جای خالی نمادهای فرهنگی اصیل در میان کودکان ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر در شیراز، وجود نماد فرهنگی در هر کشور جزو اولویتهای هر جامعه محسوب می شود و همه افراد یک اجتماع می توانند از دوران کودکی تا کهنسالی از آن برخوردار بوده و با نمادهای فرهنگی خود زندگی کنند.

این نمادهای فرهنگی می تواند از گذشته های بسیار دور طراحی شده و در دسترس مردم قرار بگیرند مانند میدان آزادی در تهران، سی و سه پل در اصفهان، تخت جمشید در فارس و... ولی در کنار این بخش، برخورداری کودکان و نوجوانان هر ملیت از یک نماد فرهنگی برای درک بیشتر و بهتر اجتماع و سابقه تاریخی و فرهنگی سرزمین خود نیز ضروری است که این امر در کشور ما به رغم سابقه تاریخی و فرهنگی دیرینه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

هرچند که گهگاه برخی از نمادهای فرهنگی در ایران مورد توجه قرار گرفته و متولیان امر سعی در احیای آن دارند اما همه این تلاشها به صورت مقطعی پیگیری شده و روند مشخصی ندارد، به عنوان نمونه در دوران مدرسه در مقطع ابتدایی کودکان با شخصیت دهقان فداکار آشنا شده و از این طریق هرچند کم و ناقص روحیه و فرهنگ مردم این آب و خاک را می شناسند اما در همین زمینه نیز به گونه ای عمل نشده که فرهنگ غنی ایرانی در قالب همین شخصیت دهقان فداکار به گونه ای جذاب تر به قشر جوان و نوجوان ارائه شود.

رسانه ها به ویژه صدا و سیما در این بخش طی این سالها می توانست از چنین نمادی برای کودکان با اقداماتی تاثیر گذارتر نظیر ساخت انیمیشن، بازیهای رایانه ای و... شخصیت جذاب تر ساخته تا کودکان و نوجوانان را بیش از پیش به سوی این شخصیت جذب کند.

در سالهای اخیر هر شهروندی که برای خرید اسباب بازی کودک خود به مغازه های شهر رفته باشد به خوبی می تواند مشاهده کند که ویترینهای مغازه ها در تسخیر عروسکهایی هستند که از فرهنگ غرب وارد کشور شده و به خوبی در میان کودکان نیز مورد استقبال قرار گرفته اند، این شخصیتها به اندازه ای وارد زندگی کودکان ایران شده که نه تنها در قالب عروسک بلکه در اشکال مختلف نظیر ماسک، لباس، کیف، خودکار و... نیز در ذهن کودک ایرانی رسوخ یافته و مجموع این شرایط وضعیتی را رقم زده که کودک این سرزمین با شخصیت بیگانه "میکی موس" بیش از دهقان فداکار آشنا شده است.

یکی از نکات قابل توجه در این بخش قیمتهای این عروسکهای بیگانه بوده که در مقایسه باعروسکهای ایرانی کاملا ارزان تر و با کیفیت تر ارائه شده، نظیر "مردعنکبوتی هشت هزار تومان"، "بتمن 11هزار تومان" و... و حتی لباسهای این شخصیتها نیز از لباسهای عادی کودکان نیز ارزان تر عرضه شده است.

در سالهای پیش شخصیت کارتونی "میکی موس" همواره در فیلمهای کارتونی، سینمایی، بازیهای کامپیوتری و عروسکی منتشر شد و به بازار نیز راه یافت، این شخصیت در اوایل کار خود فقط در قالب فیلم کارتونی به کودکان معرفی شد اما با گذشت زمان به حاشیه های آن نیز افزوده شد و در کنار فیلم های کارتونی، بازیهای کامپیوتری، ماسک و لباسهای میکی موس نیز عرضه شد، انیمیشن هایی که از این شخصیتهای کارتونی ساخته شده با استفاده از داستانهای جذاب و هنرهای روز سینما مورد تهیه قرار کرفته و این شرایط به این نماد کودکان غربی شخصیتی جذاب تر بخشیده است.

در کنار این شخصیت عروسکی، پلنگ صورتی نیز به سرعت در میان کودکان و اتاق خواب آنها راه یافت و مغازه ها نیز مملو از عروسکهای این شخصیت کارتونی در اندازه های گوناگون شد و این شخصیت نیز به سادگی توانست جای خود را در میان کودکان ایرانی که از نمادهای اصیل فرهنگی محروم بودند باز کند.

در حالیکه گمان می رفت که شخصیت پردازی برای کودکان در غرب به همین جا ختم شود ناگهان طی این مدت نمادهای جدید با سرعتی قابل توجه وارد عرصه شد که مرد عنکبوتی، بتمن و... از جمله آنها هستند که با ساخت انیمیشن های جذاب، بازیهای رایانه ای متنوع و... ذهن کودکان ایرانی را در تسخیر خود درآورد و امروز نیز در مغازه های مختلف اساب بازی فروشی به خوبی در ویترینها خودنمایی می کنند و در کنار این المانهای پسرانه برای دختران نیز عروسکهای بابری در انواع مختلف عرضه شد تا دختران ایرانی نیز از شخصیتهای بیگانه و مدرن و البته جذاب بی بهره نمانند.

در همین کشاکش بود که فیلم سینمایی کلاه قرمزی و پسرخاله نیز تهیه شد و به گونه ای مورد استقبال کودکان و حتی بزرگسالان قرار گرفت که سینمای آن زمان را دچار تحولی عظیم در بخش کودکان کرد همراه با عرضه شخصیت جدید کلاه قرمزی نمایشهای "زی زی گولو" نیز پا عرصه وجود گذاشت تا نور امیدی شروع به درخشیدن کند که شخصیت های ایرانی اصیل نیز در حال وجود یافتن هستند.

اما متولیان امر که می توانستد از این فرصت جدید و مناسب کمال بهره را ببرند توجه چندانی به پردازش شخصیت این نمادهای جدید کودکانه نکرده و خیلی زود شخصیت های بیگانه دوباره جای خود را در میان کودکان ایرانی بازیافتند.

شخصیت کلاه قرمزی با رفتاری ایران و نشات گرفته از فرهنگ این مرز و بوم تعریف شده بود و از همین رو مورد استقبال سریع مردم قرار گرفت که با توجه دقیق تر متولیان امر می توانست به فرصتی تبدیل شود تا کودکان ایران نمادهای بیگانه را کنار گذاشته و به شخصیتهای بومی خود روی آورند.

پس از این جریان زودگذر متولیان امر که زندگی کودکان ایران را مملو از شخصیتهای فرهنگی و نمادهای مختلف بیگانه دیدند بر آن شدند که با طراحی شخصیتهای اصیل ایران جایگزین مناسبی را برای المانی غربی پیدا کنند که طی یک دوره زمانی عروسک های دارا و سارا طراحی و در بازار عرضه شد تا در مقابل غولهایی نظیر بتمن، باربی و... جای خود را در زندگی کودکان پیدا کند.

اما مجموعه عوامل مختلفی باعث شد که دارا نتواند در مقابل مردعنکبوتی و سارا در مقابل باربی مقاومت کند و خیلی زود به حاشیه برده شوند تا بچه های ایرانی همچنان در زندگی خود به باربی، بتمن، پلنگ صورتی، مرد عنکبوتی و... دلخوش کنند.

در این مابین کانون پرورش فکری کودکان ماموریت داشت نماد مناسب کودکان ایران را طراحی کند اما آنچنان در ماموریت خود سردرگم شد که نتوانست آنچه واقعیت یک نماد فرهنگی ویژه کودکان است را در قالب چهره های اصیل ایرانی دارا و سارا به کودکان مطرح کنند.

دارا و سارا با پوشش و لباس محلی و اصیل برای کودک و مدرن و امروزی جذابیتی پیدا نکرد زیرا در سوی دیگر جریان عروسکهایی وجود داشت که بر اساس نیازمندیهای کودک جامعه عصر جدید و مدرن تعریف شده بودند.

در این رابطه چندی پیش معاون تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز در حاشیه نشست خبری کمیته کودک و نوجوان ستاد مرکزی دهه فجر با اشاره به اینکه عروسک‌های دارا و سارا به هیچ عنوان برای مقابله با عروسک‌های باربی ساخته نشده‌اند، گفت: هدف ما از ساخت عروسک‌های دارا و سارا صرفا ارائه عروسک‌هایی بومی بود و قصد مقابله با عروسک‌های باربی را نداشتیم اما باید توجه کرد که خانواده‌ها در استفاده از برخی از عروسک‌های باربی برای کودکان خود دقت کافی را داشته باشند.

اما باید در نظر داشت که رقابت جزیی از کسب بازار به شمار می رود و چنانچه عروسکهای بومی دارا و سارا نتوانند در مقابل عروسکهایی نظیر باربی رقابت کنند ضمن اینکه بازاری را به دست نخواهند آورد بلکه نمی توان عروسک هایی بومی ایران را جایگزین محصولات بیگانه کرد.

عدم تنوع، کیفیت ساخت، عدم پرداختن به حاشیه های این عروسکها، قیمت، عدم تعریف عروسکها با واقعیتهای کودکان جامعه مدرن و مسائلی از این قبیل باعث شده دارا و سارا نتوانند آنچنانکه باربی و بتمن در زندگی کودکان ایرانی نفوذ کردند وارد شوند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در این خصوص به خبرنگار مهر در شیراز گفت: در خصوص بازگشت به فرهنگ ایرانی، هنرمندانه وارد جریان نشدیم و به طور جدی و مناسب به فکر چاره نبوده ایم.

احمد رضا دستغیب افزود: وقتی یک شخصیت کارتونی و غروسکی غربی نماد می شود باید علت این امر را پرداختن به حواشی آن شخصیت دانست که در تمام مایحتاج زنگی یک کودک و نوجوان نفوذ می کند و ما نیز اگر به دنبال یک شخصیت ایرانی جذاب برای کودکانمان هستیم باید به نیازهای نسل جدید و توقعات آنها توجه کنیم.

وی در پاسخ به سئوالی مبنی بر علت عدم توفیق دارا و سارا در اذهان کودکان گفت: برخی از محصولات تولید داخل کیفیت لازم را نداشته و ندارند و از طرفی در مرحله اول نتوانسته اند توجه خانواده ها را (پدر و مادر) به خود جلب کنند تا در مرحله بعد از طریق والدین فرزندان نیز محصولات ایرانی را قبول کنند.

نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: همواره بر این نکته تاکید شده که اگر محصولات کانون پرورش فکری از کیفیت مطلوب بهره مند شود می تواند جایگاه متناسبی را در نزد خانواده ها به دس تآورد اما تاکنون این امر محقق نشده است.

وی با اشاره به اینکه عدم استفاده از رنگهای شاد و جذاب یکی از عوامل جذب کودکان به محصولات و عروسکهای مختلف است، افزود: طی مدت اخیر در محصولات ایرانی به این امر توجه زیادی نشده که باید در تولید محصولات رنگها نیز مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش مهر، به هر حال دارا و سارا به عنوان جدیدترین روش جذب کودکان ایرانی به فرهنگ اصیل سرزمین خود مطرح است اما باید برای جایگزینی این نماد جدید فرهنگی دقت بیشتری صورت گیرد و با انجام کارهای دقیق کارشناسی و آسیب شناسی نسل جوان و خردسال ایران را به محصولات اصیل ایرانی سوق داد.