خیام شاعری در قامت حکمت

خیام را همه با رباعیات شیرین و زیبایش می‌شناسیم، شاعر و حکیمی که از تاریخ زندگیش کمتر می‌دانیم . نظامی عروضی خیام را فردی تند خو خوانده است. خیام در زمان حیاتش با افرادی چون حسن صباح و غزالی نیز برخورد داشته است و اهمیت دانش وی آنجا مشخص می گردد که به نقل از نظامی غزالی در دیداری از وی سوالی را در باب مسایل فلسفی مطرح می‌کند.

از زندگی خیام اطلاعات زیاد و دقیقی در دسترس نیست . شهرت وی در جهان به سال 1851 میلادی بر می‌گردد که "وپکه" دانشمند فرانسوی رساله جبر و مقابله وی را به زبان فرانسه ترجمه می‌کند. بی گمان در دنیای ادب و هنر بیرون از مرزها، خاصه در جهان انگلیسی زبان، خیام معروفترین شاعر ایرانی است.

ولی بی شک فیتز جرالد شاعر مطرح انگلیسی بود که با ترجمه رباعیات خیام، شهرت وی را در فراسوی مرز ایران زمین به اوج رساند و این در حالی است که تلاش ایرانیان برای مطرح کردن خیام بعنوان دانشمندی بزرگ در تاریخ جهان قابل ذکر نیست .

بی گمان در دنیای ادب و هنر بیرون از مرزها، خاصه در جهان انگلیسی زبان، خیام معروفترین شاعر ایرانی است که شهرتش از محافل علمی و ادبی ایران بسیار فراتر رفته است اما، نکته قابل تامل این است که با این تفاسیر سالهاست که در گرایش های رشته ادبیات در دوره هایی مثل کارشناسی خیام در کنار شعرایی چون حافظ سعدی، مولانا، سنایی و عطار جایگاهی را به خود اختصاص نداده است . در صورتی که رباعیات خیام خود تجلی یک جهان بینی خاص و عمیق است که کاملا برگرفته از بن مایه های هستی شناسانه و معرفت شناسانه است که دید فلسفی وی را نسبت به جهان و حرکت و از سویی عنصر زمان نشان می‌دهد .

اگر بخواهیم بر مبنای برخی از اشعار خیام وی را از سایر شعرای برجسته جدا بدایم مولانا و حافظ نیز را نیز باید به فراموشی بسپاریم. خیام حکیمی شاعر است و حکمت وی به معنای فلسفه دانی وی نیست که به معنای خیام حکیمی شاعر است و حکمت وی به معنای فلسفه دانی وی نیست که به معنای دانشمندی وی در حوزه‌های فلسفه، ریاضی، نجوم، زبان شناسی و فقه می‌باشد.

دانشمندی وی در حوزه‌های فلسفه، ریاضی، نجوم ،زبان شناسی و فقه می‌باشد با این حال حتی در کشور ما نیز خیام را با رباعیاتش می‌ستایند و می‌شناسند بنا براین، چه خوب است که بررسی اشعار خیام به شیوه ای هرمنوتیکی صورت گیرد و رباعیات وی بر مبنای اندیشه و جهان‌بینی‌اش به طور کلی سنجیده شود .

بنا براین در بررسی کار بزرگانی چون خیام باید بر اساس کانتکست و از سویی شرایط محیطی که وی در آن می زیست و تفکر وی آثارش را نیز از منظر نظر بگذراند . به عنوان مثال حکومت سلجوقیان با فلسفه مخالفت شدید می ورزید وآن زمان رونق بازار بحث ها و جدل های فقیهان و ظاهربینان بود، این در حالی بود که خیام حکیمی بود بلند نظر و آزاد اندیش .

خیام به ترجمه آثار ابوعلی سینا پرداخت و یکی از خطبه های معروف او را در باب یکتایی خداوند به فارسی ترجمه کرد. از خیام نوشته های بسیار برجای مانده که در قرون وسطی به لاتین ترجمه شد و مورد توجه اروپائیان قرار گرفت. تقویم ایرانی، حاصل محاسباتی است که او و عده ای از دانشمندانی دیگر، در زمان ملک شاه سلجوقی انجام دادند و به نام وی تقویم جلالی خوانده می شود. وی علاوه بر ریاضی و نجوم، متبحر در فلسفه، تاریخ جهان، نیز بود. وی فلسفه یونان را تدریس می کرد و در سفرهای طولانی به سمرقند و بلخ و هرات و اصفهان کرد.

حدود دوازده اثر از خیام در علم و فلسفه به جای مانده است. از مهمترین آنها کتاب جبر اوست که بهترین اثر در نوع خود در ریاضیات است. از دیگر آثار دیگر او می توان به رساله فی شرح ما اشکال من مصادرات اقلیدس، رساله فی ابراهین علی المسائل الجبر و المقابله (جبر خیام)، میزان الحکم رساله الکون و التکلیف، الجواب عم ثلاث مسائل اضیاء العقلی، رساله فی الوجود، رساله فی کلیه الوجود و کتاب الزیج الملکشاهی اشاره کرد.