دریای خزر؛ عاجز از پالایش عناصر سنگین آلاینده

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، برخی از آلاینده ها به دلیل وجود عناصر و فلزات سنگین، آثار تثبیت شده در سطح اکوسیستم دریای خزر بر جای می گذارند که برای کاهش ورود این مواد به محیط های آبی به ویژه دریای خزر چاره اندیشی اصولی مسئولان ضروری است.

عناصر و فلزات سنگینی نظیر آهن، سرب، روی، مس، جیوه و... به دلیل بسته بودن محیط دریای خزر در این محیط انباشته شده و به علت پایداری آنها خسارات فراوانی به این ذخیره گاه وارد می شود.

فلزات سنگین قابلیت پالایش در اکوسیستمهای آبی را نداشته و گونه های ساکن در این زیستگاه را یکی پس از دیگری نابود می کنند. علاوه بر این عناصر سنگین با ایجاد آلودگی حجم زیادی از آب سطحی، در عمق دریا رسوب می کنند.

با این وجود فلزات سنگینی که در یک مقیاس وسیع از منابع طبیعی و انسان ساخت وارد محیط زیست می شوند بسیار فراتر از میزانی است که به وسیله فرآیندهای طبیعی برداشت می شوند.

بنابراین تجمع فلزات سنگین در محیط زیست قابل ملاحظه بوده و سیستمهای آبی به طور طبیعی دریافت کننده نهایی این فلزات هستند.

تجمع فلزات سنگین در آب، هوا و خاک یک مشکل زیست محیطی بسیار مهم است که باید مسئولان برای کاهش این معضل بیشتر تلاش کنند.

بدین ترتیب آلاینده هایی که در آب یافت می شوند ناشی از پسابهای خانگی، تخلیه محصولات شیمیایی، سموم، حشره کشها، علف کشها، تخلیه مواد صنعتی، پسابهای رادیواکتیو، هیدروکربنهای نفتی و رنگی است.

آلاینده ها به دو نوع آلاینده های قابل تجزیه و غیرقابل تجزیه تقسیم می شوند، آلاینده های غیر قابل تجزیه نظیر ترکیبات و نمکهای فلزات سنگین، ترکیبات شیمیایی فنولی با زنجیره بلند، آفت کشها مثل DDT هستند که در محیط تجمع می یابند و بر زنجیره غذایی و بیولوژیکی موجودات درآب اثر می گذارند.

فلزات سنگین سلامت انسانها را تهدید می کنند

فلزات سنگین ابتدا توسط فیتوپلانکتونها، باکتریها، قارچها و ارگانیسمهای کوچک دیگر جذب می شوند سپس به ترتیب توسط موجودات بزرگتر خورده و عاقبت وارد بدن انسان می شوند.

فلزات سنگین زمانیکه به وسیله انسان مصرف می شوند، اغلب اثرات زیان آوری دارند، مواد سمی تجمع یافته به طور پیوسته غلظت شان زیاد می شود و ممکن است بیشترین فراوانی را در یک بافت ویژه داشته باشند.

البته آلودگی به فلزات سنگین تنها از طریق مصرف فرآورده های دریایی سلامت انسان را تهدید نمی کند بلکه قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین شامل آرسنیک، سرب و جیوه حتی از طریق ظروف لعابی، مواد غذایی، آفت کش و علف کشهای باغچه سلامت افراد خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد.

فلزات سنگین از جمله آلاینده های زیست محیطی بوده که مواجهه انسان با بعضی از آنان از طریق آب و مواد غذایی می تواند مسمومیتهای مزمن و بعضاً حاد و خطرناکی ایجاد کنند.

براساس اندازه گیری علمی، میانگین غلظت فلزات سنگینی همچون سرب، روی، مس، کادمیم و آهن در رسوبات سطحی و آبهای ساحلی دریای خزر درحوزه استان گیلان به ترتیب 14/59 ، 74/5 ، 34/77 ، 11/98 و4/86 میکرو گرم بر گرم وزن خشک و در آب به ترتیب 0/059 ، 0/232 ، 0/451 ، 0/009 ، 0/141 میلیگرم بر لیتر ثبت شده است.

غلظت 23 فلز سنگین  در سواحل ایرانی دریای خزر اندازه ‌گیری شده است

غلظت 23 فلز سنگین به طور نمونه در سواحل ایرانی دریای خزر اندازه ‌گیری شده است که بر این اساس رودخانه ساحلی ایران از نظر غلظت بسیاری از فلزات سنگین دارای آلودگی بالایی بوده که اکثر آنها منشاء زمین‌شناسی دارند.

البته در دهانه رودخانه سفیدرود بالا بودن غلظت فلزات سنگین به دلیل وجود صنایع مختلف در حوزه آبریز این رودخانه است.

‌جمعی از کارشناسان و صاحبنظران دراین باره معتقدند به دلیل نبود سیستم نظارتی دقیق هم اکنون 95 درصد پساب کارخانجات و صنایع و100 درصد فاضلابهای شهری وارد رودخانه ها و دریا می شود.

آنان براین باورند: در حال حاضر 95 درصد فاضلاب و پساب صنایع و کارخانجات بدون هیچگونه تصفیه و همچنین بسیاری از آلایندهها با منشا خشکی مانند پسابهای کشاورزی به طور 100 درصد وارد آب رودخانه ها و دریا می شوند.

ارزشهای دریایی در ارزیابیهای زیست محیطی  دریای خزر بسیار کمرنگ است

این صاحبنظران به ارزیابی های زیست محیطی مرتبط با دریای خزراشاره واعلام کردند: اغلب ارزیابی های زیست محیطی که در رابطه با حفاظت از دریای خزر صورت گرفته فقط توجیه کننده فعالیتهای اقتصادی بوده و در گزارشهای تهیه شده ارزشهای دریایی بسیار کمرنگ است که البته علت آن نبود بینش علمی و حساسیت لازم درباره حفاظت از محیط زیست این دریا در کشور است.

این کارشناسان و صاحبنظران همچنین اعتقاد دارند، توسعه صنعتی در کشورهای حاشیه دریای خزر موجب آلودگی شدید محیط زیست  دریا و مناطق ساحلی آن شده است.

آنان براین باورند که عواملی نظیر افزایش بی حساب و کتاب صید آبزیان، وجود فلزات سنگین در دریای خزر، تخریب شدید منابع طبیعی و کشتار وحوش ناشی از توسعه صنعتی در منطقه است.

این کارشناسان در ادامه یکی از روشهای حذف طبیعی عناصر سنگین به ویژه سرب در محیطهای دریایی را تشکیل ندولهای ( گرهکها) منگنز در بستر اقیانوسها و دریاچه ها در مقیاس گسترده می دانند.

مدیرکل محیط زیست استان گیلان نیز از پایش صنایع و جلوگیری از عناصر سنگین آلاینده ها در حوزه جنوبی دریای خزر در گیلان خبر داده است.

کامران زلفی نژاد گفته است که اجرای برنامه‌های پایش منابع آب کشور به خصوص رودخانه‌های کشور برنامه‌ای است که در حال اجرا بوده تا با شناسایی آلایندهها و عناصر جهت رفع آنها برنامه ‌ریزی شود.

دریای خزر در حقیقت بزرگترین دریاچه جهان است که بیش از ۴۰ درصد از کل آبهای دریاچه های روی کره زمین را در خود جای داده است.

عمق این دریا در نزدیکی سواحل شمالی از حدود دو متر شروع  و با افزایش تدریجی در میانه و جنوب به ترتیب به ۷۸۸ و ۱۰۲۵ متر می رسد.

این دریا در مرز جنوبی اروپا با قاره آسیا واقع شده و پنج کشور ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه کشورهای ساحلی این دریا محسوب می شوند.

از رودخانه های مهمی که به دریای خزر می ریزند می توان به ولگا، اورال، گرگان، اترک، کورا، سفیدرود، تجن و ترک اشاره کرد که مجموع حوضه های آبخیز این رودها دارای مساحتی حدود پنج برابر سطح این دریا است.

دریای خزر از نظر تنوع زیستی بسیار غنی است و حدود ۴۰۰ گونه آبزی بومی در این دریا زندگی می کنند که از مهمترین آنها انواع ماهیهای خاویاری را می توان نام برد.