چالشهای عملیاتی و هویتی ناتو؛ افغانستان و روسیه دو چالش اصلی

چالش های پیش روی ناتو

ناتو با چالش های متعدد عملیاتی (منطقه ای) و هویتی (موضوعی) مواجه و در برابر پرسش های اساسی پیرامون هویت و کارکرد خود قرار دارد.

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی که در چارچوب ابزار هژمونی آمریکا تولد و رشد یافته در شصت سالگی خود علیرغم اینکه همچنان یک اتحادیه نظامی، دفاعی و امنیتی پرقدرتی است لیکن با چالش های متعدد عملیاتی (منطقه ای) و هویتی (موضوعی) مواجه و در برابر پرسش های اساسی پیرامون هویت و کارکرد خود قرار دارد.

چالش های منطقه ای این پیمان را می توان به صورت کلی در حوزه هایی همچون افغانستان، روسیه، بالتیک، کوزوو، مدیترانه، خلیج فارس، قفقاز و آسیای میانه و پاکستان جستجو و مشاهده نمود و همزمان نیز چالش های موضوعی آن شامل مسائلی مانند گسترش جغرافیایی، جهانی سازی، تروریسم، امنیت انرژی، مبارزه با تسلیحات کشتار جمعی، طرح سپر دفاعی موشکی، اختلافات داخلی مبارزه با قاچاق مواد مخدر، نیروی واکنش سریع، مبارزه با دزدان دریایی و حملات اینترنتی می گردند که ذیلا به برخی از چالش های مهم از میان چالش های پیش اشاره شده در دو حوزه پرداخته خواهد شد.

1) افغانستان

ناتو به صورت رسمی از سال 2003 فرماندهی نیروهای بین المللی در افغانستان را با هدف ایجاد ثبات، امنیت و آبادانی در این کشور بر عهده گرفته است. در ارزیابی دستاوردهای این ماموریت توجه به این نکته ضروری است که در حال حاضر افغانستان همچنان عرصه جنگ و درگیری است و در جنگ ادعایی بین طالبان و نیروهای ناتو، قربانیان اصلی مردم بی دفاع این کشور هستند. افراط گرایی و تروریسم، طالبان و القاعده همچنان به حیات خود در این کشور ادامه داده و درحال گسترش هستند و تداوم ناامنی و بی ثباتی در افغانستان مانع اجرای طرح های بازسازی و توسعه این کشور و طرح های همکاری منطقه ای است و طبق آمارهای رسمی نهادهای بین المللی و سازمان ملل تولید مواد مخدر در این کشور بیش از 8 هزار تن در سال افزایش یافته است. همبستگی اجتماعی و سیاسی در افغانستان با مداخلات و تحریکات خارجی تضعیف شده است. امروزه نیروهای این پیمان در باتلاقی که خود در افغانستان ایجاد کرده اند گرفتار آمده و برای خروج از این سردرگمی مفرط و نگرانی شدید به ابداع و ایجاد مفاهیم و اصطلاحاتی همچون طالبان خوب و طالبان بد روی آورده اند.

افغانستان در واقع چالشی بزرگ برای نیروهای ناتو و مشخصا آمریکا است. دولت جدید آمریکا از یک سو نمی تواند شرایط امنیتی لازم را جهت کمک به ناتو در افغانستان فراهم آورد و از سوی دیگر به لحاظ راهبردی نیز نمی تواند شاهد پیروزی دشمنان خود در این کشور باشد. در میان کشورهای اروپایی و نیز افکار عمومی این کشورها علاقه چندانی به درگیری، افزایش نیرو و تداوم حضور نیروهای کشورهایشان در قالب ناتو در منازعه افغانستان وجود ندارد و این درحالی است که نیروهای این پیمان در صحنه عملی این کشور حاضر و با چالش مواجه اند.

عدم توفیق ناتو در گرداب افغانستان برابر با شکست سیاسی، نظامی این پیمان بوده و آینده آن را رقم خواهد زد. شرایط حال حاضر ناتو در افغانستان و راه های خروج از این چالش به اندازه ای برای این پیمان ازاهمیت برخوردار است که برخی معتقدند که سرنوشت ناتو برای قرن 21 در کوه های هندوکش (افغانستان) تعیین خواهد شد. به نظر می رسد که آمریکا و کشورهای عضو پیمان به این ضرب المثل شرقی که می گوید وقتی می خواهید به مکانی وارد شوید ابتدا مطمئن شوید که می توانید از آن خارج شوید، توجه نکرده اند.

2) روسیه

در میان چالش های منطقه ای ناتو، چگونگی پیوند با روسیه و تعامل با این کشور را نیز در برمی گیرد. دوره پوتین بی شک دوره تلاش این کشور جهت اقتدار بخشیدن به روسیه بود و در راستای تحقق این هدف روسیه ضمن اولویت بخشیدن به منافع ملی خود سعی کرده عمل گرایانه به تعامل با ناتو بنگرد.

روسیه به هیچ وجه مایل به گسترش ناتو به سمت شرق نیست زیرا این گسترش در ارتباط با حوزه منافع و امنیت ملی و علایق روسیه قرار می گیرد. روسیه گسترش ناتو به شرق را تهدید امنیتی تلقی می کند. واکنش و اقدامات روسیه در این زمینه را می توان در موضوعاتی همچون استفاده از ادبیات تهدید در تعامل با همسایه های خود در منطقه اوراسیا، حمله به گرجستان، خروج یکجانبه از پیمان نیروهای متعارف اروپا، استقرار موشک ها در مناطق راهبردی سرزمین خود مشاهده نمود.

هر چند پیمان ناتو همواره تلاش نموده که به روسها اطمینان دهد که طرح گسترش جغرافیایی این پیمان و نیز طرح سپر دفاعی موشکی تهدیدی علیه مسکو نخواهد بود لیکن مقامات روسیه به این امر مجاب نشده اند. از این رو واکنش در این زمینه حرکت به سمت کشورهای خاورمیانه و تلاش برای شکل دادن به محورهایی چون روسیه - برلین، روسیه - پاریس و روسیه - چین است.

در حال حاضر ناتو در تنظیم تعاملات خود با روسیه در سردرگمی و تناقض به سر می برد. روسیه طی چند سال گذشته در عرصه معادلات و مناسبات منطقه ای و بین المللی عرض اندام کرده است و اکنون باید ناتو در راس آن آمریکا هر چه سریع تر به این جمع بندی برسند که آیا خواهان تعامل با روسیه به عنوان "دشمن" و یا یک "شریک راهبردی" است.