به گزارش خبرگزاری مهر، در گزارش پشتیبان طرح تحول اقتصادی در نظام یارانه ها (هدفمندکردن یارانه و روشهای پرداخت آن)، علاوه بر بررسی، انواع روشهای پرداخت یارانه، مزایا و معایب هر یک ، معیارهای کارآمدی نظام پرداخت یارانه بررسی شده است.
نظام کالایی
هدف نظام کالایی اطمینان از دسترسی خانوارها به حداقل نیاز مصرفی است . طرفداران این شیوه معتقدند از آنجایی که میل نهایی به مصرف این نوع یارانه بیش از یارانه های نقدی است، دارای اثرات مثبت بیشتری بوده و احتمال اصابت آن به هدف خاص ( رفع کمبود یک ماده غذایی خاص ) بیشتر است.
بر پایه تئوریهای کلان اقتصادی، اثر توزیع کالای یارانه ای بر سطح مصرف خانوارها ، رابطه مستقیمی با میزان یارانه اعطایی دارد . چنانچه مقادیر یارانه ای بیش از مصرف معمول خانوار باشد، آنگاه بخشی از هزینه صرف شده بر کالای یارانه ای ذخیره شده و از این منظر همانند همانند نظام نقدی عمل می نماید.
تئوریهای نوین بر این اعتقادند که جنسیت فرد دریافت دارنده کالاهای یارانه ای عامل مهمی در اثرگذاری یارانه های کالایی بر سطح مصرف می باشد . به عنوان مثال ، اگر کالای یارانه ای به وسیله زنان خانوار دریافت شود نسبت به یارانه نقدی که توسط اعضای مرد خانوار دریافت می شود، احتمال تاثیر یارانه کالایی بر مصرف خانوار بیش از یارانه نقدی خواهد بود.
الف ) مزایای نظام کالایی
قابلیت مدیریت و کنترل افراد واجد شرایط.
بی نیاز از روشهای پیچیده شناسایی.
ب) معایب نظام کالایی
بالا بودن هزینه های اجرایی ( هزینه حمل و نقل و ذخیره سازی مواد غذایی).
تاخیر و اتلاف مواد غذایی به هنگام تحویل.
بدیهی است مشکلات فوق به ویژه در مناطق عقب افتاده و مکانهایی که دسترسی مناسب زمینی وجود ندارد ، تشدید می گردد.
با توجه به معایب نظام مذکور منتقدین این روش ، عنوان می کنند ، تنها زمانی پرداخت یارانه کالایی به صرفه خواهد بود که اثر مثبت یارانه های کالایی بر سطح مصرف زیاد باشد ، چرا که در غیر این صورت، هزینه اجرایی بالای یک واحد پرداخت یارانه کالایی نسبت به یک واحد یارانه نقدی ، یارانه کالایی را نسبت به یارانه نقدی ناکارآمد تر می کند . چنانچه توزیع کالایی یارانه ای بر سطح مصرف و بهبود تغذیه خانوارهای فقیر تاثیر چندانی نداشته باشد، به واسطه افزایش عرضه و پایین آمدن قیمت ، تولید کنندگان محلی کالاهای یارانه ای با ضرر و زیان روبرو خواهند شد.
ج) تجربه سایر کشورها
توزیع کالای یارانه ای یکی از قدیمی ترین نظامهای مبارزه با فقر است . سابقه این روش در کشور شیلی به سال 1924 باز می گردد . دراین کشور مراکز خاصی ، بسته های غذایی را در اختیار زنان آبستن و یا زنان و کودکانی که در معرض خطرات خاصی هستند ، قرار می دهند و یا اینکه از کودکانی که دچار سوء تغذیه شده اند ، حمایت می کند.
نظام همگانی قیمتی
در این نظام ، بخش عمده یارانه به کالاهایی که سهم بیشتری در سبد مصرفی خانوارهای نیازمند دارند، تخصیص می یابد . نحوه اجرای این روش متفاوت بوده و به صور زیر امکان پذیر است:
در صورت عدم تولید کالاهای یارانه ای در داخل کشور، دولت از طریق واردات، اقلام مدنظر را به قیمت معین خریداری نموده و از طریق شبکه های توزیع به قیمت کمتر در اختیار مصرف کنندگان فقیر قرار می دهد.
در صورت تولید کالا در داخل، دولت به وسیله قیمت گذاری محصولات داخلی ، بخشی از هزینه های تولید کالاهای داخلی را به عنوان مالیات بر تولید کننده تحمیل می نماید.
در منطقه جغرافیایی خاص می تواند محصولات داخلی را به قیمت تضمینی خریداری نموده و به قیمت کمتر در اختیار مصرف کننده قرار دهد.
قیمت پایین مواد غذایی یک سیاست مردمی به حساب می آید . در این نظام بسته به نوع کالای یارانه ای ، منافع طبقات مختلف بسیار متفاوت می باشد. اما به طور کلی طبقه متوسط شهری از این نوع یارانه منفعت بیشتری می برند .
این روش به دلیل ایجاد اختلال در نظام بازار اغلب مورد انتقاد واقع می شود. زمانی که این نوع یارانه از طریق پایین نگاه داشتن قیمت تولید کننده به مصرف کننده پرداخت شود ، بر درآمد و تولید کشاورزان تاثیر منفی خواهد داشت .
قیمت پایین مواد غذایی موجب افزایش تقاضای آن شده و در صورتیکه تولید کننده داخلی قادر به تامین آن نباشد ، مازاد تقاضا باید از خارج و با استفاده از منابع کمیاب ارزی تامین شود . چنانچه این واردات با استفاده از ارزهایی که دور از مقدار واقعی خود ارزشگذاری شده اند ، صورت گیرد که در نتیجه ساز و کار انگیزشی در کل اقتصاد با اخلال مواجه خواهد شد . میزان مدیریت این برآیندها به حجم یارانه ها ، نحوه تامین مالی آنها و اثرات مجموعه ای از سیاستهای کلان و کشاورزی بستگی دارد.
یک نکته مهم این است اگر چه حجم یا میزان " مطلق " یارانه ای که از طریق قیمت پایین به افراد ثروتمند اختصاص می یابد بیش از فقراست ، اما به طور " نسبی " این افراد فقیر هستند که از این یارانه ها منفعت بیشتری می برند.
در این نظام می توان میزان بهره مندی هر یک از گروه های مختلف را با محاسبه کشش های درآمدی و قیمتی پیش بینی کرد. اگر کالایی با کشش درآمدی منفی مشمول یارانه گردد (کالای پست ) ، یارانه ها به صورت تصاعدی به گروه های پایین درآمدی اختصاص خواهد یافت.
معمولا دولتها بر کالاهایی یارانه وضع می نمایند که کشش درآمدی مثبت اما پایینی دارند در این صورت درجه اصابت مناسبی برای یارانه وجود دارد . چنانچه کشش قیمتی خودی و متقاطع بالا برای فقرا و کشش قیمت خودی و متقاطع پایین برای ثروتمندان مشمول یارانه شود، این پدیده برقرار خواهد بود. از آنجا که معمولا غذا سهم عمده ای از سبد مصرفی خانوارها را تشکیل می دهد و سهم آن در بودجه فقرا معمولا بیش از 50 درصد است ، پرداخت یارانه مواد غذایی ارزان قیمت می تواند سطح کل مخارج زندگی را پایین نگاه داشته و نقش مناسبی در ارتقاء سطح رفاه اقشار آسیب پذیر بازی کند.
الف )تجربه سایر کشورها
نظام یارانه همگانی از طریق کاهش قیمت مواد غذایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه به ویژه در منطقه آمریکای لاتین در دهه 1990 مورد استفاده قرار گرفته است . مکزیک ، برزیل و آرژانتین از جمله کشورهای در حال توسعه ای هستند که در سطح گسترده ای نظام قیمتی همگانی را اجرا کردند . چنین الگویی از تقسیم منابع یارانه ای را می توان در بیشتر کشورهایی که مواد غذایی ارزان قیمت را به عنوان یارانه پرداخت می کنند مشاهده کرد.
نظام کالابرگی
در بیشتر موارد کالابرگها که از ارزش پولی مشخصی برخوردار بوده و با استفاده ازآن می توان کالاهای مشخصی را خریدار کرد . امکان پذیری اجرایی یارانه های کالابرگی به سه عامل " نحوه انتخاب " افراد واجد شرایط ، " نحوه توزیع " کالابرگ ها و " نحوه استرداد" آنها بستگی دارد . انتخاب افراد ممکن است از طریق بررسی دارایی های خانوار صورت گرفته و یا به شکل ساده تر کالابرگ به تمامی افرادی که کالای خاصی را مورد استفاده قرار می دهند ، تعلق گیرد . " نحوه توزیع " کالابرگ ها از اهمیت زیادی برخوردار است و نباید امکانات پشتیبانی توزیع کالابرگ ها به ده ها یا صدها هزار فرد یارانه گیرنده، ناچیز انگاشته شود.
نظام کالابرگی همچنین نیازمند فرآیند استرداد است . این بدان معناست که باید فروشگاه های دریافت کننده کالابرگ، قادر به تبدیل آن به پول نقد باشند . هر چند معیار استحقاق دریافت یارانه می تواند تصادفی باشد ، اما به هر حال ، استفاده از یارانه کالابرگی تضمینی در مقابل اثرات منفی سوء تغذیه و دیگر مخاطراتی است که به واسطه برخورداری خانوارها از سطح درآمد پایین ایجاد می شود.
سطح هدفمندی یارانه های کالابرگی بستگی به ساز و کار تعیین افراد واجد شرایط دارد اما به طور کلی این دسته از یارانه ها از سطح هدفمندی مناسبی برخوردارند.
الف )مزایای نظام کالابرگی
به خاطر اجرایی مزیت این روش نسبت به روشهای سه گانه فوق آن است که دولت نیازی به حمل و ذخیره کالاهای یارانه ای نداشته و به واسطه کاهش هزینه ها و پیشگیری از اتلاف آن به واسطه نگهداری نامناسب به دست می آورند، قابل توجه می باشد.
به لحاظ پوشش تمامی نیازهای اساسی ، نسبت به سایر نظام های حمایتی ارجحیت دارد.
دامنه این مزایا به سطح پوشش و نحوه طراحی نظام بستگی دارد.
ب) معایب نظام کالابرگی
وابستگی بیشتر ذینفعان به کمک های دولتی
ج) تجربه سایر کشورها
از میان کشورهای در حال توسعه آمریکای لاتین ، کشورهای جامائیکا، ونزوئلا ، هند و راس و مکزیک و از میان کشورهای در حال توسعه آسیایی کشورهایی چون ایران، مصر و هند این نوع خاص از نظام حمایتی را برای کالاهای مصرفی یا غذایی مورد استفاده قرار داده اند.
در کشور مکزیک به افراد کارتهای پلاستیکی با امکان استفاده مجدد پرداخت می شود که می توانند با آن مقدار مشخصی از کالاهای یارانه ای را از فروشگاه های مشخصی خریداری کنند.
در کشور کلمبیا ، هزینه های اجرایی یک روش پرداخت یارانه کالابرگی معادل 25 درصد و در مقابل ، روش پرداخت یارانه توزیع کالایی معادل 70 درصد ارزیابی شده است . در بیشتر کشورهایی که از کالابرگ استفاده می کنند، این مهم به سادگی انجام می پذیرد .
2- معیارهای کارآمدی نظام پرداخت یارانه ها
به طور کلی کارآمدی نظام پرداخت یارانه ها را می توان با توجه به پنج معیار زیر مورد بررسی قرار داد:
2-1- امکان پذیری اجرایی
یک نظام حمایتی برای آنکه بتواند در عمل پیاده شود نیازمند برخورداری از حداقل امکان پذیری اجرایی می باشد. درجه امکان پذیری اجرایی به نواقص قابل چشم پوشی و پشتوانه نظام به منظور تامین ظرفیت های اجرایی بستگی دارد.
2-2- امکان پذیری سیاسی
روش پرداخت باید از حداقل امکان پذیری سیاسی برخوردار باشد . درجه امکان پذیری سیاسی ، ساختار اجتماعی اقتصادی هر کشور نظیر جایگاه سیاسی ذینفعان و ائتلاف موافقین و مخالفین ارتباط مستقیم دارد.
3-2- اثرات جانبی
این اثرات شامل تغییر در نیروی کار در نظام ( ذینفعان نظام ) ، تغییر در مشارکت در دیگر نظام های حمایتی ، تغییر در نحوه دریافت کمک های بین خانواری و اثرات این تغییرات بر منابع مالی بازارها و دولت می باشد.
4-2- هدفمندی
در واقع همان معیارکارایی و مهمترین ملاک است. چرا که نظام های حمایتی و پرداخت یارانه اساسا جهت دسترسی به فقرا طراحی شده اند و نشت منابع مالی به افراد غیر فقیر کارایی آنها را کاهش می دهد . زیرا در این صورت منابع به افرادی اختصاص می یابد که نیازی به آن ندارند . علاوه بر این نظام حمایتی باید بتواند به تعداد قابل توجهی از فقرا دسترسی یابد تا با مشکل کم پوششی مواجه نگردد.
5-2 کیفیت حل مشکل
نظام حمایتی و شیوه پرداخت یارانه باید با توجه به مشکلات و مختصات هر کشور طراحی شود . به عنوان مثال زمانی که فقرا بیکار نیستند و تنها دستمزدهای پایینی دریافت می دارند، روش یارانه نقدی بسیار بهتر از نظام های حمایتی مبتنی بر ایجاد فرصت های شغلی و درآمدی عمل می نماید.
به گزارش مهر، بخشهای دیگر گزارش پشتیبان طرح تحول اقتصادی در نظام یارانه ها و همچنین گزارش پشتیبان طرح تحول اقتصادی در گمرک و توزیع در پایگاه اطلاع رسانی کارگروه تحول اقتصادی (www.Tahavolateeghtesadi.ir) موجود است.
نظر شما