مارگارت شارپ : كودك از طريق پرس و جوي جمعي تعهد و شجاعت عمل بدست مي آورد

* با توجه به اين امر كه كودكان در هر سني نياز خاص خود را دارند، تفاوت كتابهايي كه در ارتباط با سنين مختلف كودكان نوشته مي شود چيست؟

اگر كسي ساختار رمان هاي فلسفي براي كودكان را مورد بررسي قرار دهد به سرعت متوجه مي شود كه مفاهيم فلسفي بارها تكرار شده اند. چه اين رمان ها براي كودكان چهار ساله نوشته شده باشد چه نوجوان 18 ساله. دليل اين امر اين است كه اكثر مفاهيم فلسفي نامحدود هستند. هنگامي كه شروع به صحبت كرده و مي خواهيم دنيا را بهتر درك كنيم به اين مفاهيم نياز داريم .حتي اگر كودك سه ساله باشد ، بايد با مفاهيمي چون دوست، والدين، خود، بدن، خوبي ، ذهن ، زيبايي ، زمان و حقيقت را بشناسد

- اگر كسي ساختار رمان هاي فلسفي براي كودكان را مورد بررسي قرار دهد به سرعت متوجه مي شود كه مفاهيم فلسفي بارها تكرار شده اند. چه اين رمان ها براي كودكان چهار ساله نوشته شده باشد چه نوجوان 18 ساله. دليل اين امر اين است كه اكثر مفاهيم فلسفي نامحدود هستند . هنگامي كه شروع به صحبت كرده و مي خواهيم دنيا را بهتر درك كنيم به اين مفاهيم نياز داريم . حتي اگر كودك سه ساله باشد ، بايد با مفاهيمي چون دوست، والدين، خود، بدن، خوبي ، ذهن ، زيبايي ، زمان و حقيقت را بشناسد. در اكثر موارد كودكان با اين مفاهيم كارآمد از نخستين خودشناسي خويش آشنا شده و كم كم خانواده و محيط اطرافشان را هم در بر مي گيرد. اين امر زماني رخ مي دهد كه كودكان شروع به فلسفه سازي با دوستان خود مي كنند و متوجه مي شوند كه اكثر اين مفاهيم مباحثه اي هستند. بسياري از مردم همه چيز را بسيار متمايز تر از آنچه هستند  مي بينند. اين وضعيت گيج كننده است كه گفت وگوهاي عمومي را شكل مي دهد. از طرف ديگر، يك فصل به معرفي مهارت هاي تفكر ، شيوه ها و تدابير فلسفي مي پردازد. چرا هيچ كس تمام اين مفاهيم را در اولين كتاب خود براي كودكان چهار ساله جاي نمي دهد؟ به دليل اين كه چنين مفاهيمي بسيار دشوار هستند. اما نمي گويم كه كودكان چهار ساله نبايد در اين گونه مهارت ها فعاليت داشته باشند : آنها به  آن چه  معلم انجام مي دهد آگاهي ندارند و نمي توانند تشخيص دهند كه چه زمان از پس از مهارت ها خوب بر مي آيند چه زمان بد.

بنابراين در كتاب " عروسك بيمارستان" براي سنين چهار تا پنج سال  روي دو مهارت تناقض و تفكر فرضي تمركز كردم . علاوه بر آن ، مفاهيم استدلال صحيح ، علت و نتيجه و معيارها را معرفي كردم.  در كتاب "حبس و ناكيشا" استنتاج ادراكي را كانون توجه خود قرار دادم و در عين حال در زمينه تفكر فرضي و تناقض تمرين هايي ارايه دادم. در كتاب " الفي" (Elfie) تفاوت گذاري و مقايسه را مورد توجه قرار دادم. كتاب " كيو وگاس"  در مورد مهارت هاي تفكر مثل شمول ، صرف نظر و كشف پيشفرض ها بحث مي كند. در كتاب پري (pirie) به استدلال قياسي پرداختم ، در حالي كه در كتاب " كشف هري استوتلمير " استدلال صوري ، تغيير عقيده صوري ، سفسطه هاي بي قاعده ، تناقض و تفكر فرضي مد نظر قرار دادم.

بسياري از مردم اشتباها فكر مي كنند داستانهايي كه به كودكان كم سن و سال اختصاص دارد كمتر بايد به مفاهيم انتزاعي و مجرد توجه كند ، در حالي كه اين تصور درست نيست

آخرين مورد در اين موضوع : بسياري از مردم اشتباها فكر مي كنند داستانهايي كه به كودكان كم سن و سال اختصاص دارد كمتر بايد به مفاهيم انتزاعي و مجرد توجه كند ، در حالي كه اين تصور درست نيست. كودكان كم سن و سال همچون بزرگسالان قدرت تشخيص ندارند. آنها دنيا را بسيار كلي تر مي بينند و تعجب مي كنند چرا همه چيز اين گونه است ؟ چگونه اجزاء به كل ملحق مي شوند. از آنجا كه آنان در فرآيند يادگيري زبان هستند ، قادر نيستند به سرعت براي سوالاتشان از طريق بازي هاي زباني يا اشاره به آنچه فكر مي كنند واقعي است جواب پيدا كنند. يك بچه مثل فيلسوف مطمئن نيست كه چه چيزي واقعي است يا چگونه يك موضوع واقعي مي شود. بدين ترتيب آنها براي بيان آنچه مي تواند تحت شرايط مختلف رخ دهد آزاد تر مي انديشند و آماده پذيرش دنياهاي احتمالي و راه حل هاي جايگزين براي مسائل غامض هستنند.

 * چه روش هايي در فلسفه براي كودكان به كار گرفته مي شود تا استدلال و قضاوت به آنها  آموزش داده شود؟ چه تفاوتي بين اين روش و روش آموزش به بزرگسالان وجود دارد؟

- بزرگسالاني كه مي خواهند با كودكان فلسفه كار كنند به همان روش كودكان استدلال و قضاوت صحيح را مي آموزند: (1) از طريق داستاني دشوار كه خواننده را به پرسش وا مي دارد، (2) از طريق جمع كردن گروه دوستان براي پرسش و پاسخ كه در آن هر كس ياد مي گيرد به حرف هاي ديگران گوش كند، سوال بپرسد ، به دنبال معيارها باشد ، استدلال كند ، پيشفرض ها را آشكار كند، انديشه ها را شكل دهد ، براي بررسي استنتاج هاي ديگران مثال هاي مختلف ارايه دهد، ديدگاههاي مختلفي پيشنهاد كند، قياس هاي ديگران را نقد كند، جهان هستي كه در نظر ديگران است را درك كند ، مفاهيم ، روابط و حساسيت نسبت به احساسات ديگران بوجود آورد، در مورد پرسش و پاسخ و به ويژه  خود اصلاحي و دنبال كردن نتايج تحقيق علاقه نشان دهد، (3) از طريق تفكر خلاق ، تفكر انتقادي و تفكر مسوولانه : كه اين امر آگاهي از معيارها ، زمينه و نياز خود اصلاحي است ؛ فكر كردن بر حسب احتمالات مختلف و خواستن نتايج تمرين قضاوت هاي شخصي  بر حسب تاثيري كه به طور كلي بر روي شخص ، ديگران و طبيعت مي گذارد، (4) از طريق پرورش گرايش هاي خاص كه موجب پرس و جوي جمعي مي شود: با دقت گوش دادن، همفكري خلاق در مورد جهان بيني ديگران ، تحمل موقعيت هاي مختلف، داشتن حس كنجكاوي ، شگفتي و مهرباني نسبت به ديگران ، پرسيدن سوالات انتقادي ، تفكر مسوولانه تر، ديد ذهني ، تواضع ذهني ، حس مسووليت نسبت به ديگر افراد گروه ، تفكر  برحسب احتمالات، طرح دنيا و شخصيت هاي آرماني ، بسط علاقه به مساوات طلبي و عقلانيت.

* پيشنهاد شده رمان هاي فلسفي براي كودكان ترجمه شود؛ اما در اين راه مشكلات بسياري وجود دارد. در رمانها ارزش هاي اخلاقي وجود دارد كه كودكان برخي كشورها با آن احساس قرابت نمي كنند. همچنين امكان دارد مسائل فرهنگي داستان با ارزشهاي اخلاقي كشورهاي مختلف متناقض باشد. چطور مي توان بر اين سختي ها غلبه كرد؟

- اين رمان ها نه تنها بايد ترجمه شود، بلكه با فرهنگ كودكان تطبيق داده شود . بدين معنا كه اگر مسائلي در كشور هاي خاصي نبايد مطرح شوند، اين وظيفه مترجم خواهد بود كه مسائل نزديك را جايگزين كند. اما بايد دقت كرد اين جايگزيني باعث بوجود آوردن همان بحث در ميان كودكان شود. منطقي است كه هنگام ترجمه موارد خاصي تغيير مي كنند تا با فرهنگ همخواني داشته باشد . در اين روش اسم شخصيت ها بايد با جامعه اي كه كودك در آن زندگي مي كند مطابقت داشته باشد. اين تكنيك ها و مهارت ها به مترجم  مربوط مي شود.

فلسفه براي كودكان تعهدي در زمينه ارزشهاي عملي بوجود مي آورد : سوال پرسيدن ، مساوات طلبي ، عدم تلقين، قضاوت انتقادي ، پرسش باز ، خود اصلاحي معيارهايي هستند كه چگونگي انجام فرآيند فلسفه در كلاس ، چگونگي تفكر منطقي و چگونگي پرسش و پاسخ جمعي را كنترل مي كنند

درباره ارزش هاي اصلي فلسفه براي كودكان با تاكيد بر روي پرسش و پاسخ جمعي و رسيدن كودك به مرحله تفكر درباره مفاهيم فلسفي و شيوه ها مي توانم اين موارد را اضافه كنم : بين ارزشهاي عملي و ارزشهاي قائم به ذات تفاوت بزرگي وجود دارد. اين امر درست است كه فلسفه براي كودكان ( قسمت اعظم فلسفه) تعهدي در زمينه ارزشهاي عملي بوجود مي آورد : سوال پرسيدن ، مساوات طلبي ، عدم تلقين، قضاوت انتقادي ، پرسش باز ، خود اصلاحي معيارهايي هستند كه چگونگي انجام فرآيند فلسفه در كلاس ، چگونگي تفكر منطقي و چگونگي پرسش و پاسخ جمعي را كنترل مي كنند. اگر چه موضوع تفكر منطقي و پرسش و پاسخ جمعي هميشه مشخص است فلسفه كودكان آنها را ترغيب مي كند: ( الف ) راجع به آنچه ديگران در مورد مسئله اي گفته اند كنجكاوي كند. ( اين موارد شامل فلاسفه گذشته هم مي شود حتي اگر كودك نداند اين كلماتي كه شخصيت هاي تخيلي به زبان مي آورند كلام اسپينوزا ، ارسطو، يا ماركس است)، (ب) راجع به اين كه دوستانش در رابطه با اين مساله چه فكري مي كنند كنجكاو شود، (ج) درگير پرسش و پاسخ هاي جمعي شود و درباره موضوع مورد بحث فكر كند، و (د) قضاوت كردن . اين قضاوت يك نوع آشكارسازي فكر كودك براي خودش راجع به مسئله مورد بحث محسوب مي شود.

براي مثال ، مسائل دوستي، طلاق، دزدي ، دروغ گويي ، سوء استفاده از كودك و استفاده خودخواهانه در بافت داستان هاي فلسفي قرار مي گيرند، سپس اين موارد به مسائلي تبديل مي شوند كه كودك راجع به آن پرس وجو مي كند تا درباره نتايج ، انسان آرماني و دنياي آرماني، همدردي ، استدلال هاي صحيح ، فكر كند . اما سرانجام آنها بايد تصميم خود را بگيرند كه آيا در اين وضعيت خاص دروغ گويي ، طلاق  يا دزدي درست است يا خير.

به عبارت ديگر، برنامه فلسفه براي كودكان به آنها نمي گويد به چه چيزي فكر كن . در نهايت اين امر به خود كودك بستگي دارد. فلسفه ابزار ذهني اجتماعي و عاطفي را در اختيار كودك قرار مي دهد تا او بتواند به وسيله آن بهتر بيانديشد. از طريق پرس و جوي جمعي كلاس تعهد و شجاعت عمل بدست آورد و منطقي فكر كند.

 ... ادامه دارد