بار سنگین زندگی بر دوش کودکان کار

وحید نیز 14 ساله و بیسواد است. فروختن فال و کشیدن وزن رهگذران کار روزانه اوست. او مجبور است بدون داشتن درآمدی جداگانه و برای کمک به پدرش که باربری می کند روزهای سختی را تجربه کند.

عباس، احمد، رسول و حسین هم کار می کنند ... . شاید نام این افراد متفاوت باشد اما تمامی آنها که 15 سال دارند یا سنشان از این هم  کمتر می شود در کودکی و کار طاقت فرسا مشترکند و بازوان هرکدامشان که تجربه کارهای سخت در برابر مزدی اندک را دارند حاکی از دشواری تامین معاش است.

ایرانی و غیرایرانی، سفید یا سیاه، ترک یا فارس هیچ تفاوتی نمی کند؛ کودکند و برخلاف قانون های نوشته و یا نانوشته، دشواری روزهای سخت را تجربه می کنند.

فرزاد، جواد، میلاد، رضا، عباس و... تنها نمونه کوچکی از حضور کودکان کار در خیابان های دور و نزدیکی است که در آن زندگی می کنیم.

به گزارش خبرنگار مهر در تبریز در قانون کار ایران مطابق قوانین سازمان جهانی کار (ILO) کار کودکان زیر 15 سال ممنوع بوده و کار نوجوانان 15 تا 18 سال نیز در شغلهای سخت و زیان آور مجاز نیست. با وجود این اما آمارهای رسمی خبر از وجود هزاران کودک کار را می دهند.

فارغ از تفاوت موجود در میان آمارهای رسمی با آمار غیررسمی یک نکته در بین مراکز دولتی و غیردولتی فعال در عرصه حقوق کودکان کار مسلم است و آن ضرورت برنامه ریزی برای رفع این معضل اجتماعی است.

معاون امور اجتماعی بهزیستی آذربایجان شرقی درباره کودکان کار گفت: کودکان کار دسته ای از کودکان خیابانی هستند که عوامل خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی باعث شده به خیابان بیایند و به نوبه خود در تامین بخشی از احتیاجات خانواده، والدین خود را یاری کنند.

در قوانین کار ایران مطابق قوانینILO کار کودکان زیر 15 سال ممنوع وبده و کار کودکان 15 تا 18 سال نیز در شغلهای سخت و زیان آور مجاز نیست.

جواد جلالی معضل کودکان کار در کشورمان را معضلی نوظهور خواند و با بیان اینکه رفع معضل کودکان کار و کودکان خیابانی از توان بهزیستی خارج است، افزود: ساماندهی و بهبود وضعیت کودکان کار و کودکان خیابانی به همکاری بین بخشی و ارتقای اختیارات و در عین حال افزایش اعتبارات سازمان بهزیستی نیاز دارد.

وی با اشاره به محدودیت قانونی بهزیستی نسبت به برخورد با معضل کودکان کار و کودکان خیابانی تصریح کرد: سازمان بهزیستی پس از پذیرش کودکان کار و کودکان خیابانی که مراحل انتظامی و قضایی را پشت سر گذاشته اند، می تواند مهارت های زندگی را به آنان آموزش داده و ضمن ارائه مشاوره های لازم برای رفع مشکلات مالی کوتاه مدت اقداماتی را انجام دهد.

جلالی پیشگیری را اولویت کاری بهزیستی عنوان کرد و گفت: ریشه کنی آسیب های اجتماعی از جمله رفع معضل کودکان کار و کودکان خیابانی در تمام ابعاد، حساسیت های ویژه ای را می طلبد.

در این حال نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، معضل کودکان کار را تهدیدی برای آینده ارزیابی کرد.

مجید نصیرپور افزود: تداوم وضعیت کنونی کودکان کار می تواند آسیب های جبران ناپذیری به آینده کشور وارد کند.

نماینده سراب از معضل کودکان کار به عنوان یک آفت اجتماعی یاد کرد و اظهار داشت: بر اساس آمارهای موجود، یک میلیون و 300 هزار نفر از جمعیت کشور را کودکان کار تشکیل می دهند که به طور تقریبی 300 هزار نفر از آنان، کودکان دختر هستند.

نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس این آمار را تهدید کننده قلمداد کرد و افزود: اگر این تعداد کودک بدون فراگیری آموزشهای لازم به عنوان نیروی کار در جامعه فعالیت داشته باشند، سالها بعد با انبوهی از کودکان بی سواد و آموزش ندیده مواجه خواهیم شد.

نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس بر ضرورت برنامه ریزی برای رفع این معضل اجتماعی تاکید و خاطرنشان کرد: مجلس آمادگی دارد با حساسیت خاصی اقدامات لازم را برای وضع قوانین و التزام به قوانینی که کار کودکان در وضعیت های دشوار را ممنوع سازد، انجام دهد.

نماینده سراب با اشاره به محدودیت های مجلس در وضع قوانینی که برای دولت بار مالی به دنبال دارد، تصریح کرد: بهتر است دولت با اتخاذ تدابیر اصولی و دقیق خود در این زمینه اقدام کرده و نقش خود در سیر قانونگذاری را ایفا کند.

این نماینده مجلس ماموریت های محوله به بهزیستی را با اعتبارات اختصاص یافته به این سازمان نامتناسب خواند و آن را یکی از موانع رفع معضل کودکان کار عنوان کرد.

بر اساس آمارهای موجود، یک میلیون و 300 هزار نفر از جمعیت کشور را کودکان کار تشکیل می دهند که تقریباً 300 هزار نفر از آنان، کودکان دختر هستند

نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس

در این میان یک پژوهشگر مسائل اجتماعی نیز توجه به معضل کودکان کار را موضوعی حاشیه ای در بین مسئولان دانست و گفت: نگرش حاشیه ای به معضل کودکان کار باتوجه به وجود مشکلات فراوان اجتماعی و نظامند نبودن ساختارهای فرهنگی کشورطبیعی به نظر می رسد.

کامران صداقت با بیان اینکه نمی توان با وضعیت کنونی اقتصاد کشور به حل معضل کودکان کار در آینده نزدیک دل بست، افزود: حل احتمالی این معضل، ایجاد معضل دیگری را منجر خواهد شد که آثار زیان بار آن به مراتب بیشتر از کودکان کار است.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: با وجود اینکه طبق قانون، کار کردن کودکان ممنوع است اما بر اساس نتایج تحقیقات پیمایشی، هفت درصد کودکان زیر 14 سال کشور به صورت تمام وقت و یا پاره وقت و حتی به شکل پنهانی کار می کنند.

صداقت، ‌خاستگاه معضل کودکان کار را ناشی از مسائل اقتصادی و وضعیت معیشتی آنان عنوان و تصریح کرد: اغلب کودکان کار در خانواده هایی ساکنند که جزو اقشار بارفاه نسبی متوسط به پایین جامعه طبقه بندی می شوند.

وی تفاوت زیاد سنی والدین با کودکان را از دیگر عوامل کار کردن کودکان دانست و گفت: این دسته از کودکان که در خانواده هایی پیر زندگی می کنند از حمایت و پشتیبانی والدین بی بهره هستند و خواسته و ناخواسته احساس می کنند باید برای ورود به جامعه، استقلال کاری داشته باشند.

وی همچنین عنوان کرد: به خاطر نبود تضمین و یا عدم ثبات شغلی، فرهنگ اشتغال در بین پسران به سن 12 سالگی کاهش یافته و در بین دختران نیز به خصوص در مناطق روستایی به عنصر غیرت تبدیل شده است.

صداقت گفت: پیش بینی می شود با کاهش تعداد فرزندان خانواده ها و از بین رفتن شکاف نسلی بین کودکان و والدین تا 15 سال آینده معضل کودکان کار نیز به تدریج رفع شود.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی موفقیت سازمانهای حمایتی نظیر کمیته امداد و بهزیستی در برخورد با معضل کودکان کار را به دلیل کمبود اعتبارات و امکانات این سازمان ها و نیز بالا بودن شمار کودکان کار عملاً غیرممکن خواند و گفت: کمیته امداد و بهزیستی با انبوهی از ماموریت های محوله دچار فشار نقش هستند.

وی به حاکمیت قوانین سخت درباره ممنوعیت به کارگیری کودکان در وضعیت های دشوار در کشورهایی نظیر چین، ترکیه و سوئیس اشاره و خاطرنشان کرد: در ایران قوانین و مجازات های شدیدی که به کارگیری کودکان در موقعیتهای شغلی سخت را ممنوع کند، وجود ندارد و همین خلا قانونی باعث شده است کارفرمایان از این موقعیت سو استفاده کنند.

صداقت، مشخص نبودن نهاد مقابله کننده با کودکان کار را از ضعفهای رفع این معضل اجتماعی دانست و گفت: باید نهادهایی مانند نیروی انتظامی، سازمان کار، سازمان بهزیستی و تشکیلات قضایی در فرایند برخورد با معضل کودکان کار سازماندهی شوند.

وی تاکید کرد: دولت باید با برنامه ریزی درازمدت نسبت به ظرفیت سازی و ایجاد فرصتهای شغلی جدید اقدام کند.

صداقت به ناآگاهی والدین کودکان کار نسبت به ارزش تحصیل فرزندانشان تصریح کرد: در این زمینه اطلاع رسانی و توانمند سازی والدین می تواند نقش مهمی ایفا کند.

با توجه به آنچه گفته شد، مسلم است کودک کار محصول فقر و وضعیت نامطلوب اقصادی است و نمی توان چهره جامعه را به یکباره از فقر زدود اما حداقل می توان دستان کوچک یک کودک را با بضاعت امروز گرفت.