دکتر قاسملو: اصطلاح نامه تاریخ پزشکی تدوین می‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، در نشست سازوکار تدوین اصطلاح نامه تاریخ پزشکی دوره اسلامی که دیروز یکشنبه از سوی کتاب ماه علوم و فنون در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد دکتر فرید قاسملو عضو گروه تاریخ علم بنیاد دایرةالمعارف نیز گفت: از سال 86 فرهنگستان علوم طرحی را در دست گرفت با عنوان علم در ایران که بخشی از این طرح به مطالعات پزشکی و تاریخ پزشکی اختصاص یافت که ثمره آن پنج جلد کتاب از جمله اصطلاح نامه تاریخ پزشکی بود.

وی افزود: این اصطلاح نامه مطالعات  مربوط به تاریخ پرشکی دوره اسلامی را سروسامان می دهد و هدف از برگزاری این نشست استفاده از تجربیات کسانی است که در این زمینه فعالیت کرده اند ، تا افرادی که کار تدوین اصطلاح نامه پزشکی را دنبال می کنند در خلا و از طریق آزمون و خطا گام برندارند.

دکتر عباس حری استاد دانشگاه تهران نیز اظهار داشت: اول از همه باید این سؤال را مطرح کنم که چرا عنوان این اصطلاح نامه ، تاریخ پزشکی گذاشته شده است؟ در زمینه علم می توان از کلمه تاریخ استفاده کرد ولی کاربرد این کلمه در اصطلاح نامه درست نیست چون وقتی برای اصطلاح نامه کلمه تاریخ استفاده می شود انتظار این است که سیر تحول کلمات در طول زمان بررسی شود در صورتی که وظیفه اصطلاح نامه این نیست.

وی افزود: اصطلاح نامه روابط مفهومی را بررسی می کند نه تاریخی را بنابراین من پیشنهاد می کنم این عنوان به اصطلاح نامه پزشکی سنتی تغییر یابد. ما اصطلاحاتی داشته ایم و ممکن است اینها ارتباط معنائی با اطلاعاتی که امروزه رایج هستند برقرار کنند و اینکه اینها کجای تاریخ قرار می گیرند از نظر روابط معنائی جائی ندارد.

حری در ادامه یادآور شد: درست است که طب سنتی و اسلامی خواستگاهی داشته اما تنها محدود به گستره جغرافیائی خاصی نیست و همگان می توانند از آن بهره مند شوند. پزشکی ما در گذشته به شدت آمیخته با عرصه های دیگر چون ریاضی ، فلسفه ، جامعه شناسی و دیگر علوم بوده و خاصیت اصطلاح نامه این است که یک محور دارد و دوائری  که پیرامون آن را احاطه کرده اند و هرکدام از اینها به میزان ورودشان به این محور بخشی از دایره را به خود اختصاص می دهند.

این پژوهشگر اصطلاح نامه در پایان سخنان خود گفت: پزشکی سنتی بدین معنا نیست که امری خرافی است و ریشه علمی ندارد طب سنتی ریشه علمی است که امروز وجود دارد. بخصوص اینکه امروزه مسائلی مطرح شده است برای استفاده مجدد طب سنتی که این امر خود را در گیاهشناسی نشان می دهد. بنابراین نمی توان این مقوله ها را از هم جدا کرد چون اینها از نظر معنائی از هم جدا نیستند.

سپس حجت الاسلام یعقوب نژاد به عنوان سخنران بعدی گفت: زمانی که بنده مسئول تدوین اصطلاح نامه علوم اسلامی شدم یکی از بحثهای جدی که پیش رویمان وجود داشت این بود که تعریف علوم اسلامی چیست و ما پس از چند سال فعالیت هنوز در اینکه چه بخشهائی را به علوم اسلامی متصل کنیم مشکل داریم. بنابراین اگر تعریف ما از عنوانی که انتخاب می کنیم روشن نباشد در ادامه کار مشکل ایجاد می شود.

وی افزود: اصطلاح نامه در واقع گزارش دهنده وضع موجود است و ما باید اصطلاحاتی را که در یک حوزه خاص قرار دارد شناسائی کنیم و روابط پیشینی و معنائی آنها را پیدا کنیم و نهایتا ساختاری به فراخور انسجام آن علم ترسیم کنیم.

یعقوب نژاد در پایان یادآور شد: ما باید ببینینم قرار است نگاه تاریخی به پزشکی داشته باشیم یا یک نگاه دانشی؟ نگاه ما به اصطلاحات باید یک نگاه معرفتی باشد فارغ از نگاه تاریخی.  پرداختن به مفاهیم واژگانی در اصطلاح نامه ها اگر بخواهد همراه محتوی موجود در آن اطلاعات باشد باید فکری به حال داده ها کرد.

به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه نشست "سازوکار تدوین اصطلاح‌نامه تاریخ پزشکی دوره اسلامی" دکتر مازیار امیر حسینی در یک بحث تئوریک به تبیین ریشه‌های هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی اصطلاح‌نامه پزشکی پرداخت و گفت: اگر مفاهیم در ذهن انسان ارتباط پیدا می‌کنند و با هم مرتبط می‌شوند و قدرت تکلم را برای انسان ایجاد می‌کنند به همین نسبت ارتباط میان واژه‌ها که در یک شبکه معنائی در اصطلاح نامه محقق می‌شود زبانی فراهم می کند برای تکلم اسناد و مدارک.

وی سپس افزود: اگر ما چند اصطلاح‌نامه خرد داشته باشیم که با هم در ارتباط باشند یک اصطلاح نامه کلان ایجاد می‌شود که هم در شکل‌گیری و هم در نوعش وحدت دارد. حال اگر چند اصطلاح‌نامه کلان داشته باشیم و اینها در یک بستر مفهومی با هم ارتباط داشته باشند و اصطلاحاتشان با هم متحد شوند و ارتباطشان با یک فایل اسناد و مدارک برقرار شود یک فرا اصطلاح نامه ایجاد می‌شود.

امیر حسینی در ادامه گفت: در اصطلاح‌نامه ما باید وارد تفکر هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی شویم چرا که در اینها وحدت عین کثرت متجلی می شود. مفهوم هستی از فراگیرترین مفاهیمی است که درک انسانی می‌تواند از نهاد خود داشته باشد. شناخت هستی سرسلسله علوم و مبدا همه شناخت هاست، یعنی لازمه ورود به معرفت شناسی ، هستی شناسی است. مفهوم هستی در مبادی یک علم طرح می شود نه در مسائل آن بنابراین اگر تصمیم داشته باشیم در مسائل یک حوزه وارد شویم مانند تاریخ پزشکی دوره اسلامی حتما باید مقوله هستی را در نظر بگیریم.

وی اظهار داشت: بحث هستی شناسی که اینجا داریم از فلسفه ایرانیان باستان اخذ شده است که سهروردی از آن تأثیر می‌پذیرد و پس از آن وارد اندیشه‌های میرداماد و سرانجام ملاصدرا می‌شود. در رأس هرم مراتب هستی، سرمد قرار دارد و پس از آن دهر و بعد زمان. سرمد به منزله ظرف است برای ذات باری تعالی و اسماء و صفات او، در این عالم ظرف و مظروف یکی است و به منزله نور است. دهر به منزله برزخ عالم سرمدی با عالم مادی است که ایرانیان باستان آن را مینو می‌نامیدند و زمان نیز عالم کون و فساد است که از طرف ایرانیان باستان گیتی نام گرفته است.

امیر حسینی گفت: اهداف هستی‌شناسی در تدوین اصطلاح‌نامه پزشکی سه تا است. اول، ترسیم نگرش مشترک ایرانیان و مسلمانان به مقوله هستی. دوم، تجریه و تحلیل تفاوتهای بنیادین در تشریح ساختار یک حوزه علمی میان ایرانیان و سایر ملل و سوم، دستیابی و تدوین مبانی نظری منحصربفرد بومی و ملی برای یک علم ملی.

وی ادامه داد: گردآوری واژگان براساس مراتب سرمد و دهر و زمان خواهد بود و تقدم و تأخر آنها هم همینطور. نقطه آغاز حرکت هم بر مبنای تفکر هستی‌شناختی است. بنابراین اصطلاحات بهداشتی که در آیات و روایات و احادیث وجود دارند، مقدم بر اصطلاحاتی  خواهند بود که در حوزه پزشکی ایرانی اسلامی مورد نظر قرار خواهند گرفت. معرفت‌شناسی در واقع شکل‌گیری علم است،جایگاه معرفت شناسی در هرم هستی در مرتبه زمان است یعنی جایی که ما زندگی می کنیم و در مقطع هرم معرفت‌شناسی ، پدیده‌های بنیادی وپدیده قرار دارند. پس از آن داده، بعد اطلاعات، سپس دانش و در رأس آنها خرد قرار دارد. در هرم هستی‌شناسی حرکت انا لالله است و در هرم معرفت شناسی انا الیه راجعون.

امیر حسینی اظهار داشت: در اصطلاح‌نامه پزشکی پدیده‌ها شامل ارکان و مزاج است، داده‌ها شامل علائم بیماری هاست و نتایج درمان ، تاثیر محاسباتی دارو هاست. اطلاعات پزشکی شامل اندامها، بیماری شناسی، درمان ، ابزارهای پزشکی و داروشناسی است. دانش پزشکی شامل مفاهیمی است که به نحوی با کاربری کردن اطلاعات پزشکی و ترویج آن در ارتباط است یعنی درمان و پیشگیری.  خرد با این تعریف که دانش اخلاقی نقش خرد را دارد ، اخلاق پزشکی نقش خرد را بازی می کند و خرد حلقه واسط بین عوالم معنوی سرمدی و دهری با عالم مادی زمانی است.