به گزارش مهر، "رجب طیب اردوغان" چندی پیش ازاحتمال ماینجیگری کشورش میان تهران و غرب برای حل پرونده هسته ای ایران خبر داده بود و پس از اردوغان،"علی باباجان" وزیر امور خارجه ترکیه روز چهارشنبه 26 تیر به طور رسمی از میانجگیری کشورش میان ایران و غرب سخن راند و خبر سفر متکی به ترکیه را با همین هدف به اطلاع خبرنگاران رساند.
چرا ترکیه خود را وارد مسئله هسته ای ایران کرده و قصد ایفای نقش میانجی را در این باره دارد؟
دلیل این اقدام ترکیه را باید اینگونه بیان کرد که اردوغان از دو سال قبل تلاش کرد تا تعریفی جدید از سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه ارائه بدهد و از همین رو اقدام به فعال سازی دیپلماسی منطقه ای ترکیه کرد که مواردی همچون حضور در مذاکرات فلسطین و رایزنی با کشورهای عربی، مسئله عراق و پیشنهادهای ترکیه برای بهبود اوضاع امنیتی عراق و میانجیگری میان رژیم صهیونیستی و سوریه همگی اشاره به این تصمیم ترکیه دارند. اما درباره ایران هر چند اقدام ترکیه در همان راستای ارائه تعریفی جدید از سیاست خارجی این کشور انجام می شود، اما آنکارا با این کار به دنبال ایفای یک نقش بین المللی نیز هست، زیرا مسئله هسته ای ایران موضوعی است که میان تهران و کشورهای غربی در جریان است.
با توجه به این مطلب حال اگر به سیاست خارجی ترکیه در سالهای گذشته نگاه کنیم متوجه می شویم که اردوغان در این راه پیرو "تورگوت اوزال" رئیس جمهور فقید این کشور در اوایل دهه 1990 میلادی است که در آن سالها اوزال تلاش کرد تا با وارد شدن به جنگ کویت، تعریفی جدید از نقش ترکیه در مناسبات منطقه ای ارائه بدهد.
دلیل اوزال برای این کار آن بود که از یک سو پس از جنگ جهانی دوم و تا آن سالها ترکیه یک نقش حاشیه ای در منازعات منطقه ای داشت و سیاست خارجی این کشور بر اساس پرهیز از داخل شدن در منازعات منطقه ای استوار بود که بهترین نمونه از ترکیه آن زمان، نقش این کشور در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود؛ ترکیه در آن سالها هم با عراق و هم با ایران رابطه داشت و از راه مبادلات تجاری با این دو کشور سود هنگفتی را به دست آورد، اما هیچگاه وارد بازی نشد و برای پایان این ماجرا تلاش نکرد.
از سوی دیگر سیاست خارجی ترکیه پس از جنگ جهانی دوم تابعی از سیاس خارجی آمریکا بود که ورود این کشور به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و هم چنین سازمانها و پیمانهای منطقه ای نیز در همین راستا انجام می شد، اما اوزال با وارد شدن به جنگ کویت تلاش کرد تا نقش ترکیه در منطقه را تغییر دهد. و حال نیز شاهد آن هستیم که سیاست بین المللی اوزال از سوی اردوغان در حال احیا شدن است.
"سیامک کاکایی" کارشناس مسائل ترکیه
آیا اکنون نیز سیاست خارجی ترکیه تابعی از سیاست خارجی آمریکا است یا خیر؟
درحال حاضر بازیگران جدیدی وارد عرصه سیاست خارجی ترکیه شده و سبب شده اند تا سیاست خارجی این کشور به صورت یک سیاست چند وجهی درآید.
در این میان نباید این نکته را فراموش کرد که نگاه آمریکا به ترکیه تغییر کرده و دیگر آنکارا به عنوان هم پیمان استراتژیک واشنگتن مطرح نیست؛ پس از آنکه ترکیه از همراهی با آمریکا در حمله به عراق خودداری کرد و اجازه عبور نظامیان آمریکایی از خاک ترکیه برای حمله به عراق را صادر نکرد، واشنگتن نگاه خود به آنکارا را تغییر داد.
و اما از بعد بازیگران جدید، نباید نگاه اتحادیه اروپا به ترکیه و تلاش آنکارا برای عضویت در این اتحایده را نادیده گرفت. باید این نکته را یادآور شد که ترکیه ناگزیر از توجه به اتحادیه اروپا است . اردوغان در دوره نخست وزیری خود تلاش کرده تا نگاه منطقه ای آنکارا را بسط دهد و نباید این نکته را فراموش کرد که اردوغان شخصا علاقه مند به افزایش روابط با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای اسلامی است که این امر در نهایت منجر به گرم تر شدن روابط اتحادیه اروپا با ترکیه می شود.
و اما در توضیح بیشتر چرایی تغییر نگاه آمریکا به ترکیه پس از جنگ عراق باید گفت : با آغاز جنگ عراق حیطه ای که آمریکا برای ترکیه تعیین کرده بود تغییر کرد. در آن زمان "پل ولفوویتز" معاون وزیر دفاع آمریکا بود که در واکنش به مخالفت ترکیه در دادن مجوز به عبور نظامیان آمریکایی از خاک این کشور برای حمله به عراق گفت : آنکارا یک اشتباه استراتژیک را انجام داد.
پس از تغییر رویکرد آمریکا در قبال ترکیه، آنکارا تلاش کرد تا نقش خود در منطقه را به گونه ای دیگر تعریف کند که از این تلاشها به دنبال تحقق دو هدف بود : اول آنکه وزن منطقه ای خود را افزایش دهد که با این افزایش وزن امتیازات خاصی نیز در منطقه نصیب ترکیه می شود.
دوم آنکه به آمریکا نشان دهد، ترکیه به عنوان یک بازیگر فعال در منطقه مطرح است. در این میان شاهد افزایش مناسبات ترکیه با آمریکا هستیم که بخشی از آن به خاطر هماهنگی بیشتر با واشنگتن به خاطر تهدیدهایی است که از جانب عراق حس می کند و بخش دیگر آن به خاطر خارج شدن کامل از تابعیت آمریکا و مطرح کردن خود به عنوان یک بازیگر مهم.
پیش از سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه، شاهد حضور "استفان هادلی" مشاور امنیت ملی آمریکا در آنکارا و مذاکرات وی با رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیر امور خارجه ترکیه بودیم، درباره اینکه آیا سفر هادلی به ترکیه درست یک روز قبل از سفر متکی به این کشور در راستای میانجیگری این کشور میان تهران و غرب بوده یا اینکه این سفر با محوریت دیگری انجام شد ،باید گفت پیش از سفر هادلی به ترکیه نیز شاهد سفر سایر مقامهای آمریکایی به آنکارا نیز بوده ایم که موضوع هسته ای ایران یکی از محورهای مذاکرات آنها با مقامهای ترک بوده است.
اما همزمان با این سفرها، مقامهای آمریکایی به سایر کشورهای خاورمیانه نیز سفر کرده اند که از آن میان می توان به سفرهای "کاندولیزا رایس" وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه، سفر "دیک چنی" معاون رئیس جمهوری این کشور به عربستان و یا حتی سفر چندی پیش "جرج بوش" به خاورمیانه اشاره کرد که مهمترین هدف از انجام این سفرها همسو کردن کشورهای خاورمیانه با سیاستهای مورد نظر آمریکا درباره این منطقه بود و به نظر من سفر مقامهای آمریکایی به ترکیه نیز با همین هدف انجام می شود یعنی همسو شدن کشورهای خاورمیانه با منافع آمریکا و به نظر من این رایزنیها همچنان ادامه خواهد داشت.
ترکیه در حالی در تلاش برای میانجیگری میان سوریه و رژیم صهیونیستی و حضور فعال در دیگر مسائل خاورمیانه است که خود در داخل با چالشهایی روبرو بوده و حزب حاکم این کشور در آستانه انحلال قرار دارد.ولی با وجود این چالشها، سیاست منطقه ای در اولویت کارهای اردوغان قرار دارد و نخست وزیر ترکیه همچنان این سیاست را ادامه خواهد داد.
---------------------------------------------
"سیامک کاکایی" کارشناس مسائل ترکیه
نظر شما