سفر هاشمی به عربستان ؛ سرمایه گذاری جدید برای روابط ریاض - تهران

دعوت بی سابقه پادشاه عربستان سعودی از آیت الله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای شرکت در کنفرانس "گفتگوی اسلام" و سفر طولانی و ده روزه رئیس مجلس خبرگان به عربستان،قطعا در قامت یک اتفاق مهم و ویژه  در تاریخ روابط دیرینه ایران و عربستان سعودی است.

 دراین کنفرانس  شیوه گفتگو، ضوابط و شرایط آن، آداب و چگونگی گفتگو، آینده گفتگو در سایه اهانتهای مکرر به اسلام، امورانسان واصلاح وضعیت جوامع بشری، پیشگیری ازبرخورد تمدنها ؛مسائل خانواده و اخلاق در مشترکات انسانی، گفتگو میان پیروان ادیان، فرهنگها و تمدنها به جای برخورد تمدنها با هدف ایجاد روابط مسالمت آمیز مورد بحث و بررسی صاحبنظران و مقامات عالی کشورهای اسلامی قرار گرفت.

بسیاری ازتحلیلگران جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی  را بخاطر دارا بودن خصلت های کاریزماتیک-مذهبی خاص در منطقه، دوبال جهان اسلام نامیده اند که رهبری معنوی و سیاسی دوبخش عمده جهان اسلام را برعهده دارند، اما واقعیت این است که به اندازه همین نقش بزرگ در جهان اسلام، این دوبال بزرگ چالش های بزرگی هم با هم دارند.

جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی  را بخاطر دارا بودن خصلت های کاریزماتیک-مذهبی خاص در منطقه ،  دو بال جهان اسلام نامیده اند که رهبری معنوی و سیاسی  دو بخش عمده جهان اسلام را برعهده دارند، اما واقعیت این است که به اندازه همین نقش بزرگ در جهان اسلام، این دوبال بزرگ چالش های بزرگی هم با هم دارند
 
تا پیش ازپیروزی انقلاب اسلامی و سقوط شاه،  ایران و عربستان در چارچوب دکترین نیکسون  دو متحد نظامی-مالی آمریکا در منطقه محسوب می شدند و "رفاقتی آمیخته با رقابت ملایم" با یکدیگر داشتند( به خصوص در مورد موضوع نفت)  اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران به قطب مخالف سیاست های آمریکا درمنطقه درآمد و بلافاصله یک دوره بی ثباتی وبی اعتمادی و سپس  تنش در روابط ایران و عربستان روی داد که قریب به یک دهه دوام آورد که  شدیدترین مصداق آن حادثه خونین مکه (1366 شمسی) بود.

 اما مشترکات و منافع مشترک ایران و عربستان آنقدر زیاد و گسترده بود که در سالهای میانی دهه هفتاد شمسی و در آخرین سالهای ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، جرقه دوستی ایران و عربستان زده شد و مجددا روابط ایران و عربستان به گرمی گرایید و در دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی به گرمترین و صمیمانه ترین درجات خود رسید.

بعد از حوادث یازده سپتامبر 2001  و تغییر دولت در ایران، روابط ایران و عربستان مجددا دچار بی ثباتی و خلاء هویتی شد و موضوع لبنان و بحران انتخاب رئیس جمهور در این کشور،  تبدل به یکی از کانون های اختلاف ایران و عربستان شد.

 به نظر می رسد ملک عبدالله با دعوت اخیر از هاشمی رفسنجانی به نوعی قصد "بازسازی"  و بازگشت روابط ایران و عربستان به روزهای طلایی را دارد که این دعوت هم با پاسخ گرم و معنادار طرف ایرانی مواجه شد.

به نظر می رسد از پایان دهه 1980 اصلی  ثابت و استراتژیک  در سیاست خارجی جمهوری اسلامی با عنوان  "حفظ و ارتقای روابط با عربستان" شکل گرفته باشد که طرف عربستانی با تکیه براین اصل مهم و با وارد کردن شخصیت برجسته ای چون هاشمی رفسنجانی تلاش دارد در جهت حل اختلافات و رفع سوء تفاهمات بین دو کشور پیش دستی کرده باشد.

 اما عمده ترین چالش های ایران و عربستان سعودی را می توان در موارد زیر فهرست کرد:

- رقابت ایدئولوژیک دو کشور با هم ونمایندگی دو طیف اصلی شیعیان واهل سنت از سوی ایران و عربستان و تقابل گفتمان وهابی و شیعی در شهرهای مقدس مکه و مدینه.

- تفاوت در رویکرد کلان به حضور نیروهای بیگانه در منطقه خلیج فارس و در راس آنها حضور نظامی-سیاسی ایالات متحده آمریکا.

- تفاوت دیدگاه ماهیتی - شکلی دو کشور در برخی امور همچون اوضاع عراق،لبنان و فلسطین.

اما بروز گفتمان افراطی تروریستی در بخشی از جهان اسلام که با گفتمان سلفی و مصادیقی چون "گروه القاعده" شناخته می شود و حوادث تلخ عراق و بروز جنگ های طایفه ای و مذهبی در این کشور، طرفیت عظیمی را برای همکاری مشترک عربستان و ایران ایجاد کرده است که می توان گفت  مواضع خاص، معتدل و واقع بینانه هاشمی رفسنجانی در مورد وحدت جهان اسلام مولفه دیگری است که باعث شده است عربستانی ها سرمایه گذاری جدیدی را در مورد روابط با ایران آغاز کنند.شرط مهم برای به ثمر رسیدن این دور جدید سرمایه گذاری ها در روابط ایران و عربستان، کنترل جریان های سیاسی برهم زننده در هردو سو و تعهد عملی و صادقانه به توافقات این سفر مهم است.