به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "جریانها و سازمانهای مذهبی - سیاسی ایران" با حضور دکتر رسول جعفریان استادیار دانشگاه تهران، مؤلف کتاب، و دکتر موسی حقانی رییس مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران عصر دیروز در سرای اهل قلم برگزار شد.
این کتاب که در ویراست نهم خود همراه با اصلاحات و افزوده‌های مؤلف، سال جاری توسط خانه کتاب به چاپ رسیده است؛ جریان‌شناسی جریانها و سازمانهای مذهبی و سیاسی ایرانی را از سالهای 1320 تا 1357 مورد بررسی قرار داده است .
دکتر حقانی با اشاره به تکمیل کتاب توسط نویسنده در چاپهای بعدی گفت: کتاب از چاپ اول تاکنون که ویراست نهم آن است، یک روند تکاملی را به لحاظ افزوده شدن مطالب گوناگون، طی کرده است. به نظر بنده خلایی در تاریخ نگاری ما در مقطع مورد بررسی کتاب(1320 تا 1357) وجود دارد. بین چاپ اول کتاب و چاپهای بعد از آن نویسنده تلاش کرده تا مطالبی به کتاب بیافزاید و برخی مباحث تقویت گردد و مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.
وی در ادامه افزود: من با این ادعا که برای تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی، مقطع شهریور 20 به بعد مهم‌تر از مشروطه است موافق نیستم. به نظر من مقطع شهریور 20 به بعد، ادامه مشروطه است. برخی از چهره‌های فکری و سیاسی مطرح بعد از شهریور 20، همان چهره‌های مشروطه هستند. به عنوان مثال شخصی مثل سید اسدالله خرقانی که مؤسس انجمن مخفی در نجف است و فعالیتهای زیادی برای مشروطه خواهان انجام داده، از چهره‌های مشروطه است که در دوره بعد از شهریور 20 نیز فعالیت می‌کرد و تحرک فرهنگی دارد. حدود 54 نفر از افراد فکری و مؤثر که در دوره رضا خان وجود دارند، در دوره مشروطه حضور داشتند.
رییس مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در ادامه گفت: با این دیدگاه که مقطع بعد از شهریور 20 به آن علت که بعد از فترتی که بین سالهای 1299 تا 1320 برای جریانهای مذهبی و سیاسی رخ داده مهم است، موافق هستم. مثلا زیر سؤال بردن اندیشه‌های مذهبی و فکری توسط کسرایی زمانی رخ می‌داد که جریانات مذهبی و دینی در فترت بودند. در فترت جریانهای مذهبی و دینی، جریانات تجدید نظر طلب فعال بودند. بعد از شهریور 20 ، جریانات مذهبی دوباره احیا شدند و به بازیابی خود دست زدند. مثلا شاهد تکاپوی افرادی چون نواب و گروه فدائیان اسلام هستیم. در مقطع مورد بررسی کتاب، جریانات مهمی هم رخ دادند که نهضت ملی شدن صنعت نفت از آن جمله است.
خقانی تأکید کرد: برای جریان‌شناسی جریانهای مذهبی و سیاسی در ایران باید دوره‌های قبل از شهریور 20 نیز مد نظر قرار گیرد.
او با بیان اینکه این کتاب یک خلا را در تاریخ نگاری ما پر می‌کند، خاطر نشان کرد: به رغم مطالعه انجام شده و بررسی صورت گرفته در این کتاب انتظار این بود که فتح بابی باشد برای کارهای بیشتر. ولی کارهای متعدد، متعاقب چاپ این اثر صورت نگرفت.
وی در انتقاد به حذف برخی مدارک و اسناد مربوط به چاپهای قبلی کتاب در ویراست جدید، گفت: پیشنهاد می‌کنم با توجه به حجم مطالب کتاب، این اثر به صورت دو یا سه مجلد درآید و نخبه اسناد(و نه همه اسناد) در آن آورده شود تا پژوهشگران و علاقمندان بتوانند در پژوهشهای خود از آن استفاده کنند.
حقانی در ادامه تصریح کرد: این کتاب یک کار پژوهشی نیست ولی یک اثر پژوهشی است. یعنی برخی زمینه‌ها خیلی پژوهشی مورد بررسی قرار نگرفته و برخی زمینه‌ها به صورت پژوهشی مورد بررسی قرار گرفته و برای آن منابع گوناگون دیده شده و کارهای تطبیقی نیز انجام شده است. البته این اشکال را می‌توان به این علت دانست که شاید انتظار پژوهش دقیق همه موارد از یک نفر درست و عملی نباشد.
او گفت: تبارشناسی جریان انقلاب اسلامی خیلی مهم است. به نظر من تبارشناسی این جریان به مشروطه برمی‌گردد و نهایتا به انقلاب اسلامی می‌رسد و بعد از انقلاب هم ادامه دارد. این تبارشناسی نیازمند یک کار پژوهشی همه جانبه است. اینکه تأثیرات و تعاملات میان افراد و افراد و جریانات چگونه بوده وتا میزان بوده نیازمند یک پژوهش دقیق است. مثلا اینکه سید اسدالله خرقانی چقدر بر آیت الله طالقانی و کتاب "پرتوی از قران " وی تأثیر گذاشته، نیازمند یک پژوهش دقیق است. طالقانی شیفته اندیشه‌های ضد استعماری خرقانی و تلاش برای ایجاد حکومت اسلامی وی است ولی تعلق خرقانی به لژ بیداری، مورد پسند طالقانی نیست. لذا در یک کار پژوهشی باید این تأثیرات و تاثرات تفکیک گردد و آن دسته از تفکراتی که مورد اهتمام و توجه بوده از آنهایی که نبوده تفکیک و جدا شود.
این مورخ در ادامه تصریح کرد: نویسنده در این کتاب زخمهایی را سرباز کرده ولی به پانسمان آن نپرداخته است. مثلا بحث جریانات تجدید نظر طلبی دینی در کتاب مطرح می‌شود. این جریان در عرصه فرهنگی و اجتماعی کشور حضور دارد و مدعی است که بر بسیاری از جریانات تأثیر داشته است. مثلا شخصی مانند قلم‌داران می‌گوید که اندیشه من بر اندیشه تشکیل حکومت اسلامی تأثیر داشته است. او می‌گوید که بر اشخاصی چون شریعتی و بازرگان تأثیر گذاشته‌ام. اینها مواردی هستند که باید به عنوان بایسته‌ها مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد. هدف این نیست که به افراد انگ زده شود و ارتباط داشتن با جریانی یا فکری مطرح شود بلکه منظور وجود تأثیر و تعامل و میزان ارتباطات در یک بررسی پژوهشی است.
حقانی در پایان تصریح کرد: مواردی در کتاب هست که به نقل از کسی درباره کسی گفته شده که این موارد باید مستندتر شود و صرف اینکه یکی شنیده خود را از طرف مشهور بیان می‌کند خیلی مستند نیست.
نظر شما