مرور کارنامه مهدی صباغزاده به بهانه اکران "راننده تاکسی"

به گزارش خبرنگار مهر، صباغزاده با ساخت "راننده تاکسی" هجدهمین فیلم کارنامه خود را به ثبت رسانده است. فیلمسازی که فعالیت هنری را با تئاتر و ساخت فیلم کوتاه و مستند تجربه کرد و سال 1360 با فیلم "آفتاب‌نشین‌ها" وارد عرصه فیلمسازی حرفه‌ای شد.

او در عین تعلق به فیلمسازان بدنه که به گیشه و مخاطب نگاهی پررنگ دارند، فیلمنامه شش فیلم از آثار خود را نوشته و در بقیه آثارش از حضور مستقل یا همکاری نویسندگان مستقل بهره برده است. در آثار پرتعداد وی بیش از هر چیز همخوانی با آثار و مضامین متعارف و معمول را می توان مورد توجه قرار داد.

صبحانه ای برای دو نفر

"آفتاب‌نشین‌ها" محصول سال 60 با فیلمنامه فریدون جیرانی است. فیلمی با طرح آشنا مبارزات ارباب رعیتی که به ظلم جاری در مناسبات قبل از انقلاب در روستاها می‌پردازد. البته فیلم‌های متعدد با این طرح در دهه 60 ساخته شد که "آفتاب‌نشین‌ها" با بازی علی نصیریان، حسین پرورش و بیژن امکانیان نمونه آن است. فیلمی که اولین گام‌های یک فیلمساز جوان را در این مقطع حساس به نوعی محکم می‌کند و زمینه‌ساز حضور جیرانی در سینمای ایران می‌شود که در دهه 70 به فیلمسازی روی آورد.

"سناتور" و "پرونده" محصول سال 62 و همکاری‌های بعدی جیرانی و صباغزاده هستند. "سناتور" در حاشیه مضامین مجاز برای سینمای دهه 60 به قاچاق مواد مخدر و فاسد بودن مأموران دولتی در رژیم شاه می‌پردازد. "پرونده" هم مضمون آشنا مناسبات فئودالی در روستا را محور قرار می‌دهد و در هر دو فیلم فرامرز قریبیان نقش اول را ایفا می کند.

"گمشده" محصول سال 64 با فیلمنامه مشترک جیرانی و صباغزاده، تغییر جهت در مضمون آثار این فیلمساز را به دنبال دارد. تغییری که به نوعی پیروی از ذائقه عمومی و امواج سطحی سینمای دهه 60 است. فیلمی خانوادگی درباره مسائل و مشکلات زوج‌ها که همیشه هم با پرتوقع بودن زن ایرانی همراه است و البته مولفه‌های آشنا ملودرام‌های خانوادگی.

"تصویر آخر" محصول سال 65 است و همکاری دیگری از جیرانی و کارگردان. فیلمی که ملودرام خانوادگی را در کنار طرح مضامین انساندوستانه درباره تعهد شغلی یکجا دارد و البته همچنان تصویر زن در سینمای ایران تصویری مخدوش، منفی، سیاه و البته سرچشمه همه مشکلات و ... است.

"سال‌های خاکستری" محصول سال 67 با فیلمنامه صباغراده و هوشنگ یونسی و "بازی تمام شد" محصول 68 با فیلمنامه همایون اسعدیان و مسعود میمی همچنان از موضوعات عام سینمای ایران بهره برده و بدل به آثاری در سینمای ایران می‌شوند که هر چند از وجه حضور مدام کارگردان در سینما اهمیت دارند، ولی گامی رو به جلو یا تغییر در استانداردهای سینمای صباغزاده را به دنبال ندارند و به منزله درجا زدن تلقی می شوند.

"مهاجران" و "جستجو در جزیره" محصول سال 69 هستند، اولی با فیلمنامه اصغر عبداللهی و دومی با فیلمنامه مشترک عبداللهی و حسن قلیزاده. "مهاجران" پس از درخشش ابوالفضل پورعرب در فیلم "عروس"، رویکرد صباغزاده به ایجاد جهش در کارنامه‌اش را به دنبال دارد. به خصوص با قصه خاص و نامتعارف فیلم که به حاشیه‌نشینان جنوبی در سال‌های 1320 و 1330 می‌پردازد. قصه‌ای که کمتر به سینمای گیشه و روز باج می‌دهد و البته جواب این تجربه‌گرایی را با شکست گیشه می‌گیرد.

"جستجو در جزیره" هم از حضور بازیگر مطرح دیگری به نام خسرو شکیبایی بهره می برد که یکسال قبل با "هامون" درخشیده بود. فیلمی که همچنان در مضمون وامدار موضوعات و کشمکش‌های کهنه است که تنها با حضور این بازیگر می‌تواند مخاطب خود را راضی نگه دارد.

"خانه خلوت" محصول سال 70 با فیلمنامه عبداللهی و حسن قلیزاده است. فیلم را باید شاه بیت کارنامه صباغزاده دانست که نتوانست این موفقیت را در دیگر آثارش پیگیری کند. فیلمی قصه‌ای ساده اما با تکیه بر جزئیات دارد و زندگی یک پاورقی‌نویس قدیمی مطبوعات را محور قرار می‌دهد که حاضر نیست خود را با شیوه نوشتاری مطبوعات جاری همساز کند.

عزت‌الله انتظامی در نقش این پاورقی‌نویس که دوره او به سر رسیده و نیکو خردمند در نقش همسر او بازی‌های بیادماندنی از خود به یادگار گذاشتند و فاطمه گودرزی هم یکی از نقش‌های مکمل برجسته خود را در "خانه خلوت" به ثبت رساند. فیلم از دهمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 70 موفق به کسب سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و تقدیر از بهترین بازیگر نقش اول و مکمل مرد برای انتظامی و مرحوم جهانگیر فروهر شد.

"روزهای خوب زندگی" محصول سال 73 با فیلمنامه منیرو روانی‌پور داستان‌نویس معاصر است که در ادامه آثار صباغزاده مهمترین ویژگی آن بالا بردن آمار کمی کارنامه اوست. "بدلکاران" محصول سال 76 با فیلمنامه سیدرحیم حسینی به تدریج خط سیر نزولی صباغزاده را پس از "خانه خلوت" پررنگتر می‌کند و به تدریج این فیلمساز پرکار سینمای بدنه را به حاشیه می‌برد. حاشیه‌ای که حتی با فیلم ساختن در هر سال یا دو سال یکبار هم نمی‌تواند او را به متن بازگرداند.

"عشق کافی نیست" محصول سال 77 با فیلمنامه اصغر عبداللهی و حضور ستارگانی چون پورعرب، شقایق فراهانی و ... هم نتوانست همکاری موفق این دو را تکرار کند. "مارال" محصول سال 79 با فیلمنامه محمدهادی کریمی را می‌توان از فیلم‌های آخر این فیلمساز متفاوت کرد. فیلمی که در زمان خود موضوع به نسبت تازه ازدواج مجدد و تعاملات این وجه با اعتقادات یک زن سنتی مومن را برجسته می‌کند.

این فیلم توانست از نوزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 79 سیمرغ بلورین بهتری بازیگر زن را برای ثریا قاسمی به ارمغان بیاورد و از جشنواره‌های خارجی چون آنجل سیتی، هیوستن، تگزاس و کرالا جوایزی به عنوان بهترین فیلم و فیلمنامه به دست آورد که اتفاقی منحصر بفرد در کارنامه این فیلمساز محسوب می شود.

"بانوی کوچک" محصول سال 80 با فیلمنامه‌ای از خود فیلمساز است. فیلمی با موضوع قابل بحث در زمان خود که به عشق ممنوع دو جوان می‌پردازد که فرار می‌کنند تا خانه و کاشانه خود را در یک چادر برپا کنند. فیلم در کنار مسائل اجتماعی و ... که مطرح می‌کند لحنی متناسب با این فضا ندارد و به سوی فضاهای ذهنی فیلمساز می رود.

"صبحانه‌ای برای دو نفر" محصول سال 82 با فیلمنامه عبداللهی و صباغزاده است. فیلمی که با محور قرار دادن کنجکاوی‌های یک نویسنده، به سمت و سوی آثار معمایی نزدیک می‌شود ولی نمی‌تواند بدل به اثری شاخص در این حیطه شود. حضور خسرو شکیبایی، نیکو خردمند در کنار بازیگران جوان چون چکامه چمن‌ماه و ... هم نمی‌تواند نقطه قوت فیلم محسوب شود.

راننده تاکسی

"پیشنهاد 50 میلیونی" محصول سال 84 با فیلمنامه عبداللهی است که از حضور شکیبایی، ماهایا پطروسیان، شهاب حسینی، نیکو خردمند، مهران رجبی و ... بهره می‌برد ولی نمی‌تواند در زمره آثار گیشه‌ای موفق هم ظاهر شود و همچنان این فیلمساز پرکار را در حاشیه‌های جریان روز سینمای ایران نگه می‌دارد.

"راننده تاکسی" محصول سال 85 با فیلمنامه قربان محمدپور است که در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. فیلم درباره زندگی یک راننده تاکسی است که آشنایی او با زنی خارجی به نام جنیفر مسیری تازه در زندگی‌اش ایجاد می‌کند. حبیب اسماعیلی، لاله اسکندری، هیلدا رنجبران، محمدرضا داودنژاد، مهری ودادیان، مهدی صباغی، محمود بهرامی، لادن سلیمانی، ایلیا شهیدی‌فر و ثریا قاسمی بازیگران فیلم هستند.

از دیگر عوامل تولید "راننده تاکسی" می توان به صباغزاده تدوینگر، تورج منصوری مدیر فیلمبرداری، مجید میرفخرایی طراح هنری، شیرین شازده‌احمدی طراح صحنه و لباس، عبدالله اسکندری طراح چهره‌پردازی، کامبیز روشن‌روان آهنگساز، محمد شیوندی صدابردار و عباس شوقی طراح جلوه‌های ویژه اشاره کرد. این فیلم از سه‌شنبه 23 بهمن در سینماها اکران شده است.