به گزارش خبرنگار مهر در مشهد، دستان نقش بند سفالگر و چرخ سفالگری گنابادی است که خاک را به هنر کیمیا می کند و ارزش خاک و هرم آتش کوره را با هم به سفالینه "مند" تبدیل می کند، محصول سفالی که آماده شد در کوره نیم پخت شده و نوبت به دستان سفالگر است.
نقاشی روی بدنه سفالینه ها بسته به میزان لطف دستان استاد بر روی گل دارد که قدر این لطف ارزش خاک آب و آتش دیده را تعیین می کند و اوست که با قلم می کند و نقش عشق می زند که سفالینه بالای طاقچه مهمان خانه سبب حیرت بینندگان و هنردوستان شود و یا در مطبخ سنگ دست باشد.
بررسیهای باستان شناسی در شهرستان گناباد نشان داده است که حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد سفالگری در این منطقه رواج داشته است.
سفال های پراکنده در محوطه های باستانی و جمع آوری شده از لایه های تمدنی به دنبال حفاری های باستان شناسی تا به اواخر دوران صفویه، همانند سفالگری دیگر محوطه ها و زیستگاه های خراسان است و وجه مشخصی ندارد.
اما از اوایل قرن دوازدهم هجری نوعی سفال جدید با ویژگیهای خاص در گناباد ظاهر شده که در کارگاه های متعدد، روستای "مند" واقع در حاشیه شمالی شهر گناباد ساخته می شود.
سفال "مند" گناباد به دلیل وجود خاک مخصوصی در آن منطقه که سرخ است با انواع دیگر سفال وجه تمایز شاخص دارد به نحوی که در میان سفالهای دیگر برجسته است.
سفالهای قدیمی این روستا دارای نقوش نقش برجسته شامل گروه های انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی هستند که دسته ای از آن ها تنها تزیینی هستند و دسته ای دیگر ریشه اسطوره ای دارند.
سفال "مند" گناباد به دو نوع سفال رسی و سفال بدل چینی ساخته می شود که اگر چه در ساخت و فرم دادن آنها کارهای همانندی صورت می گیرد اما به لحاظ مواد تشکیل دهنده، تهیه و آماده سازی مواد با هم تفاوت دارند.
نوعی از سفال گناباد که به آن سفال رسی نیز می گویند از نوعی خاک معمولاً قرمز رنگ است و نوع دیگر آن سفال بدل چینی است. نوعی سفال با گل سفید رنگ، از نوع رس است که ماده اولیه این نوع سفال ترکیب پودر سنگ سفید و گل سرشور است که پس از تهیه مواد اولیه و مراحل تبدیل مواد اولیه تبدیل به سفالینه های ویژه می شود.
نقاشی روی بدنه ظرف های سفالی از قدمت بسیاری برخوردار است در گذشته جهت تهیه رنگ برای نقاشی از خاکهای رنگ طبیعی و اکسیدهای فلزاتی که در دست بوده استفاده می کردند و موضوع نقاشی ها اغلب طبیعت از جمله کوه، درخت، خورشید و ... بوده که جنبه تقدس داشته است و با ظهور دوره اسلامی کیفیت و موضوع نقشها تا حدودی دگرگون شد و لعاب شیشه ای سبب شد با نقشه ها و نقاشی های سفالگران بر روی محصولات سفالی بیشتر تثبیت شود.
برای ایجاد نقش ابتدا باید زمینه را با لعاب، سفید اندود کنند و سپس روی نقش ها را با لعاب شیشه ای بی رنگ بپوشانند و در ادامه سفالینه ها را به کوره و آتش بسپارند تا سفالینه ها در آتش کوره پخته و جلا یابند.
نقوش سفالینه های "مند" گناباد ریشه در اسطوره و تاریخ دارند و می توان با مطالعه آنان به تاریخ اسطوره ها و افسانه ها سفر کرد.از جمله نقش های اسطوره ای و تاریخی می توان به نقش خورشید، ماهی، درخت، پرنده، بته جقه و گل اشاره کرد که یکی از مهمترین نقش هایی که می توان به آنها اشاره نمود نقش خورشید است که این نقش در اصطلاح سفالگران مندی به خورشید خانم شهرت دارد.
خورشید در فرهنگ ایران باستان از جایگاه والاو مهمی برخوردار است. خورشید در اندیشه ایرانیان خورشید جاودانه بوده و از فروغش برکت و حاصلخیزی به جهان عرضه می شد و در گناباد هم خورشید تابان بیش از هر پدیده دیگری خودنمایی کرده و توجه هنرمندان این سرزمین را به خود جلب نموده تا جایی که عنصر اصلی تزیین ظروف سفالی شده است.
نقش خورشید برکت و نقطه مرکزی ظروف شاید دلیل بر اهمیت ، اعتبار و تقدس آن در آن منطقه بوده و به نظر می رسد تقدس خورشید نیز در آن منطقه وام دار کویری بودن منطقه است.
نقش ماهی و درخت نیز یکی از عناصر عمده تزیین ظروف سفالی مند گناباد است و معمولاً به دو صورت افقی و عمودی بر بدنه ظروف و سطح داخلی سفالها نقش بسته است . در نقوش تزیینی نیز از سبک و سیاق خاصی پیروی نکرده و بیشترین نقشی که بر عهده گرفته اند پر کردن زمینه خالی است در رنگ آمیزی نقش ها از رنگ های زرد ، سبز و آبی استفاده می کنند و در فرهنگ سفالگری مند به گل و برگ ، گنجی ، کتیبه ، خونه کشی و پروانه و ... معروف هستند.
به هر حال امروز نیز دستان هنرمند سفالگری مندی خاک را به هنر کیمیا می کند و اما کیمیای دستان سفالگر امروز تنها تزئین بخش دکورهای منازل موزه هاست و کمتر استفاده ابزاری دارد. به هر روی به نظر می رسد با توجه به تاریخ دیرینه سفالگری و نیز اهمیت این هنر ارزشمند، سفال امروز نیز می تواند وارد دنیای زندگی شود.
نظر شما