حضوری که گاهی حاشیه‌ای بوده و در مواردی از حاشیه به متن آمده و بستری تأثیرگذار در روند ماجرا و اتفاق‌های فیلم فراهم کرده است. مرور فیلم‌های ایرانی از وجه کمیت و کیفیت حضور فرش در این آثار می‌تواند در این مقطع جذابیت خود را داشته باشد. به ویژه که این روزها در "سه زن" منیژه حکمت فرش ایرانی برجسته و پررنگ و البته تأثیرگذار و نمادین است.
گبه
"ترنج" محمدرضا اعلامی سال 65 با بازی علی نصیریان، پروانه معصومی و کمند امیرسلیمانی ساخته شد. فیلم داستان تلاش یک طراح فرش برای وابسته نبودن به دیگران است. هر چند ایادی یعقوب با مرگ همسر، شکستن دار قالی و انگشتان احمد مانع او می‌شوند، اما بازگشت به ریشه‌ها وی را پس از سال‌ها به احیای طرح‌های قدیمی به کمک دخترش ترنج وامی‌دارد.
در "ترنج" هر چند فرشبافی، دار قالی و طراحی نقشه مولفه‌های این هنر است، اما بخش نمادین و مفهومی آن انکارناپذیر است. به ویژه کنش نمادین احمد که در نهایت با تیرهای سقف دار قالی را برپا می‌کند. در واقع مقطع گذار از رکود و ظلمی که به شخصیت اصلی می‌شود با تکیه بر مفاهیم بازگشت به گذشته و ریشه‌ها مفهوم پیدا می‌کند که فرش برجسته‌ترین نماد و عینیت آن است.
"گبه" به نویسندگی و کارگردانی محسن مخملباف سال 74 ساخته شد. فیلمی با حضور یک بازیگر تازه‌کار شقایق جودت و قرار گرفتن در متن واقعیت مستند زندگی عشایر، کوچ و مسائل مبتلابه که تلاش می‌کند به گونه ای خاص روند تولد یک فرش گبه را روایت کند.
در واقع "گبه" روایتی سینمایی از چگونگی بافته شدن یک گبه است که قهرمان اصلی فیلم با توجه به زندگی روزمره‌اش آن را می‌بافد. در این فیلم علاوه بر اینکه این نوع خاص فرش به گونه‌ای جذاب به مخاطب معرفی می‌شود، وجه عاشقانه این بافت و جایگاه آن در اتفاق‌های زندگی بافنده از اهمیتی ویژه برخوردار است. وجهی که جایگاهی خاص به این بافته می‌دهد.
ورود رنگ‌های مختلف به متن فرش حکایتی است از زندگی روزمره و روند مرگ، زندگی، تولد و عشق در سرنوشت یک ایل. فیلم "گبه" از مهمترین آثاری است که به گونه‌ای برجسته و آسیب‌شناسانه فرش را محور روایت خود قرار داده و همه وجوه سینمایی از جمله کارگردانی، بازیگری و ... در جهت ارزشگذاری به این وجه است.
"گبه" داستان دختری جوان از عشایر است که پدرش مانع از ازدواج او با عاشق‌اش می‌شود. گبه در طول انتظاری که برای رسیدن به آرزوش دارد فرشی می‌بافد و اتفاق‌های روزمره زندگی در ایل، کوچ، مرگ، تولد و ... را با رنگ‌های مختلف وارد زمینه فرش می‌کند. فرش وقتی آماده می شود تنها داشته زوجی است که برای رسیدن به هم فرار را انتخاب می‌کنند.
"دختران خورشید" به نویسندگی و کارگردانی مریم شهریار سال 78 ساخته شد. فیلمی که هر چند مهجور واقع شد و به درستی دیده نشد، فرش و فرشبافی در آن نقش محوری و تعیین‌کننده دارد. فیلم داستان دختری است که پدرش برای کار کردن او در یک کارگاه قالیبافی موهایش را می‌تراشد تا به لباس یک پسر درآید. فیلم به فرش و فرشبافی نگاهی عاشقانه و دراماتیک دارد.
"فرش باد" به نویسندگی محمد سلیمانی و کارگردانی کمال تبریزی سال 81 ساخته شد. این فیلم محصول مشترک ایران و ژاپن در واقع محصول مقطعی است که بحث گفتگوی تمدن‌ها در سینمای ایران تازه بود و به گونه‌ای حرفه‌ای و آسیب‌شناسانه به آن توجه می‌شد. رضا کیانیان، فریبا کامران، مریم بوبانی و محمود حریرچیان از جمله بازیگران ایرانی این فیلم هستند.
در این فیلم چگونگی بافت یک فرش در مهد فرهنگ ایران؛ اصفهان با طنزی ظریف روایت می‌شود. نکته ای که این بستر را از یک وجهی شدن نجات داده همان تم گفتگوی تمدن‌ها و تقابل دو فرهنگ ایرانی و ژاپنی است که توانسته در طی مسیر به نتیجه‌ای قابل توجه بیانجامد.
در این مسیر آسیب‌شناسی این دو فرهنگ با نگاهی منصفانه به تصویر درآمده و بافت یک قالیچه در ضرب‌الاجلی کوتاه حکم نخ تسبیح محکم و تعیین‌کننده را دارد. دوستی‌ها، دشمنی‌ها، اشک‌ها و لبخندها و گوشه‌چشمی به سنت‌ها و آنچه به عنوان آداب خاص فرشبافی مطرح است در این فیلم به گونه‌ای دراماتیک پرداخته شده که برای مخاطبان ایرانی و خارجی جذابیت دارد.
سفر مرد ژاپنی با دخترش به اصفهان برای تحویل گرفتن فرشی که همسرش قبل از مرگ سفارش داده جرقه‌ای است تا همراهی و تقابل بر بستری از آداب، سنت‌ها و رفتارهای فراموش شده یا تغییر کرده به تصویر درآید. دو گره رنگی که پسرک ایرانی و دخترک ژاپنی پنهانی به فرش می‌زنند در کارناوال انتهای فیلم نشانی است از عشق و عاطفه‌ای که مشمول فراموشی می‌شوند.
"فرش ایرانی" شامل 15 اپیزود از 15 فیلمساز سینمای ایران به تهیه‌کنندگی رضا میرکریمی محصول مشترک مرکز ملی فرش ایران و بنیاد سینمایی فارابی سال 85 ساخته شد. این فیلم برگزیده سینمای ایران از نگاه ملی در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر و از گزینه‌های معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار هشتاد و یکم بود که برگزید نشد.
اپیزودهای فیلم عبارتند از "فرش عشایری"، "مشترک مورد نظر در دسترس نیست"، "قالی سخنگو"، "گره‌گشایی"، "فرش زمین"، "فروشی نیست"، "فرمایش آقاسیدرضا"، "شازده کوچولو"، "فرش، اسب، ترکمن"، "فرش و زندگی"، "درخت زندگی"، "دست آفرینی هدیه به دوست"، "فرشته و فرش"، "خاطره، خاطره" و "کپی برابر اصل نیست".
بهرام بیضایی، عباس کیارستمی، مجید مجیدی، جعفر پناهی، مجتبی راعی، بهمن فرمان‌آرا، کمال تبریزی، رخشان بنی‌اعتماد، خسرو سینایی، محمدرضا هنرمند، بهروز افخمی، رضا میرکریمی، نورالدین زرین‌کلک و سیف‌الله داد کارگردانان این 15 اپیزود هستند.
در این مجموعه کارگردان‌های مختلف با توجه به گرایش و دغدغه‌های خود نگاهی خاص به فرش و حضور آن بر بستر روایی فیلم داشته‌اند. در این مجموعه از فرمت انیمیشن تا فیلمی فانتزی و سورئال، اثری رئالیستی و رگه‌های طنز نیز وجود دارد و وجهی که می‌تواند آنها را به هم مرتبط کند ارزشگذاری فیلمسازها به جایگاه فرش ایرانی در بطن روابط و زندگی است.
"10 رقمی" به نویسندگی علیرضا محمودی و کارگردانی همایون اسعدیان در سال 86 ساخته شد. ابتدا قرار بود در فرمت تله فیلم ساخته شود ولی در مرحله پس از تولید سینمایی شد. جواد رضویان، بهاره رهنما، بهنوش بختیاری، رضا فیض‌نوروزی، مهران رجبی، فریده سپاه‌منصور و احمد پورمخبر از بازیگران این فیلم طنز هستند.
این فیلم از جمله آثاری است که در آنها فرش بهانه‌ای است برای طرح موضوعی سطحی و ساده که می‌توانست با دستاویزهای دیگر هم قابل دسترسی باشد. چرا که تنها به گونه نمایشی به ارزش یک فرش عتیقه موزه‌ای اشاره می‌شود که از موزه دزدیده شده و چند دست می‌چرخد تا به موزه بازگردانده شود.
در واقع "10 رقمی" متکی است بر جذابیت‌های صوری فرش و آنچه در این میان مهجور می‌ماند اهمیت فرش است. چرا که اگر جای فرش با یک جنس عتیقه و دیگر میراث فرهنگی عوض شود، تغییری در روند ماجرا ایجاد نمی‌شود. اینجاست که می‌توان مدعی شد در فیلم فرش تنها دستاویزی است برای همراهی با موج اخیر توجه به فرش در فیلم‌ها و البته حمایت نهادهای مرتبط.
سه زن
"سه زن" به نویسندگی نغمه ثمینی و کارگردانی منیژه حکمت سال 85 ساخته شد. نیکی کریمی، مریم بوبانی، پگاه آهنگرانی، رضا کیانیان، بابک حمیدیان، صابر ابر، آتیلا و ستاره پسیانی از بازیگران این فیلم هستند که روایتگر قصه سه نسل از زنان جامعه است که یکدیگر را گم کرده‌اند و در جستجو برای یافتن پیوندهای گمشده یکدیگر را بازمی‌یابند.
مینو، مادرش و پگاه سه نسل از یک خانواده هستند که هر کدام تنها و تک‌افتاده در جستجویی ناخودآگاه هستند و در انتها به سه فرش می‌رسند. فرش در این فیلم نمادی است از ریشه‌ها، گذشته و تکیه‌گاهی مطمئن که می‌تواند به سرگشتگی‌های زنان در جامعه امروز پایان دهد. نقشی تعیین‌کننده که ابعاد مختلف و عینی و نمادین فرش ایرانی را مد نظر قرار می‌دهد.
"سه زن" دومین فیلم حکمت پس از "زندان زنان" است که در جشنواره‌های متعدد خارجی حضور پیدا کرده و از چهارشنبه دهم مهرماه در گروه سینمایی عصر جدید اکران شده است.
نظر شما