سیر و سلوک معنوی بر بستری نو

به گزارش خبرنگار مهر، نجفی فعالیت هنری خود را با نمایش "سربداران" آغاز کرد و نخستین تجربه فیلمسازی او فیلم "جنگ اطهر" در سال 1358 بود. پرونده فیلمسازی او مجموعه‌ای از آثاری است که هر کدام در مقطعی دغدغه ذهنی‌اش بوده‌اند. در آغاز انقلاب مستند و پس از آن تاریخ و نهضت‌های مردمی و کمی پس از آن هم فیلم‌های داستانی که برآمده از اعتقادات مذهبی و فلسفی او بودند.

به گفته دیگر شاید کمتر بتوان یک سیر مشخص را در کارنامه نجفی دنبال کرد، فیلمسازی که بیشتر به تصویرسازی اعتقادات مذهبی و فلسفی خود وابسته است. نکته دیگر در مجموعه آثار نجفی همکاری او با همکار فیلمنامه نویس و به گفته ای فیلمنامه نویس مستقل است که می تواند نقطه نظری خاص را از وی به عنوان یک فیلمساز حرفه ای برجسته کند.

عشق طاهر

"لیلةالقدر" مستندی درباره مبارزات مردم ایران در رژیم گذشته تا پیروزی انقلاب اسلامی است که در سال 58 با فیلمنامه ای از نجفی، فخرالدین انوار و خلیل گنجوی ساخته شد. فیلمی که به فراخور مقطع زمانی که ساخته شد از قالب مستند و نوعی تاریخ پردازی که کمبود آن احساس می شد، بهره برد و سرآغاز ورود نجفی به دنیای فیلمسازی شد.

"جنگ اطهر" در همان سال 58 با فیلمنامه ای از محمود استادمحمد ساخته شد. ماجرایی آشنا در سینمای ملتهب آن سالها که شکل گیری رابطه میان یک معلم و شاگرد را محور قرار می دهد. رابطه ای که در وجهی آشنا به نابسامانی و فقر در طبقه فرودست جامعه در سالهای قبل از انقلاب می پردازد و در وجه دیگر رابطه معلم و شاگردی را به مسائل سیاسی و اجتماعی آن دوره پیوند می دهد.

حضور فرامرز قریبیان در نقش معلم که آن سالها بازیگری متفاوت از جریان عمومی بازیگر سازی سینمای آن زمان بود و بخصوص با بازی در نقش های سیاسی شهرت پیدا کرده بود، از انتخاب های خاص فیلم است. نقشی که لایه های درونی آن بی شباهت به کاراکتری که در "گوزنها" مسعود کیمیایی بازی کرده، نیست. فیلم از جهت پیوند بین ادبیات و سینما با انتخاب یک نویسنده ادبی به عنوان فیلمنامه نویس، از اهمیتی ویژه برخوردار است.

"سربداران" در سال 63 با فیلمنامه ای از کیهان رهگذار ساخته شد. فیلمی که از روی مجموعه تاریخی "سربداران" با تدوینی جدید برای نمایش در سینماها آماده شد. "سربداران" درباره مقطع تاریخی خاص و قیام مردمی در قالب نهضت سربداران و چگونگی تشکیل آنها بود که بخصوص در تلویزیون دهه شصت که خوراک مناسب با تغییرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... پس از انقلاب نداشت، خوش درخشید.

حضور بازیگران برجسته تئاتر که برخی با این مجموعه به مردم معرفی شدند از نقاط قوت کار بود همچون سوسن تسلیمی، امین تارخ، ... و حتی حضوری متفاوت از بازیگران برجسته چون علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، مرحوم فیروز بهجت محمدی، ... و بازیگرانی جوان و ناشناخته مانند افسانه بایگان. "سربداران" با تکیه بر جزئیات و تلاش برای ثبت یک کار ماندگار در تلویزیون و سینما توانست مولفه های آشنای تلویزیون را ارتقاء داده و جایگاهی را که می تواند این رسانه نزد مخاطب داشته باشد، یادآور شود.

"گزارش یک قتل" در سال 65 با فیلمنامه ای از نجفی، حسن هدایت و علیرضا رئیسیان ساخته شد. فیلم درباره مبارزات و اختلافات احزاب سیاسی قبل از انقلاب بود که با فرمولی آشنا به اتفاقات کوران انقلاب اسلامی پیوند می خورد و به نوعی از معدود موضوعات قابل طرح در سینمای این دهه از کشورمان بود. نجفی در این فیلم هم از حضور بازیگران برجسته چون اکبر زنجانپور، هما روستا، قطب الدین صادقی و ... استفاده کرد که در ادامه حضور موج جدید بازیگران تئاتری در سینما و ارتقاء جایگاه این تخصص هنری تأثیرگذار بود.

"پرستار شب" در سال 66 با فیلمنامه کیهان رهگذار ساخته شد. فیلمی درباره تعامل بین دو مذهب مسیحیت و اسلام که بر بستر قصه ای عاطفی البته در ستایش مقام پرستاران ساخته شده است. پرداختن به دفاع مقدس و مردانش به واسطه حضور یک پرستار مسیحی، شرایطی فراهم می کند تا تأثیرگذاری این دو از یکدیگر برجسته شود.

فیلم را بخصوص از این وجه می توان به عنوان الگوی برخی آثار سینمای معناگرا در سالهای اخیر مطرح کرد. آثاری که قصد دارند از این تعامل به نفع معنویت و معناپردازی بهره ببرند که "آفتاب بر همه یکسان نمی تابد" عباس رافعی نمونه آن است. سیر و سلوک معنوی در کنار عشقی مادی از مفاهیم مورد علاقه نجفی است که در آثار بعدی او هم به نوعی مطرح می شوند.

"زمین آسمانی" در سال 73 با فیلمنامه ای از نجفی و محمدرضا شریفی ساخته شده است. فیلم به یکی از دغدغه های اساسی نجفی با کنکاشی ظریف در داستان های قرآنی و مذهبی می پردازد و به درام پردازی رایج باج نمی دهد. نجفی در این فیلم با وارد کردن پشت صحنه سینما به ماجرای فیلم به نوعی در زمان خود اثری تازه از این وجه محسوب می شد.

فیلم از وجهی مستندوار برای روایت بخشی از فیلم استفاده می کند و داریوش ارجمند بازیگر نقش ابراهیم را در قالب شخصیت حقیقی خود معرفی می کند. اما در بخش داستانپردازی حضور مهناز افضلی (بازیگر نام آشنای سینما) را به عنوان دانشجویی معرفی می کند که قرار است دغدغه های دراماتیک زندگی او قرینه بازی در نقش هاجر شود و به نوعی بازتاب امروزی از درونیات این کاراکتر و چه بسا هاجر باشد.

طراحی یک سفر حج واقعی برای نزدیکی بازیگران به فضای معنوی و روحانی کاراکترها و موقعیتی که باید در فیلم ایفاگر کنند، از دیگر قرینه پردازی های کارکردی بین مستند و داستان است که در انتها به ثبت اولین سکانس فیلم می انجامد. نجفی با این فیلم دین خود را به نوعی که می داند و احساس می کند ادا می کند و فیلمی قرآنی با نگاهی به جامعه روز خود می سازد.

"عشق طاهر" در سال 78 با فیلمنامه ای از علیرضا طالب زاده ساخته شد. قصه عشقی از دیروز و امروز که به نوعی تقابل سنت و مدرنیسم را در شکل مورد نظر نجفی به تصویر می کشد و فیلمی متفاوت در روند فیلمسازی سینمای ایران در دهه هفتاد ثبت می کند. فیلمی درباره عشق های مادی و ظاهری و در عین حال تطابق آن با جستجوی هویت که دختر قهرمان فیلم دچارش است.

"عشق طاهر" با حضور بازیگرانی در سینما که چهره های مشهوری نبودند، به نوعی نگاه خاص فیلمساز به عشق و مضامین مطروحه را برجسته کرد که می توان از حضور بهناز جعفری، مانی کسرائیان و ... نام برد.

زاگرس

"زاگرس" در سال 84 با فیلمنامه ای از شادمهر راستین ساخته شد. فیلمی درباره پروژه راه اندازی نیروگاه کارون سه که به جهت مسائلی که در پی داشت، مورد توجه ویژه البته از وجوه خاص بود و داستان شکل گیری فیلمنامه آن سیری طولانی را طی کرد تا بالاخره راستین به عنوان همکار فیلمنامه نویس به کار اضافه شد.

پرداختن به یک عشق کهنه و ناکام که در زمان حال به واسطه این پروژه احیا می شود، در کنار مسائل فنی و تخصص که بر شکل گیری این پروژه حاکم بود، در مجموع فیلم "زاگرس" را بیشتر به یک کار سفارشی بدل می کند که از الگوهای آشنای این نوع آثار پیروی می کند.

این فیلم در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و از حضور بازیگرانی چون علی نصیریان، رضا کیانیان، ژاله علو، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، کیهان ملکی، رعنا آزادی‌ور و قاسم زارع بهره می برد. "زاگرس" پس از پایان بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر از سه شنبه 23 بهمن به اکران عمومی سینماها درآمده است.

"زاگرس" در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت سیمرغ بلورین برای بهترین صداگذاری، جلوه های ویژه بود که نتوانست جایزه ای کسب کند.