وجوه تمایز ارتباطات غیرکلامی و کلامی

بوس ماجیان یکی از ارتباط‌شناسان غربی در تعریف توضیحی خود از ارتباطات غیر کلامی می‌نویسد: واژه ارتباط غیر کلامی به دامنه وسیعی از پدیده‌ها گفته می‌شود که پهنه وسیعی را می‌پوشانند. از بیان چهره‌ای و اشاره تا مد، از وضعیت نمادی تا رقص، تئاتر، موسیقی، و پانتومیم. از جریان تأثیر گذاری تا جریان ترافیک، از حاکمیت‌جویی حیوانات تا تشریفات دیپلماتیک، از ادراکات ما فوق حسی تا کامپیوترهای تمثیلی و از علم معانی مربوط به خشونت تا علم معانی مربوط به رقصهای ابتدایی.

هاریسون استاد دانشگاه میشیگان حتی اشاره به ارتباط بالقوه با موجودات ذی شعور کیهانی می‌کند ولی تأکید دارد که ادراکات ما فوق حسی وارتباط بالقوه با موجودات ذی شعور کیهانی از قلمروهای کمتر جستجو شده و مرموزی هست که می‌توان از حوزه ارتباط غیر کلامی حذف کرد و بیشتر به بررسی مسائلی که روشن بینانه‌ترند پرداخت.

ما در زندگی روزمره خود مرتباً پیامهای غیرکلامی می‌فرستیم. چشمک می‌زنیم، ادا در می‌آوریم، دستهایمان را حرکت می‌دهیم، با دستها اشاره می‌کنیم وغیره.

قبل از تکامل شیوه‌های ارتباط کلامی از سوی انسان ارتباط بدنی از قسمتهای اصلی سیستم ارتباطی بوده است. اکنون نیز حرکات بدن یکی از وسیله‌های اصلی برای انتقال پیام در ارتباطات انسانی است. زیرا سخن گفتن به تنهایی قادر به انجام آن نیست. فراگرد ارتباط بیش از تبادل کلام است و در حقیقت ارتباط می‌تواند بدون هیچ کلامی نیز صورت گیرد. چنانچه اکثرا ًچنین اتفاق می‌افتد . مثلاً هر گاه دو یا چند نفر باهم باشند می‌بینیم که ارتباط غیر کلامی بین آنان در تمام مدت در حال انجام است، در حالی که ارتباط کلامی فقط گاهی صورت می‌گیرد.

این اعتقاد وجود دارد که فرستنده به رفتار غیرکلامی خود کمتر از سخن گفتن نظارت مستقیم دارد وبه همین دلیل این فرضیه از سوی بعضی از پزوهشگران مطرح شده است که رفتار غیر کلامی ما دلالت بر احساسات حقیقی ما دارد. در واقع ما نه تنها با الفاظ و کلمات با دیگران صحبت می‌کنیم، بلکه سر رشته هایی غیر کلامی را که در باره چگونگی دریافت پیامهایمان هستند نیز در اختیار دیگران قرار می‌دهیم. چه بسا این زبان غیر کلامی ما، مؤثرتر از زبان کلامی ما باشد. چرا که زبان کلمات از بیان بسیاری از حالتهای احساس و هیجان وتجربه‌های شخصی افراد نا توان است، در حالی که تحریک و تجلی هیجان و احساس آدمی با عوامل غیر کلامی میسرتر است.

در حقیقت تأثیر کلمات از مفهوم آنان مهمترند، طریقه بیان یک مطلب بار عاطفی کلمات خاص انتخاب شده و تأکید وتکرار منطقی کلمات بیان شده مکثها، ضرباهنگ، زمان ادای کلمات ،زیروبم ،تن ،حجم و کیفیت صدا همچنین ترتیب و ترکیب کلمات،گاه بیش از آنچه که کلمات پیام را منتقل می‌کنند، مؤثرترند. چنانچه یک هنرمند پانتومیم گفت: زبان همیشه غیر قابل اعتماد بوده است زیرا همیشه در بیان حقیقت دروغهایی وجود دارد. مردم با کلمات بسیار به اشتباه انداخته شده اند.

باید اثر و معنی پیامهای کلامی وغیر کلامی را که اغلب در هم نهفته‌اند در نهاد ودرون انسان جستجو کرد و چون پی بردن به احوال درون آدمی بدون شناخت هیجان و احساسات درونیش میسر نیست وهمچنین تحریک وتجلی این هیجانها واحساسات اغلب از طریق رفتارهای غیر کلامی است، از این رو شناخت اینگونه ارتباط ورفتار آدمی حائز اهمیت است. گذشته از هیجانها و احساساتی که در زمینه‌های رفتار و ارتباطات غیر کلامی در همه افراد بشر به طور غریزی کم وبیش به طور یکسان متجلی می‌شوند همانند خوشحالی وشادمانی، ترس و بیم و وحشت، خشم و غضب وعصبانیت، اضطراب و پریشانی، تعجب و شگفتی، بسیاری از هیجانها و احساسات آدمی عمدتا ًمفاهیمی آموخته شده هستند که جزیی از فرهنگ آن مردمان محسوب می‌شوند.

ممکن است ابراز احساسی در غرب یک معنا و در شرق معنایی کاملاً متفاوت با آن داشته باشد. بنابراین برای شناخت و راهیابی به این قبیل ارتباط ورفتارها باید به فرهنگ آن ملل رجوع شود.