برک و خرد جدید سیاست

زندگی سیاسی برک در ماه می 1791 دچار وقفه ای شد، اما در سال های 3-1792 وی به عنوان یکی از مهمترین تفسیر کننده های سیاست بین المللی و همچنین داخلی، اندیشه های خود را در « پژوهشی از اصلاح طلبی قدیم به اصلاح طلبی جدید »، « نامه هایی در باب صلح شاه کشانه » و « نامه ای به لرد اصیل » منتشر کرد. برک در سالهای آخر زندگی اش، خصوصا از سال 1792 به بعد، توجه اش را به سمت سرزمین بومی اش، ایرلند، معطوف کرد. او وقت خود را صرف پایه گذاری دودمان سیاسی کرد و هیچ مکتب سیاسی خاصی از خود بر جای نگذاشت. گو اینکه بعضی سعی داشتند که حزب یا گروه سیاسی خاصی را به او نسبت دهند اما مشخص است که او نه شاخه فکری، و نه حزب مشخصی از خود به ارث گذاشته است.

تا زمانی که برک ترنتی را ترک کند، تفکرش دو جنبه داشت: یکی جنبه مذهبی، سیاسی و پیشرفت؛ و دیگری شیوه فلسفی فکری. سویه دوم اندیشه او از آموزش دانشگاهی اش ریشه گرفته و سویه نخستین تفکر او ناشی از موقعیت شخصی اش است.

 برک زمانی در ایرلند متولد شد که خرد اندیشمندانه در جمع کوچکی از نخبگان جایگاه اجتماعی پیدا کرده بود که تا حدی با کلیسای ایرلند در ارتباط بودند. این نخبگان به طور مشخص طبقه سیاسی صاحب زمین، که عمدتا اشراف و اعیان بودند را نقد کرده و طبقه کارگر، بی سواد و فقیر را مورد حمایت قرار می دانند. هدف اصلی این نخبگان تحصیل کرده توسعه درک عمومی ای بود که به اعتقاد آنها با پیشرفت علم و هنر، مهارت های فکری، فرهنگ اخلاق، و اقتصاد امکان پذیر می‌شود.

موقعیت ایرلند، از نظر این نخبگان، در حال پیشرفت در همه جنبه ها بود و اگر چنین پیشرفتی می خواست به خارج از محدوده نخبگان رسوخ کند باید نیاز آن از خواست جدی طبقه های حاکم بر جامعه سرچشمه می گرفت، به عنوان مثال باید از سوی صاحبان زمینی که دارایی شان روز به روز در حال پیشرفت بود، یا کشیشانی که فقرا را هدایت می کردند، و یا اشرافی که قدرت را در دست داشتند مورد اقبال قرار می گرفت. برک بخش عمده زندگی اش را، با احساس مسولیتی توام با قدرت، ثروت و تحصیل، صرف پیشرفت تفکر در آنهایی کرد که در جامعه نقش هدایت کننده ای داشتند.

جهت‌گیری ذهن برک در بستر روشنگری ایرلندی قابل درک است. برخی معتقدند نام برکی به آنهایی نسبت داده می شود که نخست به برکلی اعتقاد داشته اند. عدم تمایل برک به قضاوت نسبت به داوری گروه ها و فعالیت آنها بدون در نظر گرفتن ارتباط آنها با سایر چیزها، بی علاقه گی او نسبت به « تحسین یا سرزنش هر چیزی که به فعالیتها و دغدغه‌های انسانی برمی‌گردد با نگاهی ساده و فارغ ازهرگونه تعلقی به متافیزیک » نگاهی است که قبل از برک، در برکلی نیز دیده می شد.

برکلی نیز اعتقاد داشت « وقتی که سعی کنیم تمام حرکت ها و پیشرفت ها را جدا از سایر کیفیت ها و به صورتی مجرد در نظر بگیریم، دچار سطحی نگری عمیقی شده ایم ». در هر دو این دیدگاه ا انسان باید به دنبال روابط موجود بین مسائل باشد و از هر گونه تجرد در مسائل دوری گزیند. این شک نسبت به ایده های مجرد با شک به جدا دانستن انسان از موقعیت کنونی و مرتبط کردن او با گذشته ای طلایی، همراه بود.

برکلی اصالت  وحشی گری را نفی می کند و به گفته خودش وقت خود را برای هیچ گونه تلقی و پیش داوری نسبت به یک ملت، چه به این شکل که آن را ملتی اصالتا وحشی و یا اصالتا شریف معرفی کند، تلف نمی کرد؛ جای تردید نیست که برکی نیز چنین نگاهی داشت. هر دو این دیدگاه ها متعلق به نخبگانی بود که پیشرفت یک ملت را در ارگان های کلیسایی، دولتی و آموزشی جستجو می کنند. اما نباید فراموش کرد که با تمام مشابهت های موجود تفکر برک با تفکر برکلی یکی نبود؛ برک شیوه خاص خودش را برای پیشرفت ارائه می داد. برای جدا دانستن این دو باید تاثیراتی که ترنتی بر ذهن برک داشته را مد نظر قرار داد.

شرح درس ترنتی، در زمانی که برک دانشجویی پانزده ساله بود، صرفا به مبانی ارسطویی توجه نداشت. بلکه در کنار مبانی ارسطویی توجه خاص آن به « طریق ایده » معطوف بود و در این مسیر اثر لاک با نام « جستاری بر اساس درک هیومی » را تجلیل می کرد . این شیوه با توجه به جنبه ارسطویی اش نگاه خاص برک را به دانش توضیح می دهد.

شرح درسی ترنتی دستاوردها و نیازهای انسان را به خوبی روشن می سازد. در چنین بستری بود که برک به اهمیت کلیسا و دولت در پیشرفت پی می برد و به این اعتقاد می رسد که در کنار عقل عوامل متعدد دیگری نیز در زندگی انسان تاثیر گذارند.