نگرشهای تاریخی و فرهنگی به تطبیق می‌انجامند نه گفتگو

به گزارش خبرگزاری مهر، عصر دیروز در سی و پنجمین جلسه ماهانه مؤسسه گفت و گوی ادیان نشست "عرفان و گفتگوی ادیان" با سخنرانی دکتر شهرام پازوکی، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، برگزار شد.

دکتر پازوکی در این نشست که با حضور سید محمد علی ابطحی، رئیس مؤسسه گفت و گوی ادیان و جمعی از علاقه‌مندان برگزار شد، اظهار داشت: بدون همدلی گفتگوی حقیقی حاصل نخواهد شد.

دکتر پازوکی با ذکر پیش‌زمینه‌ای در باب اینکه بهتر بود عنوان این نشست، عرفان و گفتگوی مذاهب اسلامی بود، افزود: در هر حال پیش از ورود به بحث عرفان و گفتگوی ادیان، لازم است بدانیم گفتگو چیست؟

وی اظهار داشت: از نظر من، اساساً گفتگوی حقیقی به معنای دقیق کلمه وجود ندارد و میسر نیست، بلکه آنچه رخ می‌دهد، مقایسه و یا تطبیق میان ادیان است.

دکتر پازوکی با بیان اینکه، اصولاً گفتگو تنها از طریق عرفان میسر می‌شود، گفت: اما تا زمانی‌که معنای حقیقی گفتگو مشخص نشود، نمی‌توان گفت که چرا گفتگو فقط از طریق عرفان جلو می‌رود.

وی، دو واژه همدلی و همزبانی برگرفته از مثنوی مولوی را از واژه‌های مرتبط با گفتگو خواند و افزود: اما در این تعبیر هم شاید همزبانی واژه‌ای نزدیکتر به گفتگو باشد.

دکتر پازوکی، افلاطون را معلم حقیقی گفتگو عنوان کرد و افزود: با این حال تعبیر دیگر مولانا که همدلی است در زبان یونانی معنی ندارد. وی با این مقدمه، گفتگو را مقام فلاسفه و همدلی را مقام عرفا ذکر کرد.

دکتر پازوکی با طرح این سؤال که «گفتگو چیست و چه سیری دارد؟»، افزود: گفتگوی حقیقی در ادیان وقتی میسر می‌شود که ما در ابتدا دریابیم که اصولاً ادیان هر یک در ماهیت و حقیقت خودشان درباره چه چیزی دارند سخن می‌گویند.

عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: البته گفتگو به معنای دقیق لفظ نباید حتماً با یک طرف مقابل در خارج صورت گیرد، بلکه باید در خود آدم رخ دهد که از منظر افلاطون، گفتگو با خویشتن، ذات تفکر است و کسی می‌تواند با خودش گفتگو کند که در مسیر یافتن و شناختن خویش مسیری را طی کرده باشد.

وی با بیان اینکه «همه ادیان مدعی هستند که یکی از مقاصد عالی‌شان همین شناخت خویشتن است» افزود: اما واژه خودشناسی آنقدر به صورت شعار و وعظ به کار رفته که انگار خیلی ساده است درحالی‌که بر مبنای آنچه در عرفان آمده است، حقیقتا خودشناسی ممکن نیست مگر با رسیدن به نهایت سلوک الی الله.

سخنران سی و پنجمین نشست ماهانه مؤسسه گفتگوی ادیان گفت: اگر به تاریخ اسلام نگاه کنیم می‌بینیم که تنها عارفان هستند که بحث گفتگوی ادیان را مطرح کرده‌اند، زیرا فقط آنان خودشناسی را شرط اصلی دین‌شناسی می‌دانند.

وی اظهار داشت: اما در مقام گفتگو، باید انسان در وهله اول قایل به گوش فرا دادن باشد و این مسئله‌ای است که در ادیان ابراهیمی هم به آن تأکید فراوان شده است.

دکتر پازوکی افزود: خطاب الهی در دین به بشر است و کسی که واقعاً اهل خواندن کتب مقدس باشد و آن را در حد مجموعه‌ای از احکام نداند، متوجه می‌شود که مخاطب قرار گرفته است و مخاطب قرار گرفتن در مقابل دین به این معناست که فرد متوجه می‌شود که از جانب یک ساحت قدسی و یک حقیقت مقدس مورد خطاب واقع شده است.

وی، گوش فرا دادن و مخاطب واقع شدن را یکی از اجزای اصلی گفتگو عنوان کرد و به لزوم داشتن زبان و توجه به معنای حفیفی زبان داشتن برای گفتگو اشاره کرد.

دکتر پازوکی با اشاره به نگاه Objective در علوم، این مسئله را عامل ایجاد فاصله میان پژوهشگر و موضوع مورد مطالعه عنوان کرد و افزود: این نوع نگاه به دین تنها می‌تواند تاریخ ادیان را بررسی کند اما نمی‌تواند ارتباطات معنوی را بیان کند.

وی گفت: نگرشهای تاریخی و فرهنگی ما را به دیالوگ نمی‌رسانند بلکه به مقایسه می‌رسانند. ما در دیالوگ میان ادیان با ایمان مؤمنان سر و کار داریم نه صرفاً با نهادهای اجتماعی، فرهنگی و یا عقاید کلامی و نمی‌توان به ادیان همچون آبژه‌های علمی نگریست.

دکتر پازوکی با اشاره به اینکه عاشق در مقام عشق هیچگاه به دنبال کسب اطلاعات علمی دباره معشوق نیست، چون او را آبژه تحقیق علمی خود نمی‌داند، افزود: در عرفان اسلامی، ایمان؛ عشق و معشوق؛ خداست.

وی اظهار داشت: عشق فاصله میان عبد و رب را برمی‌دارد و در واقع تنها عاملی که می‌تواند مانع نگاه Objective شود، تعلق یافتن به حقیقت وجودی خود دین است و از این طریق است که حقیقت ادیان به زبان می‌آید.

دکتر پازوکی، همنوایی را رکن اصلی ادیان عنوان کرد و یکی از موانع همنوایی ادیان با یکدیگر را نگرش مبتنی بر اصالت تاریخی خواند و گفت: از منظر عارفان در گفتگوی ادیان زمان و مکان بندها و محدودیتهایی هستند که باید به ورای آنها رفت. چنین چیزی از منظر آکادمیک دینی میسر نمی‌شود و تنها در عرفان است که این مسئله رخ می‌دهد.

دکتر پازوکی، کتاب «فصوص الحکم» ابن عربی، گفتگوی اسلام با عارفان هندو، دارالشکوه و مثنوی مولوی را نمونه کامل سه کتابی عنوان کرد که در آنها گفتگوی میان ادیان به طور کامل برقرار شده است.

وی اظهار داشت: ادیان به طور کلی سخن از حقیقت متعالی می‌گویند و مخاطب ادیان پیش از هر چیز دلهای انسانهاست که بدون همدلی، گفتگوی حقیقی حاصل نخواهد شد.