به گزارش خبرنگار مهر، دکتر داوود فیرحی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران عصر دیروز در نشست بررسی اندیشه های سیاسی امام خمینی(ره) با بیان اینکه در بررسی اندیشه امام می‌توان دو موضوع را مورد توجه قرار داد، گفت: موضوع اول بررسی جایگاه و موقعیت فکر و اندیشه امام(ره) در هندسه تاریخ اندیشه سیاسی معاصر و موضوع دیگر بررسی نکات کلیدی دیدگاههای امام است.
وی در ادامه افزود: اندیشه‌های سیاسی و مذهبی امام خمینی در امتداد جریان نوگرایی دینی است که این جریان چند سال قبل از مشروطه شروع شد. اندیشه سیاسی امام در برگیرنده نکات کلیدی است . به عنوان مثال امام صحبت از عبور از نظام شاهی و سلطنتی و پیوند میان فقه و دولت جدید می‌کند. باید توجه داشت که وقتی صحبت از پیوند شریعت و دولت جدید می کنیم با یک معمای کلیدی مواجه هستیم که نقطه آغاز بسیاری از افکار و اندیشه‌های سیاسی قلمداد می‌شود.
فیرحی تأکید کرد: در مشروطه هم بحث بر سر نسبت شریعت و دولت بود. بحث مرحوم شیخ فضل الله نوری و نائینی بر سر همین مسئله بود و این بحث کماکان در جامعه ما وجود دارد.
او گفت: وقتی صحبت از دولت جدید می‌کنیم، باید ارکان آن را مورد توجه قرار دهیم. یک رکن دولت جدید، حاکمیت فائقه است. ارکان دیگردولت جدید عبارتند از واحد قانونگذاری، مفهوم تفکیک قوا و پارلمان. در اندیشه امام باید ببینیم نسبت نهاد قانونگذاری به عنوان رکنی از دولت جدید با شریعت چیست؟ نکته کلیدی در اندیشه امام راحل، توجه ایشان به انسان مسلمان به عنوان شهروند است شهروندی که در تصمیم گیری‌ها آزاد است.
مؤلف کتاب "نظام سیاسی و دولت در ایران" در ادامه افزود: در خصوص اندیشه‌های شکل گرفته در ایران باید توجه داشت جامعه ما به لحاظ تاریخی با دو مشکل استبداد و استعمار مواجه بوده است. لذا هر اندیشه‌ای از جمله اندیشه امام در ابتدا به دنبال این بودند که چگونه استبداد و استعمار را پس بزنند و سپس نظامی را جایگزین آن بکنند.
فیرحی گفت: معمای نسبت بین قانون و حکم شرع با به وجود آمدن مجلس در ایران آغاز شد. در مشروطه یکی از مباحث مطرح این بود که قانون در حوزه شریعت نیست. مرحوم نوری می‌گفت در حوزه‌ای از شریعت که به تعبیر ایشان حوزه مباح است، نباید قانونگذاری کرد. این معما در مشروطه راه به جایی نبرد. برای امام مسئله این بود که چگونه دولت امروزی تشکیل شود و اسلامی نیز باشد. یعنی دولتی که قوانینش حالت غیر شرعی پیدا نکند.
وی در ادامه یادآور شد: در برخی نظریه‌ها شاهدیم برای اینکه بتوانند حوزه آزاد را به حوزه مشروع تبدیل کنند می‌گویند تمام قوانین و مقررات باید از مجرای فقیه حاکم شکل بگیرد. این راه حل به تشکیل نوعی قدرت مطلقه دینی منجر می‌شود. امام دیدگاه دیگری داشت. در اندیشه امام خمینی اصل مهمی نهفته است و آن بحث ولایت است. همچنین حقوق مردم به عنوان اصل بنیادین در اندیشه ایشان مطرح است. سؤال این است که امام چگونه این دو اصل را به هم پیوند می‌دهد به گونه‌ای که مشکلات زمان مشروطه پیش نیاید.
فیرحی در ادامه تصریح کرد: نظام سیاسی مورد نظر امام نظمی دموکراتیک است که سکوهای حفاظت شرعی دارد. یکی از ویژگی‌های اندیشه امام برداشت آزادانه از انسان است. در نگاه امام، شش شاخص در مورد انسان نهفته است. شاخص اول این است که انسان ذاتی نورانی دارد و این جامعه است که آن را خراب می‌کند. لذا امام نگاه خوشبینانه به ذات انسان دارد. شاخص دوم اینکه انسان ذاتا موجود دلیل‌جویی است و نمی‌توان خیلی چیزها را به او تحمیل کرد.
وی در بیان دیگر شاخصها از منظر امام خمینی(ره گفت: شاخص سوم این است که انسان موجودی است که عاشق آزادی است. امام دو حد برای آزادی قائل است، یکی عفت در آزادی و دیگری عدم تقابل با آزادی دیگران. شاخص چهارم مفهوم دوستی است که در وجود انسان هست. انسان موجودی نیست که فطرتش با دشمنی عجین شده باشد. شاخص پنجم وجود حبّ بقا در انسان است. انسان میل دارد جاودانه باقی بماند. شاخص ششم نیز میل به کمال جویی در انسان است و به آنچه دارد راضی نمی‌شود.
استاد دانشگاه تهران در ادامه افزود: بحث این است با چنین دیدگاهی در نظام اندیشه سیاسی امام راحل، ولایت چگونه می‌تواند کار کند. امام معتقد است ولایت در چنین سیستمی، به منظور هدایت انسان است و نه مجبور کردن او. در دهه 40 و 50 شمسی، امامت و ولایت را دو گونه می‌دانستند. یکی رهبری فکری و دیگری رهبری اجرایی. اندیشه امام به رهبری فکری بیشتر نزدیک است. همانگونه که در قانون اساسی اول مشاهده می‌شود برای رهبری اختیارات اجرایی زیادی در نظر گرفته نشده و رهبری در بزنگاه‌ها و آنجایی که نیاز به حضور است، حضور می یابد .
وی گفت: دو موضوع بیشتر باید مورد شناسایی قرار گیرند: یکی تجربه سی ساله دولت جمهوری اسلامی ایران و دیگری منطق درونی دستگاه فکری امام.
این پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی در ادامه گفت: در خصوص اندیشه امام، به صورت علمی وارد بحث نشده‌ایم. شاید یک دلیل این باشد که مشکلات عرصه عملی با اندیشه نظری گره می‌خورد. مثلاَ مشکلات دولت با اندیشه نظری امام گره می‌خورد و مبنای نظری مشکلات با اندیشه امام مرتبط می‌شود. دومین مشکل، مسئله معاصر بودن اندیشه امام است. برای شناخت یک اندیشه نیاز است که زمانی بگذرد. در مورد اندیشه امام، هنوز خیلی‌ها هستند که نسبت به ایشان حب دارند و برخی بغض که این مسئله اجازه کار تئوریک نمی دهد و امکان آن را کم می‌کند.
فیرحی در پایان گفت: اندیشه امام یکی از مهمترین دستاوردهای ایران امروز است. ما حق نداریم از اندیشه امام به سرعت گذر کنیم و باید امکانات متفاوت این اندیشه را به کرات مورد بررسی قرار دهیم.
نظر شما