زلزله غافلگیرانه می آید

به گزارش خبرنگار مهر، از میان بلایای طبیعی موجود در کشور، زلزله به عنوان یک عملکرد طبیعی سبب حیات کره خاکی شده و جزو قوانین کره زمین محسوب می شود.

برخی نوعی ترس همراه با انتظار را در برابر آن تجربه می کنند و افرادی هم نوعی آمادگی و توان مهار تخریب ها و کاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارک می بینند.

با این اوصاف زمین هر از چند گاهی می لرزد تا ساز و کارهای تنظیم طبیعی خود را سامان بخشد. هر چند این لرزش ها طبیعی به نظر می رسد ولی هر چه سازه های زندگی محکم تر و مسئولانه تر بنا شده باشد کمتر تحت تاثیر اثرات آن قرار می گیرد.

امروزه با گسترش و توسعه شهرنشینی و شهرسازی و افزایش جمعیت، خطر زمین لرزه بیشتر و نتایج فاجعه آمیز آن افزون تر شده است.

زمین لرزه های بوئین زهرا در سال 1341، دشت بیاض 1347، قیر و کارزین 1350، بوشهر 1351، بندرعباس 1356، طبس1357، کرمان 1360، رودبار 1369، اردبیل 1375، بجنورد 1376، قائنات 1376، آوج 1381، بم 1382، غرب مازندران1383، زرند کرمان 1384، قشم 1384، لرستان 1385 و.....همگی یاد آور خاطرات تلخی هستند که مردم ما بابت آنها تاوان زیادی پرداخته اند اما متاسفانه ما هنوز سرزمین خودمان را نشناخته ایم و اگر شناخته ایم واقعیتهای ملموس آنرا درک نکرده ایم.

پهنه ایران زمین در بخش میانی کمربند کوهزایی و لرزه خیز آلپ - هیمالیا که یکی از لرزه خیزترین مناطق جهان محسوب می شود، قرار دارد و زلزله عامل 10 درصد مرگ و میرها در ایران است. با توجه به شرایط، همواره شاهد تغییرات زمین شناسی، تکتونیکی، جوی و زیست محیطی همراه با روند رو به رشد جمعیت در جهت توسعه پایدار هستیم. امروزه بلایای طبیعی در کنار روند رو به رشد کشور بزرگتترین نگرانی در زندگی مردم تلقی می شود.

آیا ممکن نبود مانند سایر کشورهای لرزه خیز و با تجربه همانند ژاپن با این همه تجربه داخلی و هم مستمر در کشورمان برای این بی دفایی و ناتوانی در مقابل این رویداد طبیعی فکری کرده بودیم؟.

بدیهی است که با شناخت پهنه های خطرپذیر زلزله در ایران و بررسی کارشناسانه آن در زلزله هایی که تاکنون به وقوع پیوسته بیشترین تلفات جانی و مالی، ناشی از فروریختن ساختمانها بوده و با شناخت ساختمانهای موجود در ایران و یافتن نقاط ضعف و قوت آنها می توان راهی برای مقاوم سازی آنها در جهت کاهش تلفات و خسارات ناشی از وقوع زلزله یافت.

به نظر می رسد با عملیاتی کردن اقداماتی چون بهسازی و نوسازی ساختمانهای روستایی و شهرهای کوچک، نوسازی و مقاوم سازی مدارس تخریبی و ... با حمایت دولت طی سالهای اخیر با تداوم و استمرار کارها و نظارت بیشتر در آینده شاهد حداقل خسارات و تلفات ناشی از وقوع زلزله در جای جای ایران اسلامی باشیم.

زلزله زمانی می آید که آن را فراموش کرده ایم

یک کارشناس مسائل زلزله در این باره به خبرنگار مهر گفت: قرار گرفتن ایران در بخش میانی کمربند کوهزائی آلپ - هیمالیا و موقعیت آن در یک پهنه فشاری شامل ورقه های عربستان در جنوب غربی و ورقه توران در شمال شرقی سبب شده این سرزمین با فعالیت تکنوتیکی بالا، دارای پتانسیل لرزه خیزی زیادی باشد و هر ساله زمین لرزه های کوچک و بزرگی را در خود ببیند که زمین لرزه های شدید آن خسارت های مالی و تلفات جانی فراوانی را طی سالهای اخیر به همراه داشته است.

بهزاد پورمحمد افزود: اغلب مردم فکر می کنند که هرچه زمان پیش می رود، زلزله های بیشتر و قوی تری روی می دهد. این عقیده گرچه از نظر فیزیکی و توجیه وقوع زلزله ها ممکن است منطق درستی نداشته باشد اما در برخی موارد می تواند مهم باشد.

وی با اشاره به اینکه ظهور شهرها و شهرک ها و آبادی های جدید در مناطق مختلف باعث می شود تا زلزله هایی که چندی پیش در بیابان و در منطقه عاری از سکنه روی می دادند این بار پس از دوره بازگشت خود در منطقه ای روی دهند که تاسیسات مختلفی در آن درست شده و جمع زیادی در آن زندگی می کنند.

به گفته پورمحمد، گسترش جمعیت و تاسیسات شهری که خود عامل دیگر افزایش خسارات و تلفات است و هرچه شهرها مدرن تر شوند، خسارات بیشتری از نظر ارزش ایجاد می شود.

این کارشناس مدیریت بحران یادآور شد: پیشرفت دانش بشر در زمینه لرزه شناسی قادر است لرزه های زیادی در اقصی نقاط جهان توسط دستگاه های حساس لرزه نگاری را ثبت نماید در حالیکه در قدیم خیلی از زلزله ها ثبت نمی شد و به همین دلیل ممکن است به نظر برسد تعداد یا شدت زلزله ها هم اکنون افزایش یافته اند.

600 شهر کشور روی کمریند زلزله قرار دارد

اخبار و اطلاعات وقوع زلزله ها که در گذشته توسط مورخان و تاریخ نویسان و گاهی توسط افراد بومی مناطق زلزله زده و آن هم در مورد زلزله های بزرگ صورت می گرفت امروزه توسط رسانه های ارتباط جمعی صدا و سیما، خبرگزاریها و اصحاب جراید به طور مرتب با هدف اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در سطح وسیعی صورت گیرد و مورد توجه بیشتر عموم مردم است.

با همه این اوصاف ایران یکی از مستعدترین کشورهای لرزه خیز جهان است که در 30 سال گذشته بر اساس آمار و اطلاعات موجود، بیش از 10 درصد تلفات جانی در آن ناشی از زلزله بوده و حدود 70 درصد از مساحت کشور یا بر روی گسل یا در حوالی آن قرار دارد و بیش از 600 شهر کشور روی کمربند زلزله قرار گرفته است.

بر این اساس کمتر از سه درصد از شهرهای کشور در ردیف مناطق کم خطر از نظر زلزله محسوب شده و 24 شهر بزرگ کشور از جمله تهران در مناطق پرخطر قرار دارند.

به طور متوسط هر هفته دو زلزله با بزرگی کمتر از چهار ریشتر، ماهانه  یک زلزله با بزرگی چهار و هر سال سه زلزله به بزرگی پنج و هر ده سال یک زلزله به بزرگی هفت ریشتر و بیشتر در ایران رخ می دهد که این فاصله زمانی بین یک زلزله مخرب تا زلزله بعدی دیگر کمتر نیز دیده شده است.

از بین حدود 160 زلزله مخرب رخ داده طی سالهای اخیر در جهان بیش از 20 درصد آن مربوط به ایران است و در 100 سال گذشته از بین بیش از 150 هزار کشته شده ناشی از بلایای طبیعی در ایران حدود 80 درصد جان خود را در اثر زلزله از دست داده اند.

70 درصد مساحت مازندران روی گسل یا در حاشیه آن قرار دارد

قرارگرفتن استان مازندران در قطعه ای از نوار شمالی کمربند کوه زایی و زلزله خیز آلپ - هیمالیا و بخش شرقی ایالت لرزه خیز البرز - آذربایجان که نواحی شمال و شمال غرب ایران را در بر می گیرد و آن را در موقعیتی قرار داده که از شمال به فرونشست دریای خزر و از سمت جنوب به فلات ایران مرکزی منتهی می شود موقعیت مازندران را سخت تر کرده است.

در نتیجه فرایند کوه زایی البرز در بخش شمالی خود و بخش جنوبی استان شاهد روراندگی پرشیبی به طرف شمال در مازندران هستیم که گسلهای فراوانی را به خود دیده است. از طرفی فعالیت های تکتونیکی - زمین شناسی و فرونشستگی کف خزر باعث شکل گیری کوه های به شدت جوان و خرد شده البرز در جنوب استان و رسوبات آبرفتی جوان در شمال آن و در حاشیه جنوبی خزر شده است.

این فعالیت های تکتونیکی و زمین شناسی باعث شد تا مازندران گسلهای فراوانی را به خود ببیند و بیش از 70 درصد از مساحت استان و بسیاری از مناطق جمعیتی شهری و روستایی آن بر روی گسل یا در حاشیه گسل ها قرار گیرد.

وجود گسل های جنبا در محدوده استان که اغلب راندگی و امتداد لغزش از نوع گسل است و آهنگ کرنشی پیئین (از پایه) دارد و تغییر شکل بلوک جنوبی دریای خزر که همانند پوسته اقیانوسی عمل می کند، لرزه خیزی استان را تقویت کرده است.

مازندران همواره در طول تاریخ خود دچار تغییرات زمین شناسی و تکتونیکی فراوانی شده و با وجود دو گسل اصلی و فعال لرزه خیز البرز و خزر و چندین گسل فرعی و فعال و سایر شکستگی های کوچک و بزرگی که پنهان و نهفته اند هر از چند گاهی شاهد بروز زلزله های کم و بیش بزرگی در استان بوده ایم و اثرات مخرب آنها همواره مشکلات فراوانی برای کشاورزان و دامداران زحمتکش، روستاییان و شهرنیشینان مازندرانی به همرا داشته است.

تاریخچه زمین لرزه های استان نشان می دهد که اغلب عمق کانونی زمین لرزه ها کمتر از 35 کیلومتر(یعنی زلزله هائی کم عمق)  بوده و حوادثی با منشا زلزله همچون زمین لغزش، ریزش کوه و سنگ، روانگرایی نیز به همراه آن در گذشته در استان رخ داده است.

آمار و اطلاعات نشان می دهد که در 100 سال گذشته بیش از 190 زمین لرزه بزرگتر از 4 ریشتر در مازندران به وقوع پیوسته که برخی از زلزله های تاریخی و مهیب در تاریخ گذشته استان باعث بروز خسارت و تلفات فراوان شده است و موجب بروز مشکلاتی برای ساکنین استان شده است.

زمین لرزه های فریم ساری به بزرگی 6/7 ریشتر،  پلرود - تنکابن  به بزرگی 2/7 ریشتر، رودبارات طالقان به بزرگی 7/6،  طالقان - تنکابن به بزرگی 9/5 ، آمل به بزرگی 6/5، هراز به بزرگی 7/6 ، تالاررود به بزرگی8/5 ، کوسوت مازندران به بزرگی3/6 ، سنگچال بند پی بابل به بزرگی 8/6 بابلکنار به بزرگی2/5 ، گدوک سوادکوه به بزرگی5/9 فیروزآباد کجور به بزرگی 6/5  از سهمگین ترین زمین لرزه های رخ داده طی 100 سال اخیر در مازندران بوده است.

البته معلوم نیست زلزله بعدی کی خواهد آمد؟ یک ضرب المثل ژاپنی می گوید: "زلرله زمانی می آید که تو آن را فراموش کرده ای".

به گفته کارشناسان، پیشگیری یک ضرورت اجتناب ناپذیر و کار مشترک دولت و مردم است و نیاز به ایجاد یک فرهنگ غنی یا تقویت آن و یا یک باور قلبی در بین جامعه احساس می شود. از طرفی تدبیر انسان بهترین شبکه ی هوشمند است بنابر این باید از آن برای کاهش خطرات ناشی از زلزله استفاده کرد.از طرفی در زلزله برخی نوعی ترس همراه با انتظار را تجربه می کنند و برخی نیز نوعی آمادگی و توان مهار تخریب ها را تدارک می بینند که عملکرد افراد دسته دوم قابل تحسین است.

همچنین استانداردسازی شروع یک حرکت است که اگر با اقدام قاطع و سنجیده انجام شود به مرور زمان تبدیل به یک جریان همه گیر می شود. مهمترین بخش مهار زلزله به شیوه عمرانی و ساخت و سازها باز می گردد، مانورهای آمادگی حرکت موثر تدافعی و شخصی است اما بهترین آموزش، ایجاد ذهنیت ایمن سازی در تک تک افراد جامعه است و بنابراین باید به امر آموزش مهارتهای ساخت و ساز درست و اصولی برای معماران، بناها، کارگران ساختمانی توجه ویژه صورت گیرد.

به هر روی رعایت حداقل استاندارد ایمنی در ساخت و ساز در کنار آموزش و پذیرش زلزله به عنوان امری طبیعی سبب به حداقل رسیدن خسارت و تلفات در زمان زلزله می شود و اگر کمتر از 20 درصد هزینه های اجرایی ساختمان سازی در جهت مقاوم سازی خرج شود کمتر شاهد عواقب زلزله خیزی در کشور و جهان خواهیم شد.