به گزارش خبرنگار مهر، آیت ا... دکتر مصطفی محقق داماد در همایش دو روزه امام محمد غزالی که عصر امروز به مناسبت نهصد و پنجاهمین سالگرد تولد وی در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد به موضوع " تخطئه و تصویب از نظر غزالی و اصولیین امامی" پرداخت.
وی با اشاره به اینکه بحث "تخطئه و تصویب" یکی از مهمترین مباحث کلامی و دینی عمیق مسلمانان است که مورد اختلاف بین شیعه و معتزله از یک سو و اشاعره از سوی دیگر است، تصریح کرد: علمای شیعه و معتزله معتقدند که خداوند قوانین شریعت را برای همه بشریت وضع کرده است که به کاوشگران حکم شریعت "مجتهد" می‌گویند.
دکتر محقق داماد در ادامه به نظر اشاعره و اصولیین امامی پرداخت و گفت: اشاعره می‌گفتند که خداوند در عالم واقع حکمی ندارد بلکه حکم خدا همان است که آرای صاحبنظران بر آن مستقر می‌گردد بنابراین هیچگاه مجتهدان خطا نمی‌کنند. این نظریه را "تصویب" و پیروان آن را "مصوبه" می‌نامند. اما علمای شیعی امامی و اکثر معتزله معتقدند که خداوند احکامی را در عالم واقع دارد و مجتهدان ممکن است به آن برسند و ممکن است نرسند و خطا کنند که به این گروه "مخطئه" گویند.
تخطئه و تصویب، بحثی کلامی است نه فقهی
وی غزالی را از نامداران مکتب اشعری و طرفدار سرسخت نظریه تصویب خواند و با اشاره به قول مرحوم آیت ا... بروجردی، تأکید کرد که قدمت این نزاع به قرون اولیه تاریخ تکوین فقه نمی‌رسد و این بحث بیشتر ناشی از گرم شدن بازار نظریه‌پردازان کلامی است و به طور کلی بیش از آنکه موضوع از مباحث فقهی باشد، بعد کلامی دارد.
عضو فرهنگستان علوم در ادامه تصریح کرد: علمای اصول امامیه معتقدند که ما در فروعات مخطئه هستیم و برهان ما اجماع است که در مقابل آنها اشاعره و در رأس آنها غزالی معتقدند، خدا تقنین و تشریع را به عقول بشری واگذار کرده است اما مخطئه این مسئله را رد می‌کنند.
وی منشأ این نزاع را دیرینه و پیش از غزالی خواند و به نظریه مرحوم آیت ا... بروجردی در مورد بحث "تخطئه و تصویب" اشاره کرد و گفت: مرحوم آیت ا... بروجردی در مورد منشأ این نزاع می‌گوید که این بحث اصلاً فقهی نبوده که شیخ طوسی ادعای اجماع می‌کند چراکه اجماع برای تعقلیات و مسائل فقهی است، و ایشان ریشه این جریان را مسئله کلامی می‌دانند.
عصمت اصحاب پیغمبر در نظر اهل سنت ریشه نزاع مخطئه و مصوبه است
دکتر محقق داماد با قرائت کلام آیت ا... بروجردی که بحث عصمت اصحاب پیغمبر در نظر اهل سنت را ریشه این نزاع می‌دانست، گفت: غزالی مسئله تصویب را با قاطعیت در مستسفی مطرح می‌کند و می‌گوید مجتهدین به هر چه رسند عین حکم شریعت است و هیچ مجتهدی خطا نمی‌کند.
وی به نقل غزالی از قول جاحظ و عنبری در کتاب مستسفی اشاره کرد و ضمن بررسی دلایل اصرار اشعریون بر نظریه "تصویب"، حسن عنبری را یکی از بزرگترین متکلمین خواند که معتقد است در مسائل عقلی دینی همه درست فکر می‌کنند و اگر کسی به مسیحیت، زرتشتی و... رسید درست است و معذور نیست و غزالی در این کتاب به بحث با وی می‌پردازد و تمام دغدغه غزالی در این است که حرف این فرد را بفهمد که در آخر می‌گوید من نفهمیدم.
وی نظریه عنبری را شبیه نظریه کانت دانست و گفت: ممکن است عنبری می‌خواسته حرف کانت را بگوید که عقل در یک مسائلی کوتاه است.
بررسی آراء و شخصیت غزالی بسیار مهم و در عین حال دشوار است
پیش از سخنرانی دکتر محقق داماد، دکتر غلامرضا اعوانی رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران که ریاست نشست نخست این همایش را برعهده داشت، خاطر نشان کرد: محمد غزالی متکلم و عارف ایرانی است که در میان اهل سنت بزرگترین متفکر اسلام شناخته می‌شود و غربی‌ها نیز در میان متفکران اسلامی بیش از همه حتی ابن سینا روی غزالی کار کردند.
وی با اشاره به داوری ابن رشد درباره غزالی، بررسی آراء و شخصیت وی را بسیار مهم و در عین حال دشوار خواند و گفت: ابن‌رشد درباره غزالی می‌گوید: غزالی متفکری است که با اشعری، اشعری است و با معتزلی معتزلی و با عارف عارف است ...و شما با یک شخصیت واحدی طرف نیستید.
دکتر اعوانی، غزالی را یکی از قوی‌ترین جریانهای فکری در جهان اسلام خواند که لازم است آرای او از دیدگاه علمی مورد بررسی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه غزالی متفکر ایرانی است و ایرانیان صلاحیت بیشتری دارند که ابعاد مختلف فکری غزالی- چه مثبت و چه منفی- را بررسی کنند، تأکید کرد: به جهت علاقه‌ای که اهل سنت به غزالی دارند داوری آنها راجع به غزالی دشوار است.
وی ضمن تأکید بر نقاط قوت تفکر غزالی، پرداختن به نکات منفی تفکر غزالی را به جهت تأثیری که وی در عالم اسلام به‌ویژه اهل سنت داشته است بسیار مهم خواند و گفت: ما الان در جهانی زندگی می‌کنیم که عالم اسلام موقعیت خاصی دارد و جهان امروز جهان نقد و داوری است و برای بعضی متفکری غیر غزالی نیست و ما در جهانی زندگی می‌کنیم که نه تنها غزالی وجود داشته بلکه محمدبن وهاب هم بوده و متأسفانه الان جهان، عالم اسلام را به وهابیت می‌شناسند ولی کسی پیدا نشده آرای او را نقدی علمی کند.
نظر شما