به گزارش خبرنگار مهر، درباره ریشه‌یابی و آسیب شناسی موانع شمارگان کتاب ظرات متفاوتی از سوی کارشنان و فعالان حوزه نشر عنوان میشود اما اغلب کارشناسان متفق القول هستند که شمارگان کتاب تحت الشعاع شاخصهای اجتماعی از جمله آمار کتابخوانی در جامعه و شبکه توزیع قرار دارد، آنها راهکارهایی برای افزایش شمارگان پشنهاد میکنند.
برخورد واقع‌بینانه با آمارهای فرهنگی، گسترش ویترین کتاب در کشور، تربیت شهروندان شیفته کتاب، تشکیل کارگروهی برای بررسی مشکلات حوزه نشر، استفاده از شرکت پست برای توزیع کتاب از جمله این راهکارهاست.
شمارگان کتاب کم نیست
معاون فرهنگی وزیر ارشاد معتقد است هر چند ممکن است شمارگان کتاب با کاهش نسبی روبرو شده باشد اما تعداد عناوین کتاب رشد تصاعدی داشته و از سویی کتابهای فاخر در همه نقاط دنیا به تعداد شمارگان کم منتشر میشود.
دکتر محسن پرویز ضمن بیان این موضوع گفت: یکی از انتقاداتی که در مورد کتاب مطرح شده این است که شمارگان کتابها نسبت به جمعیت کاهش پیدا کرده است، اما این نکته را متاسفانه در نظر نمی‌گیرند که تعداد عناوین رشدی تصاعدی داشته است.
معاون وزیر ارشاد افزود: البته شمارگان کتابها به صورت سنتی پایین نیامده است و تقریبا در همه نقاط دنیا کتابهای جدی منهای کتابهای آموزشی در مصرف داخلی دو سه هزار نسخه است. در فرانسه در امریکا و در سایر کشورهای اروپا هم همین طور است.
به گفته پرویز بعضیها با مشاهده افرادی که در مترو میخوانند، فکر میکنند که همه مردم کتابخوانند آن کتابی که در مترو خوانده میشود بینوایان ویکتور هوگو نیست، کتاب کوچکی است از دسته ادبیات زرد و عامهپسند که تیراژ سیهزارتایی هم دارد. درهمه کشورها ادبیات فاخر و جدی تیراژ بالایی ندارد مگر این که برای آن تبلیغاتی ویژه شود.
وی ادامه داد: مثلا" مگر "کوری" اثر ساراماگو چقدر کشش دارد و چند نفر آدم حوصله خواندن این کتاب را دارند؟ اما وقتی به این کتاب نوبل تعلق میگیرد هم در داخل کشور و هم در خارج ممکن است تیراژ چند صدهزارتایی هم پیدا کند.
معاون فرهنگی وزیر ارشاد در مورد بهبود وضعیت شمارگان کتاب در کشور گفت: میانگین شمارگان کتاب در همه حوزهها در سال 85 حدود 4100 بود. در سال 86 چهارهزار و 120 جلد وهم‌اکنون بیش از 4400 نسخه است. تیراژ کمی نیست و به نظرم نباید چندان احساس خطر کنیم. در همه کشورهای دنیاهمین اتفاق در حال رخ دادن است.
ظرفیت فرهنگی جامعه ما بیش از این شمارگان است
اما علی اکبراشعری رئیس کتابخانه ملی و مشاور فرهنگی رئیس جمهور دیدگاهی متفاوت دارد و معتقد است، متوسط شمارگان کتاب در کشور ما 4500 نسخه است و البته این شمارگان بهتر از 2000 نسخه است اما نکته مهمتر این است که بیش از 80 درصد جمعیت کشورمان باسواد هستند که این شمارگان جوابگوی این تعداد جمعیت نیست.
وی در ادامه اظهار داشت: اغلب نهادهای فرهنگی مثل وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش عالی و وزارت ارشاد و حتی خانواده‌ها آن طور که شایسته است به وظایف خود در عرصه کتابخوانی عمل نمی‌کنند.
اشعری با بیان اینکه قصدمان تخریب و تخطئه نیست از مدیران فرهنگی جامعه خواست تا با آمارها واقع بینانه‌تر برخورد کنند تا بتوانند برنامه‌ریزی درستی داشته باشند. وی در اداه گفت: مثلا اگر قرار باشد من دلم خوش باشد که طبق فلان آمار فعالیتهای کتابخانه ملی در حد مطلوب است دیگر به فکر ارتقای برنامه‌ها و فعالیتهایم نمی‌افتم.
برخورد واقع‌بینانه با آمارهای فرهنگی
رئیس کتابخانه ملی در ادامه تصریح کرد: باید بپذیریم که ظرفیت فرهنگی جامعه ما بیش از این شمارگان است و نهادهایی مثل نهاد خانواده، آموزش و پرورش، وزارت علوم و دانشگاهها باید روحیه پژوهشگری را در دانش آموزان و دانشجویان تقویت کنند. اگر نهادهای آموزشی صرفا به کتابهای درسی و معلومات معلمان و استادان بسنده کنند کتابخوانی و پژوهش هیچ پیشرفتی نمی‌کند.
وی عنوان کرد که تنها از رهگذر پژوهش و تحقیق می‌توانیم پیشرفت کنیم و بنابراین برای پیشرفت در حوزه کتاب باید روحیه پژوهشگری را در جوانان تقویت کنیم.
اشعری مشکل دیگر حوزه نشر را تولید کم کتاب در کشور خواند و اظهار داشت: تولید کتاب در کشور ما وضع مطلوبی ندارد، اگر تعداد عناوین منتشر شده در سال بالاست اما انتشار هر کتاب به معنای تولید حرف جدید و تازه نیست. خیلی از آثاری که منتشر میشود کارهای تکراری است.
مشاور فرهنگی رئیس جمهور با بیان اینکه حوزه اطلاع رسانی و تبلیغ کتاب نیز در کشور ما ضعیف است گفت: زمانی که کتابی تولید می شود نباید تنها نویسنده و ناشر از آن خبر داشته باشند بلکه باید جامعه کتابخوان نیز از انتشارآن با خبر شوند.
وی افزود: امروز خوشبختانه اینترنت، رسانه‌های مکتوب، رسانه‌های دیداری و شنیداری این فرصت را فراهم می‌آورد تا بتوانیم از ظرفیتهای آنها برای اطلاع رسانی در این حوزه استفاده کنیم.
اشعری توزیح نامناسب کتاب را از دیگر موانع افزایش شمارگان کتاب عنوان کرد و یادآور شد: مشکل دیگر این است که مخاطبان به دلیل توزیع نامناسب به راحتی نمی توانند به همه کتابها دسترسی داشته باشند و ایجاد پایگاههای اینترنتی برای فروش الکترونیک کتاب که در دستور کار کتابخانه ملی است در این راستا می‌تواند راهگشا باشد.
وی ادامه داد: ناشران همزمان با فروش کتاب خود می‌توانند مطالب آن را را در این پایگاههای اینترنتی قرار دهند تا علاقمندان با پرداخت مبلغی به این مطالب دسترسی داشته باشند.
مشاور فرهنگی رئیس جمهور در ادامه با اشاره به پیشنهاد برخی از ناشران مبتنی بر بیمه کتاب گفت: نباید کالاهای فرهنگی را به حمایتهای دولتی متصل کنیم، امروز ناشران زیادی در کشور ما فعالیت دارند و سود خوبی هم بدست می‌آورند.
وی افزود: یک ناشر برای جلوگیری از متضرر شدن باید مثل یک تاجر از اصول بازاریابی و نیازهای جامعه مطلع باشد و بتواند ارتباط خوبی با اهل قلم داشته باشد تا بتواند آثار خوب را از بد تشخیص دهد.
شجاعی صائین: ارزانی کتاب سیستم توزیع کتاب را مختل کرده است
علی شجاعی صائین مدیر عامل خانه کتاب معتقد است صنعت نشر کشور بعد از پیروی انقلاب اسلامی تحولات مثبتی داشت که البته گاهی این تحولات پیامدهایی منفی نیز به دنبال داشته‌است با پیروزی انقلاب اسلامی افراد زیادی تحت تاثیر آزادی بوجود آمده اقدام به تالیف کتاب نمودند و همین فضا موجب شد تعداد عناوین کتاب منتشر شده افزایش چشمگیری یابد و همین امر اگرچه موجب پیشرفت شد اما زمینه را برای انتشار آثار نه چندان قوی هم فراهم کرد.
وی در ادامه صدور مجوزهای بی رویه برای تاسیس انتشارات جدید را از دیگر عوامل تاثیرگذار در تیراژ کتاب خواند وخاطر نشان کرد: تاکنون 9 هزار مجوز تاسیس نشر صادر شده که از این تعداد تنها 4 هزار ناشر فعال هستند، با این وجود باز بررسی دو هزار تقاضا برای صدور مجوز نشر در دستور کار قرار دارد.
شجاعی صائین با بیان اینکه باید ضوابطی برای جلوگیری از آثار ضعیف ایجاد شود، تصریح کرد: آثار ضعیفی که منتشر می شود در پائین آمدن تیراژ تاثیر زیادی دارد، اگر تعداد کتاب محدودی اما کیفیتی بالا منتشر شود موجب افزایش تقاضا برای کتاب میشود.
مدیر عامل خانه کتاب در ادامه گفت: اطلاع رسانی در حوزه کتاب نیز ضعیف است و نویسندگان امکان ارتباط با ناشران را ندارند. برای فعال شدن صنعت نشر کشور ناشران باید تعامل گسترده‌ای با نویسندگان و مخاطبان برقرار کنند و این تعامل به شناخت نیازهای جامعه کمک زیادی می‌کند.
وی همچنین با بیان اینکه شبکه توزیع کتاب در کشور ما اشکالات فروانی دارد، یادآور شد: سیستم توزیع کتاب توسعه لازم را پیدا نکرده است و نویسنده پس از انتشار اثرش خبری از نشانی فروش آنها ندارد تا بتواند کتاب را تهیه کند؛ چه برسد به مخاطبانش که هیچ اطلاعی درباره انتشار کتاب ندارند.
شجاعی صائین یکی دیگر از مشکلات شبکه توزیع کتاب را ارزان بودن قیمت کتاب در کشور خواند و گفت: ارزان بودن کتاب موجب میشود توزیع کننده رقبت چندانی برای کارش نداشته باشد، چراکه تنها 20 درصد از سود فروش کتاب به توزیع کننده می‌رسد و بنابراین توزیع کنندگان رغبتی به توزیع این کتابها ندارند.
با فقر دسترسی به کتاب روبرو هستیم
احمد نثاری، مدیر موسسه امیر کبیر مهمترین دلایل کم بودن شمارگان کتاب را فقدان راهکارهای مناسب برای توزیع کتاب در کشور، برنامه‌ریزی نه‌چندان مناسب و ناهمخوانی حوزه نشر با نیازهای مردم عنوان کرد.
نثاری با بیان اینکه ما با فقر دسترسی به کتاب مواجه هستیم، گفت: مهمترین مشکل کم بودن شمارگان کتاب فقدان راهکار مناسب برای عرضه و توزیع کتاب در کشور است.
وی افزود: ناشران ایرانی با مشکل تقاضای کتاب روبرو نیستند چرا که در جامعه ما تقاضای گسترده‌ای برای کتاب وجود دارد، آنچه مهم است فقدان دسترسی مردم به کتاب است ما با فقر دسترسی به کتاب مواجه هستیم مثلا در همین شهر تهران یک فرد برای تهیه کتاب باید مسیری بسیار طولانی را طی کند و در شهرستانها وضعیت توزیع کتاب بدتر از تهران است.
نتوانستیم کتاب را به دست مردم برسانیم
مدیر موسسه امیرکبیر با بیان اینکه نتوانستیم کتاب را به دست مردم برسانیم اظهار داشت: توزیع کتاب در تهران وضعیت بدی دارد با اینحال نسبت به شهرستانها وضعیت خوبی دارد در برخی از مراکز استانها تنها یک مرکز توزیع کتاب وجود دارد و در شهرستانها ممکن است برخی از مغازه‌های لوازم التحریر فروشی تعداد محدودی کتاب برای فروش داشته باشند.
وی در ادامه شناسایی نیاز مخاطبان را مهمترین عامل در توسعه حوزه نشر خواند و یادآورد شد: برخی از آثار از نظر شکل و محتوا ناظر بر نیازهای جامعه نیست و نمی تواند با مخاطبان ارتباط برقرار کند، از طرف دیگر در حوزه نشر نگاه دو سویه به فرهنگ و اقتصاد وجود ندارد و این دو مقوله جدا در نظر گرفته میشود، نتیجه چنین نگرشی موجب از دست رفتن جایگاه واقعی کتاب در جامعه است.
نثاری با بیان اینکه توزیع کتاب در کشورهای توسعه یافته پیشرفت زیادی کرده و ما هم باید به موازات این پیشرفت فعالیتهای روزآمدی داشته باشیم گفت: برخورد ما با حوزه نشر باید برخورد اقتصادی و فرهنگی باشد، تولید باید ناظر به نیاز مخاطبان باشد تا زمانیکه نیازهای مخاطبان شناسایی نشود و شکل و محتوای کتاب پاسخگوی نیاز مخاطبان نباشد نباید انتظار داشته‌باشیم که شمارگان کتاب افزایش یابد.
مدیر موسسه امیر کبیر در ادامه با اشاره به اعتقاد برخی از ناشران مبنی بر عدم دخالت دولت در حوزه نشر تصریح کرد: نمیتوانیم بگوئیم دولت هیچ نقشی نداشته باشد، دولت موظف است تدبیر و برنامه ریزی داشته باشد و با حمایت از بخش خصوصی مسیر پیشرفت و عدالت را هموار کند اما راهکارهایی که ارائه می‌دهد باید منطقی باشد.
طرحهای مسکنی دولت برای ترویج فرهنگ کتابخوانی
وی سپس برگزاری نمایشگاههای کتاب را مسکن مضعل کتابخوانی خواند و یادآور شد: طرح دولت برای افزایش کتابخوانی در کشور مسکنی است، برگزاری نمایشگاههای کتاب اگر چه در کوتاه مدت موجب فروش کتاب می شود اما در بلند مدت اثر سو بر بازار کتاب می گذارد چرا که موجب اشباع بازار میشود.
نثاری با بیان اینکه نیاز مردم به کتاب ده روز برپایی نمایشگاه نیست بلکه همه یکسال را شامل میشود، افزود: زمانیکه نمایشگاه کتابی برگزار می شود مردم برای خرید کتاب هجوم می آورند اما پس از پایان نمایشگاه، به مدت شش ماه بازار خرید کتاب اشباع میشود و نتیجه آن ورشکستگی بازار خرده فروشان است.
باید ویترین کتاب را در کشور گسترش دهیم
مدیر موسسه امیرکبیر با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر گسترش ویترین کتاب در کشور، اذعان کرد: گسترش ویترین کتاب در کشور تنها راهکار افزایش شمارگان کتاب است. برای تحقق این هدف دولت باید حمایت از بخش خصوصی را افزایش دهد، از سوی دیگر برنامه‌ریزیها باید بلند مدت باشد.
وی در واکنش به اعتقاد برخی مبتنی بر اینکه جامعه ایرانی کتابخوان نیست، اذعان داشت: این برداشتها ناشی از عدم شناخت جامعه فرهنگی ایران است، ایران کشور متمدن فرهنگی است که عطش کتابخوانی در آن بالاست و آنچه امروز اتفاق افتاده نتیجه سو تدبیرهاست.
نثاری در پایان با بیان اینکه برای حل معضل شمارگان کتاب باید بسیج عمومی صورت گیرد، خاطرنشان کرد: اگر راهکارهای درستی در پیش گرفته شود این سو تدبیرها برطرف میشود و به جایگاهی خواهیم رسید که در شان تمدن ایران باشد.
افزایش بازی‌های رایانه‌ای اقبال نوجوانان به مطالعه را کاهش داده است
منصور جام‌شیر مدیر مسئول انتشارات نگارینه افزایش توجه به بازی‌های رایانه‌ای را یکی از دلایلی عنوان کرد که سبب شده نوجوانان کمتر به مطالعه بپردازند.وی افزود: متاسفانه به دلیل افزایش بازی‌های رایانه ای اقبال به کتاب بسیار کم شده است به طوری‌که این امر سرانه مطالعه کودک و نوجوان را در ایران را پایین آورده است.
جام شیر خاطرنشان کرد: محصولات فرهنگی‌ای که ما تولید می‌کنیم آموزش کاذب ندارند اما متاسفانه توجه مخاطبان به این محصولات فرهنگی بسیار کمتر از بازی‌های رایانه‌ای است.
وی در مورد رواج دانلودهای اینترنتی کتاب در ایران گفت: دانلودهای اینترنتی به کار ما بسیار ضربه می زند چرا که در بسیاری از موراد خیلی از کتابها بدون اجازه ناشران در اینترنت قرار می‌گیرند.
وی توجه دولت به انتشارات خصوصی را کمکی برای خارج شدن از این بحران خواند و گفت: مسئولان دولت باید در بحران‌های خاص از ناشران خصوصی حمایت کنند. ناشران خصوصی انتظار کمک مالی از دولت ندارند اما ضمانت واعتبار دولت برای گرفتن وام از بانک‌ها حداقل کمکی است که دولت می‌تواند به ناشران خصوصی بکند.
کتاب هنوز کالای اساسی زندگی ما محسوب نمی‌شود
دکتر علی اصغر دادبه استاد زبان و ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی، مهمترین علت پائین بودن تیراژ کتاب در کشور را دراین امر دانست که مردم هنوز به کتاب به عنوان کالای اساسی زندگی نگاه نمی‌کنند.
وی افزود: من دانشجوی فلسفه هستم و به زبان فلسفی حرف می‌زنم. علتها یا ذاتی هستند و یا عرضی، علت ذاتی مشکل تیراژ کتاب آن است که ما جوانانمان را به کتاب خواندن عادت نداده‌ایم. زمانی یکی از کتابداران تمثیل زیبایی به کار می برد . او به جعبه دستمال کاغذی اشاره کرد و گفت : "آنزمان که این کالا بسیار ارزان بود (جعبه‌ای چهار تومان) بعضی از خانوده‌ها یک جعبه را در اتاق مهمانی می گذاشتند و ماهها می‌ماند تا استفاده شود ولی اکنون که هر برگ آن چند تومان است اکثر خانواده‌ها حتی خانواده‌های فقیر از آن استفاده می کنند.
دادبه خاطر نشان کرد: دلیل آن این است که ما امروز پذیرفته‌ایم که دستمال کاغذی جز کالاهای اساسی زندگی ماست اما متاسفانه تعلیم و تربیت ما به گونه‌ای نبوده که بپذیریم کتاب جز کالاهای اساسی زندگی ماست؛ باید کاری کنیم که جوانانمان بپذیرند کتاب جز کالاهای اساسی زندگی شان محسوب میشود و این کار را از نخستین گامهای آموزشی و از نخستین کلاسهای درس باید آغاز شود، آنوقت می‌توانیم امیدوار باشیم که کتاب، کتابخوانی، صنعت چاپ و تیراژ معنی پیدا کنند.
وی گفت : درباره علت یا عامل عرضی کم بودن تیراژ چیزهائی از نوع پخش نامناسب، اطلاع رسانی نامناسب و هر آنچه در این زمینه و در این باب می تواند مطرح شود که البته در جای خودش مهم است اما اگر مسئله اصلی یعنی علت ذاتی همچنان لاینحل بماند نه پخش مناسب مشکل را حل می‌کند و نه اطلاع رسانی نامناسب منجر به افزایش تیراژ کتاب میشود.
این استاد حافظ پژوه در ادامه اظهار داشت: بگذارید خاطره‌ای نقل کنم. مجله ای منتشر می کردم در یکی از دانشکده‌های ادبیات با قیمت مجله 250 تومان که با تخفیف به دانشجویان 150 تومان فروخته می‌شد. سهم من به عنوان سردبیر 100 نسخه بود که در قفسه اتاق کارم قرار می‌گرفت و هر دانشجویی مراجعه می‌کرد (البته اگر مراجعه می کرد) می‌توانست بدون پرداخت هیچ دیناری مجله را برای خودش بردارد.
دادبه با بیان اینکه دوچیز همواره مرا نگران و متاسف می ساخت، تصریح کرد: نخست آنکه کمتر مراجعه‌ای صورت می‌گرفت. وقتی که شماره تازه‌ای منتشر می‌شد و چند نسخه روی میز کارم قرار می‌دادم دانشجویان برای ثبت نام مراجعه می‌کردند و مدتی جلوی میز می‌ایستادند تا واحدهای درسی‌شان امضا شود، کنجکاو شدم ببینم چند تن از آنان به شماره تازه مجله توجه میکنند یا برش می‌دارند و نگاهی به آن می‌اندازند، حتی یک تن کمترین نگاهی بدان نکرده بودند.
وی افزود: دوم اینکه می‌دیدم بعضی از همکاران که در مجله مقاله‌ای داشتند در کلاس درسی خود از دانشجویان می‌خواستند که مقاله 20 صفحه‌ای مرتبط با درسشان را در مجله بخوانند، دانشجویان چهار صد تومان می پرداختند تا این 20 صفحه را کپی بردارند اما نمی آمدند 150 تومان بدهند و تمام مجله را بخرند یا از قفسه اتاق من رایگان بردارند.
غلامی: مردم ما کم کتاب میخوانند
احمد غلامی، نویسنده و روزنامه‌نگار، توزیع نامناسب کتاب در کشور و بی‌توجهی عموم مردم جامعه به کتاب را از دلایل عمده کم بودن تیراژ کتاب خواند.
این نویسنده و دبیر جایزه نویسندگان و منتقدان مطبوعات در ادامه گفت: کاهش تقاضا برای کتاب و شبکه توزیع نامناسب آن از جمله عواملی است که در کم بودن توزیع کتاب تاثیر می گذارد. توزیع کتاب از مسائل حیاتی‌ای است که متاسفانه در کشور ما توجه چندانی به آن نمی‌شود.
وی افزود: بسیاری از توزیع کنندگان ترجیح می‌دهند که بنا به مصلحت تنها برخی از کتابها را که با اصولشان سازگار است توزیع کنند، بنابراین بسیاری از کتابها به دست مخاطب نمی‌رسد، زمانی که سیستم توزیع ما اینگونه ناکارآمد عمل می کند، نمی‌توان انتظار داشت تیراژ کتاب رشد داشته باشد.
غلامی در ادامه با بیان اینکه تلاشی جدی برای ترویج کتابخوانی هنوز صورت نگرفته است، خاطر نشان کرد: هیچ کدام از متولیان فرهنگی ما به طور جدی برای ترویج کتابخونی در میان مردم تلاش نکرده‌اند و یا اگر دغدغه‌ای برای اینکار داشته‌اند به دلیل نگاه خاص دولت‌ها و تنها به یکسری از کتابهائی که با مقاصد آنها همخوان بوده، صورت گرفته است.
نویسنده کتاب "فعلا اسم ندارد"، گفت: حتی اقداماتیکه برای تجهیز کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه‌های مدارس صورت گرفته تاکنون نتیجه‌ای آنچنانی در برنداشته چرا که اغلب کتابهای درجه سوم در این کتابخانه توزیع میشود که با اقبال مخاطبان روبرو نمی‌شود.
غلامی در ادامه مهمترین مشکل کم بودن شمارگان کتاب را نبودن تقاضا و فرهنگ عمومی جامعه خواند و افزود: نکته اساسی که موجب می شود تیراژ کتاب پائین باشد، پائین بودن فرهنگ عمومی جامعه است، مردم ما سواد بالایی ندارند علیرغم آنکه گفته میشود فرهنگ عمومی بالاست ولی با این حال می‌بینیم اغلب مردم جامعه ما اهل کتاب خواندن نیستند.
این نویسنده در پایان یادآور شد: کمتر خانواده‌ای ایرانی وجود دارد که در خانه‌اش کتابخانه شخصی داشته باشد کتاب کالایی است که فرهنگ عمومی بدان رغبت نشان نمی‌دهند، حتی اکثر مردمی که به نمایشگاههای کتاب می روند صرفا برای تفریح می‌روند و نمی‌توان افزایش آمار بازدیدگان را نشان‌دهنده افزایش تقاضا برای کتاب خواند.
موانع افزایش شمارگان کتاب با تشکیل کارگروه بررسی شود
احسان عباسلو معتقد است برای بررسی و برطرف کردن موانع افزایش شمارگان کتاب باید کارگروهی از ناشران، کارشناسان و اهالی قلم تشکیل شود.
وی با بیان اینکه مشکلات اقتصادی مهمترین عامل تاثیرگذار در عدم اقبال به کتابخوانی است، گفت: مشکلات اقتصادی کاهش تقاضا برای کتاب را به دنبال دارد چنانچه مردم یک جامعه قدرت و توانایی اقتصادی ضعیفی داشته باشند دستیابی به تیراژ بالا امکانپذیر نیست، چون مردم رغبتی به کتابخوانی پیدا نمی کنند واگر تمایلی هم داشته باشند، توانایی پرداخت هزینه کالایی به نام کتاب را ندارند.
عباسلو افزود: شمارگان کتاب به نوسانات بازار کتاب وابستگی شدید دارد، افزایش تیراژ کتاب مستلزم افزایش تقاضای برای کتاب و فروش بیشتر کتاب است.
این مترجم در ادامه، کیفیت عناوین کتابها را از دیگر عوامل موثر در افزایش کتابخوانی خواند و اذعان داشت: اگر عناوین کتابها از کیفیت بالایی برخوردار باشد در جذب مخاطب تاثیر بسزایی دارد و این در حالیست که اغلب آثاری که تولید می شود فاقد این ویژگی است.
سرپرست کتابخانه تخصصی سرای ترجمه در ادامه تشکیل کارگروهی از متخصصان برای آسیب شناسی شمارگان کتاب را از جمله ضرورتهای حوزه نشر خواند و تصریح کرد: گروهی از ناشران و نویسندگان و کارشناسان باید برای بررسی مشکلات این حوزه گردهم بیایند و برای حل این بحران راهکار ارائه دهند، البته تاکنون بحثهای زیادی در این زمینه شده اما این بحثها کافی نیست.
این مترجم در ادامه با اشاره به توزیع نامناسب کتاب در کشور اذعان کرد: بسیاری از نویسنده‌ها از توزیع آثارشان ناراضی هستند، گاهی مشاهده میشود، کتابهایی که از کیفیت بالا برخوردار هستند به دلیل توزیع نامناسب به دست مخاطب نمی‌رسند.
وی همچنین به نقش دولت در افزایش شمارگان کتاب پرداخت و اظهار داشت: اغلب ناشران توقع دارند که دولت در حوزه توزیع کتاب دخالت کند اما دولت نمی تواند در همه حوزهها اعمال نظر کند، ناشران خود باید با بخش توزیع کتاب تعامل مثبت ایجاد کرده و به دنبال حل مسائل این حوزه باشند.
عباسلو فقدان ابزار تبلیغاتی را از دیگر موانع افزایش شمارگان کتاب خواند و تاکید کرد: بسیاری ازناشران خصوصی ابزار تبلیغی برای معرفی آثار خود ندارند، در این شرایط نهادهایی چون صدا وسیما و مطبوعات و ارشاد که رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را در دست دارند، باید در راه معرفی کتاب پیشقدم شوند.
ضعف اطلاع رسانی در معرفی کتاب
دکتر اکبر ایرانی رئیس مرکز میراث مکتوب کمبود تقاضا برای کتاب، پایین بودن فرهنگ کتابخوانی، ضعف اطلاع رسانی در حوزه نشر، فقدان امنیت خاطر برای ناشران و بالا بودن هزینه انبارداری را از جمله علتهای پایین بودن شمارگان کتاب در کشور برشمرد.
رئیس مرکز میراث مکتوب گفت: پایین بودن شمارگان کتاب معلول است و باید دنبال علتهای آن بود. یکی از علتهای پایین بودن شمارگان کتاب کاهش تقاضا در کشور است و کمبود تقاضای کتاب موجب شده تا ناشران از ترس فروش نرفتن آثارشان شمارگان کتاب را کاهش دهند.
وی آمار پایین کتابخوانی در کشور از علتهای دیگری دانست که ریشه در مشکلات تربیتی دارد و باید ریشه‌های آن را در خانواده و آموزش و پرورش جستجو کرد و افزود: تا زمانی که این دو نهاد اجتماعی کودکانی علاقمند به کتابخوانی پرورش ندهند نباید انتظار داشته باشیم تقاضا برای کتاب افزایش یابد.
ایرانی در ادامه مشکلات اقتصادی مردم را از دیگر عوامل موثر در نبود علاقه به کتابخوانی خواند و خاطرنشان کرد: گران بودن بهای کتاب و دغدغه اقتصادی مردم موجب شده مردم به کتابخوانی کمتر گرایش داشته باشند.
ضعف اطلاع رسانی در معرفی کتاب
وی ضعف اطلاع رسانی در حوزه نشر را از دیگر علتهای پایین بودن شمارگان کتاب خواند و تصریح کرد: با وجود آنکه امکانات زیادی چون اینترنت و مطبوعات در اختیار ما وجود دارد اما کسانی که توانایی و تبحری در معرفی کتاب دارند وجود عده قلیلی هستند بنابراین برای افزایش شمارگان کتاب باید حوزه اطلاع رسانی را هم آسیب شناسی کنیم.
ایرانی ادامه داد: در سالهای اخیر صدا وسیما و مطبوعات تلاش زیادی برای معرفی کتاب میکنند اما همه این اقدامات باید با یک سیستم هماهنگ و شیوه مخاطب شناسانه همراه شود و افزایش شمارگان کتاب شاخصی است که نشان دهنده افزایش کتابخوانی در جامعه است اما افزایش فروش کتابهای تستی و کاهش فروش کتابهای آموزشی در کشور نشان می‌دهد که جامعه ما از این رهگذر دچارآسیب جدی شده است.
رئیس مرکز میراث مکتوب در ادامه پیشرفت جامعه را در گرو تربیت مردم شیفته کتاب خواند و افزود: باید پژوهش گسترده‌ای درباره قوه کتاب شناسی مخاطبان، نحوه ارتباط ناشران با مخاطبان، آمار کتاب فروشیها در کشور و آمار صدور مجوزانتشار کتاب انجام شود تا در مرحله بعد بتوان بر اساس آن برنامه ریزی کرد.
امنیت خاطر ناشران را فراهم کنیم
وی در واکنش به پیشنهاد برخی مبنی بر اینکه بیمه کتاب راهکار مناسبی برای خروج از بحران شمارگان کتاب است گفت: باید این طرحها از سوی کارشناسان بررسی شوند اما با طرح چنین راهکاری این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توان آثاری را که حاصل ذوق و اندیشه و هنر انسانها است بیمه کرد. فکر نمی‌کنم بیمه بتواند نقشی در افزایش شمارگان داشته باشد. آنچه برای ناشر اهمیت دارد ایجاد امنیت خاطر است و اگر این امنیت خاطر فراهم شود بهترین بیمه برای وی به شمار می‌آید.
ایرانی در ادامه دیگر مشکل پایین بودن شمارگان کتاب را افزایش هزینه انبار(هزینه فایده) برای ناشر خواند و افزود: زمانیکه کتاب فروش نمی‌رود ناشر ناچار است بخشی از درآمد فروش کتاب را به نگهداری کتابهای فروش نرفته اختصاص دهد به همین دلیل زمانی که هزینه انبارداری افزایش می‌یابد ناشر ناگزیر است شمارگان کتاب را کاهش دهد.
رئیس مرکز میراث مکتوب ادامه داد: یکی از مهمترین آسیبها همین افزایش هزینه انبار است. ناشر اگر امنیت خاطر داشته باشد و مطمئن باشد که کتابهایش فروش می‌رود بدون تردید شمارگان کتاب را افزایش می‌دهد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: آخرین راهکار در این حوزه شناسایی موانع ترویج و فروش کتاب است وقتی موانع شناسایی شود ما می‌توانیم فرهنگ مکتوب را مدیریت کنیم.
ناشران ما بیشتر انفرادی عمل میکنند
محسن باقرزاده مدیر مسئول انتشارات طوس معتقد است ناشران با ایجاد تعامل و ارتباط سازنده می‌توانند بسیاری از مشکلات را برطرف کنند، در حالی که ناشران در کشور ما تکرو هستند و اغلب انفرادی عمل میکنند.
وی گفت: مردم هیچگاه کتاب را جزو نیازهای ضروری در سبد کالاهای مورد نیاز خانواده خود محسوب نمی‌کنند و حتی هیچ رغبتی به کتابخوانی ندارند، همین روحیه عامل موثری در پائین بودن شمارگان کتاب است.
باقرزاده افزود: آماری که درباره کتابخوانی و انتشار کتاب اعلام میشود بر اساس شیوه‌های درست علمی محاسبه نمی‌شود، اساسا این آمارها بر اساس انتشار کتابهای کمک آموزشی و کتابهای تستی و مذهبی ارزیابی میشود و کافی است که این قبیل کتابها را از این آمار کم کنیم تا مشخص شود وضیت حوزه نشر تا چه اندازه وخیم است.
مدیر انتشارات طوس توریع نامناسب کتابهای منتشر شده و فقدان اطلاع رسانی در حوزه نشر را از دیگر دلایل پائین بودن شمارگان کتاب خواند و خاطرنشان کرد: بسیاری از کتابهای مهم به دلیل ضعف شبکه توزیع به دست مخاطبان نمی‌رسد، همچنین به دلیل فقدان اطلاع رسانی، مخاطبان هیچ اطلاعی درباره تازه‌های نشر ندارند تا به خرید کتاب اقدام کنند.
وی در ادامه با بیان اینکه برگزاری نمایشگاه کتاب راهکارمناسبی برای افزایش فروش کتاب و ترویج کتابخوانی نیست، اظهار داشت: برخی از ناشران بدلایلی علاقه‌ای به شرکت در این نمایشگاهها ندارند واز سوی دیگر برگزاری نمایشگاه موحب کاهش فعالیت کتابفروشان و ناشران محلی میشود.
باقرزاده در توضیح بیشتر گفت: بازدید کنندگان با خرید کتابهای مورد نظر خود از نمایشگاهها دیگر رغبتی برای خرید از کتاب فروشیهای محلی ندارند و این وضعیت ادامه حیات ناشران محلی و کتاب فروشیها را با خطر روبرو می‌کند.
عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، تغییر رویکردها و برنامه‌ها را با تغییر مدیران از دیگر مشکلات حوزه نشر عنوان کرد و اذعان داشت: تغییر مدیریت فاجعه به بار می آورد، گاهی سالها بر روی طرحی کار میشود و برای اجرایش برنامه ریزی می شود اما با تغییر مدیریت برنامه‌ها کنار گذاشته میشود و دوباره طرحی نو از سر گرفته می شود، بنابراین طبیعی است که کارها به سامان نرسد.
وی در ادامه با اشاره به اهداف اصل 44 قانون اساسی تاکید کرد: دولت باید با واگذاری مراکز دولتی به بخش خصوصی تنها نقش ناظر را داشته باشد تا همه چیز بتواند در مسیری درست‌تر حرکت کند.
مدیر مسئول انتشارات طوس در پایان فقدان همکاری میان ناشران را از دیگر مشلات حوزه نشر خواند و تاکید کرد: ناشران با ایجاد تعامل و ارتباط سازنده می‌توانند بسیاری از مشکلات را برطرف کنند در حالیکه ناشران در کشور ما تکرو هستند و اغلب انفرادی عمل میکنند و ادامه چنین وضعیتی به زیان حوزه نشر است.
تکالیف سنگین دانش‌آموزان مانع مطالعه آزاد است
محسن هجری نویسنده کودک و نوجوان سنگین بودن تکالیف دانش‌آموزان را عاملی خواند که آنها را از مطالعه آزاد باز می‌دارد.
وی بزرگترین مشکل مخاطبان ادبیات کودک و نوجوان را سنگین بودن تکالیف دانش‌آموزان خواند و گفت: دانش‌آموزان به خصوص در گروه سنی "د" و "ه" هر چه به سمت کنکور می‌روند خود به خود از مطالعه آزاد منع می‌شوند و این بزرگترین انتقادی است که به آموزش و پرورش وارد است.
هجری افزود: متاسفانه امروزه در جامعه ما ادبیات را یک امر تفننی می‌دانند که اگر نباشد اتفاقی نمی‌افتد به همین دلیل با سنگین شدن حجم درسها دانش‌آموزان خود به خود از مطالعه زده می‌شوند.
این نویسنده ادامه داد: در فرهنگ ما کتاب هنوز وارد سبد خرید خانواده نشده است و در مورد کتاب کودکان هم خانواده‌ها معمولا در سنین پایین هزینه میکنند و کتاب خریداری میشود اما با افزایش سن به جای آنکه این توجه افزایش یابد کاهش می‌یابد.
وی با بیان اینکه امروزه کتابخانه‌های مدارس به روز نمی‌شوند گفت: قیمت کتابها بالا رفته است و توان اقتصادی خرید برای همه خانواده‌ها جود ندارد در حالی که کتابخانه‌های مدارس باید تجهیز شوند تا دانش‌آموزان فرصت مطالعه داشته باشند.
هجری در مورد رشد حضور نویسندگان در عرصه ادبیات کودک و نوجوان گفت: ادبیات کودک و نوجوان از جهت رشد نویسندگانی که وارد این عرصه شده‌اند به خصوص در دهه اخیر رشد خیلی خوبی داشته است اما مشکلی که کماکان وجود دارد مشکلات صنفی نویسندگان است.
توجه کم به حقوق صنفی نویسندگان
وی نازل بودن حق‌التالیف و قراردادهای غیرمنصفانه‌ای را که برخی از ناشران به نویسندگان کودک و نوجوان تحمیل میکنند مشکل دیگر نویسندگان خواند و گفت: خوشبختانه انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در حال تلاش است تا نویسندگان را با حقوق صنفی خودشان آشنا کند.
هجری افزود: اتفاقات خوبی هم در این زمینه افتاده است که از جمله آنها می‌توان به بیانیه هویت صنفی نویسندگان اشاره کرد که ماه گذشته اعلام شد.
این نویسنده، ناشران را ضلع سوم مثلث ادبیات کودک و نوجوان خواند و گفت: با قطع شدن سوبسیدها حمایتهایی را که ناشران قبلا از آنها بهره‌مند بوده‌اند کم شده و ناشر با توجه به وضعیت بازار طبیعتا به دنبال کتابهای زود بازده خواهد رفت تا سرمایه‌اش برگردد.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در مورد حمایت دولت از نشر گفت: این تفکر غلط است که اگر سوبسیدهای حوزه نشر قطع شود این حوزه روی پای خودش می‌ایستد. حتی در کشورهای توسعه یافته هم دولت در بخش فرهنگ سوبسید می‌دهد بنابراین نباید حمایت دولت از نشر قطع شود.
ناشران تمایلی به استفاده از پست ندارند
در اظهارات فوق شبکه توزیع نامناسب و فقر دسترسی به کتاب از نظراتی بود که همگان بر آن اتفاق نظر داشتند، برای برطرف کردن این مشکل برخی از کارشناسان معتقدند باید از شرکت پست استفاده کرد اما معاون فنی مدیر عامل شرکت پست معتقد است با آنکه شرکت پست هیچ محدودیتی برای توزیع کتاب در کشور ندارد اما مشکل این است که ناشران تمایلی به استفاده از این شیوه ندارند.
مهندس سید مجتبی نصیری، معاون فنی مدیر عامل شرکت پست ضمن بیان این مطلب گفت: شرکت پست محدودیتی برای توزیع کتاب ندارد وظیفه ما توزیع است و ما می توانیم بسته‌های کتاب را برای همه نقاط کشور ارسال کنیم همانطور که مطبوعات را از این طریق ارسال می کنیم.
وی افزود: عمده ترین مشکل این است که ناشران هیچ تمایلی برای استفاده از پست ندارند چرا که معتقدند استفاده از این روش از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
نصیری خاطر نشان کرد: برخی از کتابها قیمت پائینی دارند و دراین صورت هزینه پست کتاب بالاتراز قیمت کتابها تمام میشود بنابراین آنها به صرفه نمی بینند که از پست برای توزیع کتابهایشان استفاده کنند البته امروز که قیمت کتاب افزایش پیدا کرده فاصله میان قیمت کتاب و نرخ پست کاهش یافته است اما با این وجود هنوز ناشران استفاده از پست راهکار مناسبی نمی دانند.
معاون فنی مدیر عامل شرکت پست در ادامه تصریح کرد: حتی اگر ناشران هم تمایلی برای ارسال کتاب از طریق پست داشته باشند مردم به دلایلی تمایلی به خرید کتاب از پست ندارند.
وی افزود: طبق مصوبات نرخ پست محصولاتی مثل مطبوعات و کتاب نرخ مخففه است، یعنی برای ارسال بسته‌های کتاب و مجله در مقایسه دیگر محصولات 50 درصد تخفیف می‌دهیم در واقع ما به مطبوعات سوبسید می دهیم.
نصیری گفت: هزینه‌ای که برای ارسال مطبوعات دریافت می شود 15 میلیارد تومان کمتراز قیمت تمام شده است به این معنی که شرکت پست این مقدار را به عنوان یارانه پرداخت می‌کند.
معاون فنی مدیر عامل شرکت پست تاکید کرد: مسئولان مطبوعات بارها به نرخی که پست برای ارسال روزنامه دریافت می کنند، اعتراض می کنند، در حالیکه ما برای توزیع مطبوعات یارانه پرداخت می کنیم.
وی اذعان داشت: بارها از وزارت ارشاد درخواست کردیم که بخشی از خسارت ما را جبران کنند ولی تاکنون هیچ اقدامی در این راستا صورت نگرفته است.
شمارگان کتاب در ایران مطلوب است
حجت‌الاسلام رسول جعفریان رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی همچون محسن پرویز معتقد است شمارگان کتاب در کشور ما نسبت به جمعیت فارسی‌زبان مناسب است.
استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران با بیان این مطلب گفت: در مقایسه با تعداد جمعیت فارسی زبان در جهان شمارگان 5 هزار نسخه بسیار مطلوب است و ما نباید شمارگان کتاب در ایران را با سایر کشورهایی که به زبان انگلیسی یا سایر زبانها تکلم می کنند و تعداد آنها چند برابر فارسی زبانان است، مقایسه کنیم.
وی افزود: مشکل عمده ای که مانع از افزایش شمارگان میشود این است که ناشران ناگزیرند قیمت ثابتی برای کتاب در نظر گیرند، در چنین شرایطی اگر کتابی مدت زمان زیادی در انبار بماند، در لحظه فروش باز به قیمت اولیه فروخته میشود، بنابراین با چنین مقرراتی افزایش شمارگان کتاب برای ناشران مقرون به صرفه نیست.
جعفریان خاطرنشان کرد: اگر قیمت کتاب به روز تعیین شود ناشر می‌تواند خطر کند و شمارگان را افزایش دهد اما تعیین قیمت ثابت با توجه به تورم 20 درصدی، موجب زیان وی میشود. بر همین اساس عاقلانه ترین راه این است که شمارگان کتاب همان سه هزار نسخه باشد، حتی من پیشنهاد می کنم شمارگان کتاب بیش از یکهزار نسخه نباشد.
رئیس کتابخانه مجلس تصریح کرد: از دیگر مشکلات ناشران، افزایش هزینه انبارداری است. کتابی که سه سال در انبار می‌ماند هزینه انبارداری آن چند برابر افزایش می‌یابد و بنابراین ناشر برای جلوگیری از افزایش هزینه انبارداری ناگزیر است شمارگان کتاب را کاهش دهد.
جعفریان در ادامه با بیان اینکه ترویج کتابخوانی مستلزم توسعه فضای کتابخانه‌های عمومی است، اذعان داشت: ما نیازمند توسعه کتابخانه‌های عمومی هستیم نه کتابفروشیها، امروز خرید کتاب به کتابهای کنکوری، قصه و شعر منحصر شده است و کسی به دنبال خرید کتابهای علمی نیست؛ چرا که کتابهای علمی بویژه کتابهای مرجع مخاطب خاصی دارد و جاگیر است.
این استاد تاریخ تهران دانشگاه در ادامه یادآور شد: تصور اینکه هر کسی باید کتابخانه خصوصی داشته باشد تصور نادرستی است، چرا که وسعت کوچک آپارتمانها اجازه داشتن کتابخانه خصوصی را نمی‌دهد بیشتر کلکسیونرها دنبال تشکیل کتابخانه خصوصی هستند.
وی در ادامه با تاکید بر اهمیت نقش دولت در حوزه نشر گفت: اداره و سرمایه گذاری در حوزه نشرکتاب از عهده بخش خصوصی خارج است چرا که نیازمند سرمایه گذاری کلانی طلب می‌کند و بدون حضور دولت باید حوزه نشر رونق ندارد و دولت باید کمک کند و پرداخت یارانه‌ها را از سر بگیرد.
جعغریان در پایان یادآور شد: حوزه نشر با سایر حوزهها تفاوت چشمگیری دارد، سرمایه گذاری در این حوزه برای بخش خصوصی مقرون به صرفه نیست و ناشرانی گاهی برای جبران خسارت خود ناگزیر به کتابسازی روی می آورند.
نظر شما