مستندی درباره یک مجموعه بداقبال

به گزارش خبرنگار مهر، "مسیر سبز" به کارگردانی امید نجوان که جمعه شب از شبکه سوم سیما پخش شد، می تواند از یک وجه مهم و ورای آنچه همه درباره اش خواهند گفت، مورد توجه قرار گرفته و تحلیل شود.

امید نجوان فیلمسازی است که تجربه موفق ساخت مستندی از فیلم سینمایی ماندگار "آژانس شیشه ای" حاتمی کیا را در پرونده دارد. این مستند که با نام "دل واره" در قالب برنامه "یک فیلم، یک تجربه" از شبکه چهار سیما پخش شد، نگاه خاص و البته جزئی نگر نجوان را برای قوام بخشیدن به علل ماندگاری این ساخته تحسین شده حاتمی کیا برجسته کرد.

حاتمی‌کیا و سیروس عبدلی تصویربردار مجموعه "حلقه سبز"

به گفته دیگر انتخاب وی برای ساخت مستندی از مجموعه "حلقه سبز" برخاسته از نوعی هوشمندی است که می تواند از آشنایی نجوان با دنیای فیلمسازی حاتمی کیا به نفع این مستند بهره برده و طبعاً مخاطرات معارفه ابتدایی را به حداقل برساند. مستند "دل واره" متأثر از فیلم "آژانس شیشه ای" به نوعی توانست محبوبیت اثر را شامل حال خود کند و البته ظرافت ها و جزئیات آن مورد توجه قرار بگیرد.

هر چقدر که انتخاب نجوان به نفع مجموعه جنجالی "حلقه سبز" تمام شده، اما به نظر می آید این وجه از جهت عکس یعنی جایگاه این مستند در کارنامه نجوان، نوعی خطر کردن از سوی او به حساب می آمده است. بیشتر به این دلیل که "حلقه سبز" همچون "آژانس شیشه ای" محبوب واقع نشد و از هنگام پخش اولین قسمت مورد انتقاد و اعتراض قرار گرفت.

به این ترتیب طبیعی است که بنا به گفته نجوان، وی نگاه انتقادی خود در "دل واره" را به کنار نهاده و در "مسیر سبز" در صدد ثبت چگونگی شکل‌گیری ایده اصلی فیلمنامه مجموعه "حلقه سبز"، پرورش، ایجاد بستر و گسترش داستان و ... برآمده است. به گفته بهتر او تا حد زیادی از دیدگاه خود به عنوان یک فیلمساز و تحلیلگری که به دنبال یافتن پاسخی برای چرایی ذهن خود است، فاصله می گیرد تا همه امتیازات نهایی به حساب "حلقه سبز" واریز شود.

در واقع نجوان آگاهانه در جهت ثبت تلاش های یک گروه مجموعه سازی قرار گرفته که در صدر این هرم ابراهیم حاتمی کیا قرار گرفته و همه قصد دارند برای مخاطبان، کارشناسان، منتقدان و ... که نسبت به "حلقه سبز" بی مهر بوده اند، ظرائفی از کار را بزرگنمایی کنند. ظرائفی که احتمالاً در جنجال های حول مجموعه، نادیده گرفته شده و ... البته این حق عادی آنهاست که حاصل زحمات خود را با عینک اغماض ببینند.

نجوان در کنار این وجه از پیش تعیین شده، تلاش کرده جال خالی دیدگاه خود را با روی آوردن به ریتم و ضرباهنگ تند و استفاده از دیدگاه دست اندرکاران مختلف "حلقه سبز" پر کند. افرادی که شاید فقط این مستند بتواند مجالی برای بیان حرف های آنها باشد و ... افرادی که شاید در موج های منفی پیرامون این مجموعه، پس از این هم دیده نشوند.

افرادی مانند بازیگر نقش جسم حسن گلاب که در عمده لحظات حضورش، روی تخت بخش مراقبت های ویژه در حالت مرگ مغزی به سر می برد. تصویربردار، طراح جلوه های ویژه، آهنگساز و ... "حلقه سبز" از دیگر عوامل فنی هستند که بیشترین نقد نثار نتیجه کار آنها شده و نجوان به نوعی دفاعیات آنها را ثبت می کند تا این دادگاه مجازی که در مطبوعات به راه افتاد، یک طرفه برگزار نشود.

اما نگاه بخش اعظم مستند "مسیر سبز" متمرکز شده بر پیام سفارشی مجموعه "حلقه سبز"؛ پیامی که از نگاه منتقدان کار، خوب پرداخته نشده و در واقع به یک ضد تبلیغ تبدیل شده: بحث اهداء اعضا. نجوان در این مستند ضمن نقب زدن به عمق وجوه فنی مجموعه و فراهم کردن فرصتی برای پرداخته شدن به این وجوه، یک خط داستانی را در زیر لایه فیلم دنبال می کند که در مقاطعی برجسته شده و بدل به پیامی مسقتیم می شود.

جایی که هر کدام از عوامل "حلقه سبز" در مقابل این پرسش قرار می گیرند که پس از درگیر شدن با مجموعه ای با این مضمون، چقدر اهمیت اهداء عضو برای آنها جدی شده؟ و ... در نهایت رسیدن به این مهم که این مجموعه چقدر در فرهنگ سازی اهداء عضو، حداقل برای دست اندرکاران این مجموعه موثر واقع شده است؟ همه این نکات پیشاپیش این مستند را گرفتار حاشیه های "حلقه سبز" می کند و به آنها دامن می زند.

در واقع شاید همین وجوه است که "مسیر سبز" را از انتخاب دیدگاهی متعادل و پرداختی هنرمندانه نسبت به موضوع سفارشی خود تا حدی دور کرده و بدل به بیانیه ای برای ناگفته های این قوم مغضوب کرده است. در چنین شرایطی شاید چندان تعجب آور نباشد که حاتمی کیا هم، حاتمی کیای همیشگی نیست؛ هر چند مثل همیشه حس درونی خود را در هنگام شکلگیری کار تشریح می کند.

او حاتمی کیای همیشگی نیست، چون در شرایطی درباره "حلقه سبز" حرف می زند که از امواج حول محور مجموعه فاصله نگرفته و در درونی ترین لایه های اظهاراتش، گله مند است از بی مهری ها و اینکه چرا حرفش به دل مخاطبانش ننشسته است. حاتمی کیایی که گویی قاصدک، حلقه سبز، جلوه های ویژه... و همه داشته های مجموعه را به شهادت می طلبد تا حکم مقبول واقع نشدن کارش در نظر مخاطب لغو شود. غافل از اینکه تنها گذشت زمان می تواند حقیقتی را که احتمالاً پنهان مانده، روشن و شفاف کند نه چیز دیگر. 

نجوان در کنار همه تصاویری که از پشت صحنه مجموعه در اختیار داشته، برای رسیدن به یک ساختار درونی در مستند خود تلاش کرده به گونه ای از تلفیق گفتگوهای تازه عوامل در کنار خطوط تعریف شده کار بهره ببرد. ساختاری که بیش از پیش مدیون شیوه تدیون و ریتمی مناسب است که در شکل نهایی کار پدید آمده و ابائی هم ندارد از اینکه در این مستند وجه تدوین بر وجه کارگردانی غالب است (در گفتگو با همشهری امارات).

همانطور که اشاره شد نجوان با آگاهی به برخی موارد از پیش تعیین شده کار، تلاش کرده همّ خود را بر وجوه ساختاری کار قرار دهد و به گفته دیگر مستندی خوش ساخت را درباره مجموعه ای خلق کند که با اقبال عمومی مواجه نشد و طبعاً ساخت مستندی درباره آن نوعی خطر کردن برای او هم محسوب می شود.

مستند "مسیر سبز" ساخته امید نجوان درباره شکل‌گیری داستان و شخصیت‌های مجموعه "حلقه سبز" به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا با زمان 57 دقیقه، جمعه 17 اسفند ساعت 30/20 از شبکه سه سیما پخش شد.