چالش هاي ناتو در دنياي بعد از جنگ سرد

در روزهاي گذشته خبر پيوستن هفت كشور سابق كمونيستي  به ناتو كه در جشني در بروكسل انجام شد از جمله تحولات سياسي و امنيتي  در جهان غرب بشمار مي آيد.
در اين مراسم كه وزراي  امور خارجه هفت كشور بلغارستان ، استوني ، لتوني ، ليتواني ، روماني ، اسلواكي و استوني حضور داشتند با نواخته شدن سرود ملي، پرچم اين كشورها در محوطه مقر ناتو به اهتزاز در آمد.
لازم به ذكر است كه ناتو يا همان سازمان پيمان آتلانتيك شمالي از سال 1949 تا قبل از فروپاشي شوروي با عضويت دوازده كشور و تلاش مجدانه آمريكا براي ايجاد آمادگي در برابر افزايش توان نظامي شوروي پس از جنگ جهاني دوم در راستاي سياستهاي جنگ سرد و جهاني دو قطبي بنيانگذاري شده است.
توضيح بيشتر اينكه اين سازمان در ابتدا با عضويت چهار كشور وبعدها با افزايش كشورهاي غربي به دوازده عضو در دوران نظام دو قطبي ادامه حيات داده است ولي پس درهم شكستن رقابت غرب و شرق و تغييرات سياسي و ژئوپلتيكي درنظام بين الملل، برخي از كشورهاي بلوك شرق  به دلايل گوناگون به ناتو  پيوستند كه از جمله  كشورهاي لهستان ، مجارستان و جمهوري چك را مي توان نام برد.
عضويت كشورهاي سابق بلوك شرق در حالي به ناتو در حال افزايش است كه بسياري معتقدند ايده گسترش ناتو از طرف بوش بشدت مورد حمايت قرار گرفته است و اين موضع بوش پس از تحولات يازده سپتامبر در حالي اتخاذ شد كه او معتقد بود هر قدر تعداد كشورهايي  كه به مبارزه با تروريسم مي پيوندند . بيشتر شود، اين مبارزه مي تواند به نتايج مطلوبتر نائل آيد. در عين حال موضوع گسترش ناتو به شرق آنچنانكه كه در محافل خبري از آن ياد مي شود در آينده نيز كشورهاي الباني ، كرواسي و مقدونيه را شامل خواهد شد.
از مسائل حاشيه اي ولي تاثير گذار بر اين تحول سياسي و امنيتي  در شرايط فعلي مي توان به استقبال كاخ سفيد و شخص بوش از كشورهاي مذكور در پيوستن به ناتو اشاره كرد بطوريكه بوش رياست جمهوري آمريكا در اين مراسم  گفت : هفت كشوري كه امروز به عضويت ناتو در آمدند در اسارت يك امپراطوري بوده اند اما آنها با شجاعت و بردباري موفق شدند به عنوان شركاي كامل و برابربه عضويت ناتو در آيند.  او افزود: اعضاي  تازه ناتو  بعنوان شاهد عيني برخي از بدترين جنايات قرن گذشته به اهداف ما در ناتو شفافيت اخلاقي مي بخشند.
كالين پاول وزير خارجه آمريكا نيز درنشست ناتو در بروكسل با عنوان كردن اين روز بعنوان يك روز تاريخي، ورود كشورهاي هفتگانه جديد را يكي از بزرگترين و موفق ترين ائتلافهاي جهان خواند.
به اين ترتيب ناتو اكنون 26 عضو دارد كه از زمان تاسيس آن تاكنون بدان پيوستند و با اين تركيب جديد بنظر مي رسد دوران جديدي از فعاليت و مسئوليت ناتو بوجود آيد كه در آن بر خلاف روال سابق كه دفاع از اروپاي غربي در برابر هجوم احتمالي شوروي محور كار بوده است در شرايط جديد دستور كار نويني براي كشورهاي عضو تدوين خواهد شد.
آنچه مسلم است اينكه ناتو تاكنون در بحرانهاي مختلف بوقوع پيوسته بعد از فروپاشي شوروي، تلاش در ايفاي نقش فعالي داشته است. بحرانهاي بالكان ، افغانستان، كوزوو، رواندا و در حال حاضر نيز موضوع بحران عراق از آن جمله اند. ولي در پس تمامي اين اتفاقات اين سوال اساسي مطرح مي شود كه اصولا با توجه به انهدام ماشين نظامي شوروي سابق و كنترل و كاهش سلاحهاي كشتار جمعي و از بين رفتن تهديدات هسته اي دو ابر قدرت ، تاكيد بوش در شرايط فعلي بر گسترش ناتو به كشورهاي شرقي مسلك سابق با چه اهداف و توجيهي صورت مي گيرد.
پاسخ به اين سوال را مي توان در استراتژي امنيت ملي ايالات متحده و دكترين امپراطوري جديد بوش يافت چرا كه  رييس جمهور آمريكا حوادث 11 سپتامبر را فورا يك اعلام جنگ بر عليه تمدن آمريكا ، اروپا و جهان آزاد ناميد كه كشورش مي بايست عليه اين جنگ ، تروريسم بين المللي  و كليه كشورهاي متهم به همكاري و برنامه ريزي  اقدامات تنبيهي اتخاذ نموده وآنها را مورد حمله و هجوم قرار دهند ودر اين رابطه ايالات متحده استراتژي امنيت مطلق را سر لوحه اقدامات خود قرار داد.   
بعلاوه در چارجوب سياستهاي كلي ناتو براي كشورهاي همپيمان آن، اعلام جنگ توسط بوش عليه تروريسم يك تعهد اخلاقي بوده است كه تمامي كشورهاي عضو ناتو را مورد خطاب قرار داد و لذا اتخاذ  سياست تدافعي و حضور و مشاركت در جنگ عليه تروريسم در افغانستان بدين وسيله توجيه مي شود.
ولي آنچه استراتژي بوش را مورد چالش جدي قرار داده است تغييرات اساسي در ماموريتها ، رسالت  و ظرفيت موجود درنظام بين الملل و تفاوتهاي جهان فعلي با جهان غير منعطف دو قطبي است بعلاوه بروز برخي اختلاف نظرها در مورد اداره امور جهاني ،دخالت هاي بين المللي و مبارزه با تروريسم و سهم خواهي هاي قطب هاي جديد قدرت مي تواند از اوج گيري امپراطوري نوين بوش بكاهد در اين راستا مخالفت روسيه با گسترش ناتو به سوي شرق كه در اظهار نظرهاي وزير خارجه روسيه آمده دلالت بر مخالفت آن كشور و بروز سو ظن و عدم اطمينان به نيروهاي ناتو مي باشد. او همچنين با اعلام عدم دريافت هيچ تضميني مبني بر امضاي پيمان متعارف در اروپا بر شدت اختلافات دامن زد و در نهايت اعلام داشت كه كشورش درباره حقوق اقليت روس تبار در حوزه بالكان نگراني دارد .
روند مخالفت با استراتژي ناتو محور نيروهاي غربي به رهبري ايالات متحده در شرايطي به پيش مي رود كه مدتها پيش اتحاديه اروپا نيز در يك اقدام متعارف موضوع تشكيل نيروهاي مستقل اروپايي را پيگيري نموده و اعلام داشته كه اين اقدام نه تنها يا ناتو مخالفتي ندارد بلكه بعنوان يك نيروي مكمل ضروري است و بهره گيري از اين نيرو در صورتي كه امكان استفاده از ناتو نباشد ، لازم و ضروري است. اين نيرو در شرايطي شكل مي گيرد كه داراي مقر جداگانه با فرماندهي  مستقل و امكانات و پشتيباني لجستيك ويژه و حوزه عمل جداگانه بوده و در همين رابطه كشورهاي اروپايي در پي تشكيل آژانس تدارك دفاعي در سال 2004 در اين راستا بوده تا بنوعي يكه تازي ايالات متحده را مورد بحران عراق را به بوش گوشزد نمايند كه در صورت تكرار اين موضوع اتحاديه به راه خود خواهد رفت.
علاوه بر اينها بوش تلاش كرد تا طرح ناتوي آسيايي را به حوزه هاي اقيانوس هند و خاورميانه  بكشاند و با توسعه روابط با هند و پاكستان و تشكيل محور جديد براي مهار چين و روسيه و ايران به نوعي جبهه جديدي از متحدين خود را تجهيز نمايد و با عنوان نمودن طرح خاورميانه بزرگ نيز اين حوزه را در چتر امنيتي و سياسي ناتو قرار دهد كه تا اين لحظه اين حوزه ها با توجه به امكانات ، مقدورات ، استعدادهاي دروني و تاثير پذيري بيروني مجالي براي همكاري با بوش برايش فراهم نساختند.
در نهايت بنظر مي رسد انجام ماموريتهاي متنوع ناتو در حوزه هاي بحران  در گذشته تا حال و شرايط  جديد اين سازمان و احتمال شركت آن در بحران عراق و نگاه اين سازمان به مرزهاي جنوبي خود در آفريقا براي مبارزه با تروريسم جمگي نشان دهنده تغيير و تحول در شرايط سنتي و بروز شرايط جديد مي باشد كه اين سازمان ناچار است تعهدات و وظايف جديدي را در صفحه جديد شطرنج نظام بين الملل بپذيرد وخود را از فضاي گذشته برهاند در اين فضاي جديد نيز طرح امپراطوري نوين بوش با چالشهاي بسياري روبروست كه بنظر مي رسد  ظرفيت و قابليتهاي بالاي ناتو نمي تواند با شرايط جديد محمل مناسبي براي اهداف بوش باشد و لذا بوش در صورت پيروزي در انتخابات مي بايست استراتژي جديدي در چگونگي بهره گيري از توان و قابليتهاي ناتو در راستاي برپايي امپراطوري  خود اتخاد نمايد.