افروغ در گفتگو با مهر: پرهیز از نگاههای سیاسی لازمه زندگی اخلاقی است

دکتر عماد افروغ جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: مدتهاست منتظرم مقام معظم رهبری اشاره ای مستقیم به مسئله اخلاقی کنند و از اینکه اینک بر روی این موضوع انگشت گذاشتند و نوع‌دوستی و خیرخواهی را مد نظر قرار دادند، خوشحالم. چرا که به نظر می رسد جامعه ما بیش از حد سیاست زده و اقتصاد زده شده است. با توجه به جایگاه بلند رهبری توصیه‌های اخلاقی ایشان کارسازتر از توصیه‌های دیگران است.

دکتر افروغ تصریح کرد: هر قدر دیگران سعی کنند اخلاق و معنویت را بسط دهند، تذکر و توصیه‌های رهبری چیز دیگری است که قابل مقایسه با برد دیگران نیست. این را سالها با پوست و استخوان خود درک کرده‌ایم و یکی از مسائل نظام ولایی به برد عمل توصیه‌های ولی فقیه برمی‌گردد.

وی با ابراز خشنودی از تأکید مقام معظم رهبری بر روی معنویت، یادآور شد: معتقدم که بیشترین قشری که از نوعدوستی و معنویت گرایی در جامعه برخوردارند، جوانان هستند و مقام معظم رهبری همه را مورد توجه قرار داده و بر روی جوانان تأکید فراوان کردند.

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه یکی از شعارهای انقلاب اسلامی ایران که در خارج از کشور مورد تأکید قرار دارد، بسط معنویت در روابط انسانی و اجتماعی است، افزود: انقلاب اسلامی ایران در بعد جهانی دارای 3 بعد است.

وی حضور خدا در ساحت خردورزی و ساحت اندیشه که از آن به عنوان علم الهی یاد می شود، بسط و توسعه معنوی در اجتماع و نگاههای عزت‌مدارانه در حیات سیاسی و اقتصادی را این سه بعد عنوان کرد و گفت: این نگاه بعد بین‌المللی دارد. اما بر دو وجه اول که نشانه انقلاب اسلامی است کمتر سرمایه‌گذاری می‌کنیم و در پیشبرد مسائل ملی از آن کمتر استفاده می‌کنیم و در سطح داخل از بعد سیاسی و اقتصادی از آن بهره‌مند می شویم. اما از بعد معنوی آن که ریشه در فرهنگ ما دارد، غافل می‌شویم.

افروغ با بیان اینکه فاصله‌گیری از لذایذ دنیوی، فاصله‌گرفتن از منیت فردی و توجه به غیر را باید در اخلاق، معنویت، نوع‌دوستی و خیرخواهی جستجو کرد، گفت: یعنی خود ما محور نیستیم، بلکه در اخلاق توجه به غیر فراوان دیده می‌شود. در اخلاق توجه به غیر نهفته است که اصل طلایی اخلاق است. اینکه گفته می‌شود آنچه را که برای خود نمی‌پسندی برای دیگری هم مپسند و برعکس آنچه را برای دیگری نمی‌پسندی برای خود هم مسپند توجه به غیر در دین اسلام در آن نهفته است که جزء ذاتی آن است که همان اصل طلایی اخلاق به شمار می‌رود. 

وی با اشاره به اینکه معنویت فراتر از اخلاق است که عالم معنا را می گشاید و دریچه دیگری که توجه به خدا است را باز می‌کند و پشتوانه مستحکمی برای اخلاق است، اظهار داشت: از هنگامی‌که ماه مبارک رمضان به پایان می‌رسد به‌گونه‌ای دیگر برخورد می‌کنیم و می‌فهمیم پای سفره الهی نشستن یعنی چه؟ بعد از ماه رمضان هم باید همین را حفظ کنیم و نه تنها در مسائل شخصی بلکه در معنا، سیاستها و رفتارهای خود نیز آن را حفظ کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اینکه سؤال اساسی این است که دولت منسوب به جمهوری اسلامی (هر دولتی پس از انقلاب اسلامی ایران) چه باید بکند که تصمیم او اخلاقی باشد و چه نباید بکند که تصمیم او غیراخلاقی نباشد؟، تصریح کرد: در نظام دینی که اخلاق در آن سرلوحه است باید نوع‌دوستی، معنویت و اخلاق به سیاستش خط دهد. ترجمه صریح از زیستن اخلاقی می‌تواند در پرهیز از نگاههای سیاسی به تمام مقولات باشد و هنگامی که سیاست به اخلاق خط بدهد، زیستن غیراخلاقی است.

دکتر عماد افروغ با اشاره به اینکه مبنای نظام ولایی ما اخلاق و ولایت است، یادآور شد: اگر مبنای اخلاق و معنویت را از وجه هدایت‌مداری و مملکت‌مداری بگیریم، نظام سیاسی جمهوری اسلامی با نظام سکولار هیچ فرقی نمی‌کند. چرا که وجه ممیزه نظام سیاسی جمهوری اسلامی با دیگر نظامها نگاه اخلاقی و معنوی است.

وی گفت: اگر چه بر اساس حسابهای کمی موجود کشورهایی از نظر اقتصادی پیشرفته هستند، اما با نگاه کیفی و اخلاقی به سیاست و اقتصاد می‌توان هم در سیاست و اقتصاد سرآمد شد و هم زیستن اخلاقی را به نمایش گذاشت. بنابراین سخنان مقام معظم رهبری شأن بیان و شأن نزول دارد که به نوعی آسیب‌شناسی هم هست.

این جامعه‌شناس با اشاره به مسئله نوع‌دوستی که مقام معظم رهبری بر گسترش آن تأکید کردند، گفت: نوع‌دوستی یعنی همه ما احساس مشترک و واحد داشته باشیم. همه ما بندگان خدا هستیم و از یک تبار مشترک برخورداریم. نوع‌دوستی یعنی نگاهی یکسان به سرشت و جوهره انسانی.

افزوغ افزود: یکی از شرایط ضروری برای استقرار صلح جهانی هم همین نوع‌دوستی و احساس مشترک نسبت به جوهره واحد انسانی است. اینکه سعدی شیرین سخن می گوید " بنی آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند" ناظر به شرط لازم برای صلح جهانی هم هست. این نگاهها که معطوف به نابرابری در خلقت انسانی است یکی از موانع عام‌گرایی و نوع‌دوستی در حیات انسانی به شمار می‌رود. حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند که هیچ فرقی میان انسانها در خلقت و سرشت آنها نیست. یعنی در خلقت همه یکسان هستند و هیچ تفاوتی در خلقت آنها وجود ندارد.

وی گفت: نگرانی من پس از ماه مبارک رمضان فعل و انفعالات سیاسی و اقتصادی است که سیاست‌زدگی و اقتصاد زدگی شروع شود و تا ماه رمضان آینده سراغ اخلاق نرویم.