به گزارش خبرنگار مهر، بهرام توکلی درباره عنوان فیلم معناگرا که به "پابرهنه در بهشت" اطلاق شده گفت: "به نظر من این واژه از زمانی که ساخته شد به اشتباه به کار رفته و بیش از هر چیز مشخص‌کننده یک گستره مضمونی است. اطلاق عنوان ژانر به آن کاملاً اشتباه است چون نمی‌تواند دسته‌ای از فیلم‌ها را به عنوان یک گونه سینمایی دربر بگیرد. وقتی هنوز جزئیات و مولفه‌های یک واژه تعریف نشده، چگونه می‌توان آن را به پسوند فیلمی اضافه کرد؟"
وی درباره ژانرهای سینمایی که به فیلم‌های مختلف اطلاق می‌شود، افزود: "روی همه ژانرها بر اساس فیلم‌هایی که در دوره‌های مختلف ساخته شده کار آکادمیک صورت گرفته و طبق جریانات سینمایی یکسری عناوین ساخته شده است. این عناوین دارای مولفه‌های قابل بررسی هستند که می‌توان بر اساس آنها ژانر هر فیلمی را مشخص کرد. اما هنوز روی واژه معناگرا کار علمی نشده و در واقع در مسیری برعکس ابتدا این واژه ساخته شده و بعد فیلم‌ها را تحت عنوان آن دسته‌بندی کرده‌اند."
توکلی نکات منفی این شکل ژانرسازی را اینچنین تشریح کرد: "نکته اول اینکه برای من به عنوان یک فیلمساز هنوز مولفه‌ای از این واژه مشخص نشده که بتوانم فیلمم را در این گروه لحاظ کنم. نکته منفی دوم هم ایجاد نوعی پیشداوری است، در واقع ما هر فیلمی را که این واژه به آن اطلاق می‌شود از لحاظ مضمونی، ایدئولوژیک و حتی فرم در یک گروه قرار می‌دهیم که این رویکرد به جای کمک به سینما به آن لطمه می‌زند."
کارگردان "پابرهنه در بهشت" درباره تأثیر ساخت مستندی درباره آسایشگاه روانی بر این فیلم که درباره بیماران ایدزی است گفت: "در ساخت آن مستند یک خلاصه طرح داستانی نوشتم که البته آن موقع قصد کار روی آن را نداشتم. وقتی شرایط برای ساخت اولین فیلم سینمایی من فراهم شد، چند طرح ارائه کردم که به نظرم این طرح در میان آنها قابلیت‌های تبدیل شدن به یک کار بلند را داشت. البته فقط شروع کار بر آن اساس شکل گرفت، ولی روند اتفاقات و نوع نگاه به گونه‌ای دیگر وارد کار شد."
وی درباره ساختار روایی نامتعارف فیلم گفت: "این نگاه کلی از ابتدا وجود داشت که وقتی می‌خواهیم وارد ذهنیات یک فرد شویم، بدانیم ذهنیت از قواعد کلاسیک پیروی نمی‌کند و ترتیب زمانی ندارد. در واقع جریان سیال ذهن فرمی خاص به همراه می‌آورد و می‌خواستیم این تداعی ایجاد شود که وارد ذهنیات فردی شده‌ایم که دغدغه‌هایی دارد و به مرور فضای ذهنی او کمرنگتر شده و آدم‌های اطراف رنگ واقعیت بگیرند. حفظ مرز میان واقعیت و ذهنیت با فرم کلاسیک جور در‌می‌آمد."
توکلی شیوه اطلاعات‌دهی تدریجی در طول روند فیلمنامه را اینگونه تشریح کرد: "به نظرم در بیشتر فیلم این اتفاق می‌افتد که با شروع قسمتی از قصه با شخصیت‌ها آشنا می‌شویم، اما نوع قصه‌گویی ما فرق می‌کند. نوع فیلم‌هایی که من دوست دارم اینگونه است که مخاطب هر چه جلو می‌رود، نکاتی جدیدتر دریافت کند. بخشی از این اطلاعات می‌تواند مربوط به شخصیت‌ها باشد یا طرح قصه. به هر حال این روند تدریجی باید باشد تا مخاطب به مرور با فیلم درگیر شود و لذتی بیشتر هم ببرد."
وی درباره آشنایی‌زدایی عامدانه در بسیاری از وجوه "پابرهنه در بهشت" گفت: "این وجه به خصوص درباره شخصیت روحانی (یحیی / هومن سیدی) از همان مراحل اولیه نگارش فیلمنامه وجود داشت. حتی در انتخاب این بازیگر، گریم، طراحی لباس و ... بحث ما این بود که آن تیپ آشنا تکرار نشود. در وهله اول وقتی درباره قشر روحانی حرف می‌زنیم نوع گویش، ظاهر و رفتاری آشنا به ذهن ما می‌آید. این وجه یکی از مهمترین ویژگی‌های فیلم بود و پیشنهادهای سیدی هم در آن تأثیر داشت."
کارگردان "پابرهنه در بهشت" در حالی که فیلم را قصه این آدم اصلی دانست که بقیه زیرمجموعه و متأثر از تصمیم او هستند، افزود: "وقتی چنین اتقافی برای شخصیت اصلی می‌افتد باید تأثیر آن بر جزئیاتی چون روایت، فرم بصری، شخصیت‌پردازی آدم‌های فرعی و ... دیده شود. به نظرم در برخی وجوه فیلم این اتفاق افتاده و در برخی موارد هم می‌توانست بهتر از این شود."
توکلی شباهت قهرمان فیلم و شخصیت اصلی "زیر نور ماه" رضا میرکریمی را در روحانی بودن هر دو دانست و گفت: "در فیلم "پابرهنه در بهشت" یحیی در پوشیدن لباس روحانیت تردید ندارد و آن را درنیاورده که به تن کند. او از اولین عکسی که در فیلم می‌بینیم لباس را به تن دارد و اگر آن را نمی‌پوشد به دلیل کارهایی مانند زمین شستن و فوتبال بازی کردن است. "زیر نور ماه" از بهترین آثاری است که درباره مذهب ساخته شده و مسئله قهرمان آن این است که لایق پوشیدن لباس روحانیت هست یا نه؟"
وی نامشخص بودن دلیل ابتلاء بیماران به ایدز را برآمده از تفکر شخصیت یحیی دانست و گفت: "ما باید در همه ارکان از طرز فکر یحیی تبعیت می‌کردیم. وقتی برای او علت بیماری مهم نبود، نمی‌توانست برای ما هم مهم باشد. برای یحیی فقط مهم بود بتواند شادی‌هایی کوچک به آنها بدهد. ما دلایل بیماری آنها را در فیلمنامه اولیه نوشتیم که در نسخه بازنویسی کنار گذاشتیم. حذف پیشینه در بسیاری موارد به مخاطب امکان می‌دهد به اشکال مختلف فکر و در عین حال نظر نویسنده هم در کار نمود پیدا کند."
کارگردان "پابرهنه در بهشت" درباره شخصیت نگهبان (مرتضی / سیروس همتی) و تصمیم او به ازدواج با یک ایدزی افزود: "من در یک مرکز درمانی چنین شخصیتی دیدم، یعنی یک پرستار زن تصمیم گرفته بود با بیمار ایدزی ازدواج کند. برای این پرستار بودن در کنار مرد در 15-10 سال زندگی مهمتر از تمام زندگی بود. این وجه برای من جذاب بود و سعی کردم در فیلم به آن بپردازم. حالا اگر باورپذیری این شخصیت در فیلم مشکل دارد، به نقص در فیلمنامه و کارگردانی بازمی‌گردد."
توکلی درباره خروج یحیی از فضای آسایشگاه در دو موقعیت توضیح داد: "طرز تفکر شخصیت یحیی که می‌خواهد برای آدم‌های آسایشگاه کاری کند، ما را وادار به طراحی این دو موقعیت کرد. یکبار او می‌خواهد پسربچه شعیبی را وادار به ملاقات با پدرش کند و دفعه دوم هم به خانواده خدمتکار آسایشگاه کمک کند. ویژگی مهم یحیی که به دیگران آرامش می‌دهد این است که به حرف طرف مقابلش خوب گوش می‌دهد و این دو خروج از آسایشگاه هم در جهت اعمال و ویژگی‌های شخصیت پردازانه اوست."
وی ضمن اینکه موارد اشاره شده را منطق دراماتیک این دو خروج می‌داند، درباره فرم کلی کار افزود: "از جهت فرم ما باید در حال و هوای فضای قرنطینه باقی بمانیم حتی وقتی از آن مکان خارج می‌شویم. به همین دلیل هم سعی کردیم فضاهای بیرون در امتداد فضاهای قرنطینه باشند تا تضادی آزاردهنده ایجاد نشود."
توکلی درباره فرم بصری کار به ویژه در فیلمبرداری حمید خضوعی ابیانه که سیمرغ بلورین را برای او به همراه داشت، گفت: "ساختار بصری فیلم برگرفته از ساختار فیلمنامه است و شامل فیلمبرداری، تدوین، طراحی صحنه و لباس، صداگذاری و موسیقی می‌شود. در صحبت‌های اولیه با آقای خضوعی ابیانه پیشنهادهای خوبی درباره ساختار بصری، متفاوت بودن آن و انتخاب رنگ و نور داشتند. بعد سعی کردیم این وجه را در همه موارد رعایت کنیم. آقای خضوعی بیش از یک فیلمبردار به فیلم کمک کردند."
کارگردان "پابرهنه در بهشت" ضمن تأکید بر تجربه‌گرایی این فیلمبردار افزود: "مثلاً برای سکانس 5/1 دقیقه‌ای آتش سوزی حدود یک ماه در لابراتوار وقت گذاشتند چون چنین تجربه‌ای در ایران در کار 35 انجام نشده بود. گاهی وسواس و دقت نظر وی برای من هم تعجب‌آور بود. ایشان تجربه‌ای هم در بخش چاپ و ظهور فیلم انجام دادند که به ایجاد کنتراست و تیره‌تر شدن فضای رنگی فیلم کمک کرد."
توکلی درباره نقش موثر بهرام دهقانی تدوینگر در یکدست شدن فرم بصری فیلم گفت: "ایشان هم در مرحله بازنویسی فیلمنامه نظراتی خوب دادند و فیلمنامه را خوب می‌شناسند. در مقطع فیلمبرداری هم راش‌ها را می‌دیدند و نظرشان را می‌گفتند. در مقطع تدوین هم تلاش کردیم فرمی تا حدی متفاوت از فیلمنامه ایجاد کنیم و بر بازی‌ها متمرکز شویم. در این مقطع با پیشنهاد آقای دهقانی جابجایی‌هایی هم انجام شد که بخصوص در شروع فیلم کمک کرد."
وی در ادامه حضور طراح صحنه و لباس فیلم "پابرهنه در بهشت" را اینچنین تشریح کرد: "آقای لیلاجی از دستیاران آقای ایرج رامین‌فر بودند و اولین کار مستقل خود را در این فیلم انجام دادند که در جشنواره فیلم فجر و جشن خانه سینما هم نامزد شد. ایشان همراهی خوبی داشتند و تلاش می‌کردند با تصمیماتی که برای یکدست شدن فضای کار گرفته می‌شد، همراهی کنند و پیشنهادهایی خوب هم داشتند."
توکلی درباره نقش کمرنگ و خاص موسیقی در این فیلم گفت: "آقای علی صمدزاده برای فیلم "ماهی‌ها عاشق می‌شوند" آقای علی رفیعی هم آهنگسازی کرده و امسال هم "در میان ابرها" روح‌الله حجازی را در جشنواره فجر داشت. اگر میزان و شکل استفاده از موسیقی در فیلم مشکل دارد به من بازمی‌گردد، چون برخی قطعات را جابجا و بعد از صداگذاری احساس کردم باند صوتی فیلم شلوغ شده و چون نمی‌خواستیم یک موسیقی آشنا و پرسوز و گداز داشته باشیم، به نظر من در این زمینه خوب عمل کردند."
نویسنده "پابرهنه در بهشت" درباره محوریت نگاه جزئی‌نگر یحیی در ساختار کلی فیلم گفت: "از ابتدا فیلمنامه به این شکل بود که با آدمی سر و کار داریم که دغدغه‌های ذهنی خود را روی نوار ضبط می‌کند و همراه او وارد قصه می‌شویم. این شکل ورود همراه خود ساختار بصری خاص می‌آورد که نمای بسته از آنهاست. تجربه نمای خیلی بسته تا حدودی غیرواقعی است و نماهای روزانه ما بیشتر نمای متوسط و لانگ‌شات هستند. این ساختار به ما کمک کرد تجربه بصری متفاوت‌تری را تجربه کنیم."
کارگردان فیلم در پایان درباره انتخاب مرضیه وفامهر برای بازی در نقش همسر شاهو که چهره‌ای ناشناخته برای بازیگری است گفت: "دوران دانشجویی طراح صحنه نمایشی بودم که ایشان در آن بازی می‌کردند. تمرکز ایشان روی بازیگری نیست ولی ویژگی‌های فیزیکی و درک‌شان از نقش عامل مهمی برای انتخاب بود. به دنبال چهره‌ای بودیم که شهری و شیک نباشد و در عین حال زیبایی ویژه‌ای هم داشته باشد و ایشان بهترین انتخاب ما بودند."
هومن سیدی بازیگر نقش یحیی در "پابرهنه در بهشت" درباره رسیدن به کاراکتر روحانی در این فیلم گفت: "بعد از خواندن فیلمنامه و صحبت کردن با بهرام توکلی متوجه نکات زیادی شدم. تنها سختی فیلم برای من این بود که تلاش کردم به فیلمنامه وفادار باشم و کار خارق‌العاده و عجیب نکنم و فکر می‌کنم درست عمل کردم."
وی ادامه داد: "من تحقیقات خاصی برای رسیدن به این نقش انجام ندادم و سعی کردم به صحبت‌های توکلی به عنوان کارگردان درست گوش کنم. به کدهایی که خود فیلمنامه به من می‌داد هم توجه کردم که البته کدهایی بسیار خوب بود. نقش یحیی در "پابرهنه در بهشت" برای من بسیار دوست‌داشتنی بود."
افشین هاشمی بازیگر نقش شاهو هم گفت: "اگر پیشزمینه‌ای در کار نباشد بازیگر نمی‌تواند خودش آن را به کار وارد کند. ابزار کار برای بازیگر در مرحله اول همان فیلنامه و نمایشنامه است که اگر امکانی در اختیار نگذارد، متحول کردن نقش غیرممکن می‌شود. برخی فیلمنامه‌ها باید عینا به اجرا درآیند. اما برخی این امکان را به بازیگر می‌دهند که چیزی به نقش بیفزاید."
وی در ادامه درباره رسیدن به نقش شاهو توضیح داد: "مستندی را که پیش از این توکلی درباره یک آسایشگاه روانی جنگی کار کرده بود دیدم و یکسری ایده‌های تازه از آن گرفتم. خودم هم به یک بیمارستان رفتم که بیماران ایدزی آنجا بودند. اما مهمتر از اینها خود فیلمنامه بود که به ما شکل اجرا را نشان می‌داد."
هاشمی افزود: "فیلمنامه ویژگی‌های نقش را به ما معرفی می‌کند و ما برای تصویر کردن نقش دنبال مولفه‌های بیرونی می‌گردیم. برای نقش یحیی سیدی به عنوان بازیگر تشخیص می‌دهد باید با این نقش کاری نکند و فقط آن را اجرا کند. من خودم بازی او را در نقش یحیی بسیار دوست دارم. اما نقش شاهو در فیلم ابزار نمود بیشتر دارد و نکات زیادی را باید در اجرای آن لحاظ کرد."
سیروس همتی بازیگر نقش مرتضی هم گفت: "توکلی با دیدن چند فیلم من را برای "پابرهنه در بهشت" برگزید. ایشان از من یک بازی پرانرژی می‌خواست تا فضای سیاه و تلخ کار شکل بهتر به خود بگیرد. من در این فیلم سیگاری شدم که کاری سخت اما برای رسیدن به نقش لازم بود. او چیزهایی از من می‌خواست که در پیشینه‌ام نبود و برای رسیدن به آنها باید از پوسته‌ام خارج می‌شدم."
وی ادامه داد: "دورخوانی‌هایی قبل از شروع کار با گروه انجام می‌شد که به عقیده من بسیار مفید بود. معتقدم اگر در کارنامه من فیلم یا تئاتری دیده می‌شود که موفق بوده به خاطر همین دورخوانی‌هایی تحلیلی بوده که پیش از شروع کار با گروه انجام می‌دادیم. در این کار نیز جلسات دورخوانی بسیار به من کمک کرد."
سیدی هم درباره نقش روحانی گفت: "برای رسیدن به این نقش تلاش‌های من به تنهایی موثر نبوده، بلکه تمام این اتفاقات و رسیدن به این نقش‌ها در یک پروسه جمعی شکل گرفته است. وقتی فیلمنامه کدهای اصلی را می‌دهد شما می‌توانید سرنخ را بگیرد و تا انتها بروید. فقط کافی است به عنوان بازیگر چیزهایی را به آن اضافه کنید. پایه اصلی کار را ما از فیلمنامه گرفتیم."
بازیگر نقش یحیح افزود: "من این فیلم را برای بار چندم دیدم و مواقعی احساس می‌کردم از قالب شخصیت خارج می‌شوم، اما یادم هست در این مواقع توکلی دوباره من را به جای اول بازمی‌گرداند. البته این به دلیل تجربه کارگردان بود. من بازیگر چندان تجربه نداشتم و می‌بایست حواسم باشد تا از بیرون چیزی به صحنه نیاورم. سعی می‌کردم، اما در برخی مواقع این اتفاق می‌افتاد."
هاشمی درباره تلخی‌ها و شادی‌های شخصیت شاهو در "پابرهنه در بهشت" گفت: "شاهو یک آدم معمولی است و مثل همه یکسری تلخی‌ها و شادی‌ها دارد. اما وقتی فردی در یک جای کوچک مثل زندان یا قرنطینه قرار می‌گیرد، شادی و تلخی او نیز کوچکتر می‌شود. شاهو با خوردن یک تکه نان و خواندن روزنامه که از بیرون آمده خوشحال می‌شود و ناراحتی‌هایش شکلی دیگر به خود می‌گیرد."
وی در ادامه عنوان کرد: "اگر شما شخصیت را بفهمید و ابزارش هم در فیلمنامه موجود باشد، این همه چیز را با خودش می‌آورد. این مشخصه‌ها درباره شخصیت شاهو در فیلمنامه موجود بود و ما فقط مجری آن بودیم. بازیگران فیلم با دستاویزی که فیلمنامه به آنها می‌داد، می‌توانستند نقش را متحول یا ایده‌های تازه را با موافقت نهایی کارگردان اجرا کنند."
این بازیگر سینما و تئاتر با اشاره به وظیفه کارگردان در قبال بازیگر گفت: "من خودم بازیگرم و می‌دانم بازیگران دوست دارند کارهای مختلف انجام دهند. اما وظیفه کارگردان هرس کردن بازیگر است. اگر دست بازیگر باز باشد شاید هر کاری بکند. اما کارگردان باید از رشد بی‌رویه آن جلوگیری کند. نقش باید در حد خودش بازی شود و شاهو نباید مهمتر از نقش اصلی جلوه کند."
همتی در ادامه درباره تصمیم مرتضی برای ازدواج با معصومه به عنوان یک بیمار ایدزی گفت: "احساس می‌کنم در اوج فضای تلخی کار یک جایی به هر دلیل لازم بود یک روزنه امید وجود داشته باشد. عشق در این فضای وخیم و اذیت‌کننده وجود دارد و کد آن نیز از قبل به مخاطب داده می‌شود."
وی در پایان گفت: "شخصیت سرباز "پابرهنه در بهشت" با بیرون در ارتباط است و دیوار به دیوار قرنطینه آسایشگاه زنان است. با ذهنیتی که از این سرباز در مخاطب وجود دارد، این احتمال می‌رود که وی عاشق دختری از آسایشگاه زنان شود. بقیه شخصیت‌های فیلم با بیرون ارتباط ندارند و ممکن است اگر آنها نیز شرایط سرباز را داشتند برایشان چنین اتفاقی می‌افتاد."
نظر شما