيرالدين طوسي كه تاريخ هرگز آن را فراموش نخواهد كرد ، تأسيس رصد خانه مراغه است كه از يادگارهاي علمي و فلكي خواجه طوس محسوب مي شود .
اين رصد خانه از مشهورترين رصد خانه هاي اسلامي است كه آوازه آن تمام جهان آن روز را گرفته بود و اكنون نيز اين رصد خانه با نام باني آن بر سر زبانهاست .
بناي رصد خانه مراغه ، از افراط و تفريط منجمين آن دوره جلوگيري كرده و از اوهام و خرافاتي كه بنام دلالت هاي فلكي انتشار پيدا مي كرد و مغولان آن را دامن مي زدند نيز جلوگيري مي كرد .
يكي از دانشمندان مشهور آمريكا بنام" فانديك" در يكي از تعليقات خود مي نويسد : دانشمندان نجومي اروپا ، براي هر يك از كوههاي كره ماه نامهايي از فضلاي جهان را كه خدمات شايسته اي به جهان علم كرده اند نامگذاري نموده اند از جمله يكي از كوههاي كره ماه ، بنام خواجه نصيرالدين طوسي نامگذاري شده است .
بعضي از كتابهاي مشهور خواجه نصيرالدين طوسي عبارت است از :
- شرح اشارات ابن سينا
- اخلاق ناصري
- اوصاف الاشراف در عرفان
- اساس الاقتباس در فن منطق
- مثلثات كروي
و ...
در سال 672 هجري قمري ، خواجه با جمعي از شاگردان خود به بغداد رفت كه بقاياي كتابهاي تاراج رفته را جمع آوري و به مراغه ارسال كند . اما اجل مهلتش نداد و در تاريخ 18 ذي الحجه سال 672 هجري قمري در بغداد دار فاني را وداع گفت . جسدش را به كاظمين انتقال داده و همانجا دفن شد .
منبع : شرح حال رياضي دانان ايران و جهان ، تأليف اكبر مرتضي پور / پايگاه اطلاع رساني فرهنگسرا
نظر شما