قلعه های تاریخی کرمان در اوج فراموشی

به گزارش خبرنگار مهر در کرمان، نام شهر کرمان از یکی از 10 شاخه اصلی قوم پارسیان که به جنوب ایران مهاجرت کرده اند برگرفته شده است و نام تاریخی کرمان در واقع " ژرمانیا" می باشد که به مرور زمان به " کارمانیا" و در نهایت به کرمان تغییر یافته است.

نام کرمان در کتیبه های زمان داریوش ذکر شده است و در این سنگ نوشته ها از کرمان به عنوان مکانی یاد شده است که چوب مورد نیاز کاخهای هخامنشی از این مکان فراهم می شده است.

استان کرمان سرشار از مناطق باستانی و مراکز اکوتوریسم است و بسیاری از مناطق کرمان همچون تمدن "ارت" در حاشیه رودخانه هلیل رود و حتی ارگ تاریخی بم مورد توجه ویژه قرار گرفته اند اما شهر کرمان نیز دارای استعداد های فراوانی است که گویا در بین دغدغه های مسئولان و مردم کرمان از دیدگان دور مانده اند.

در این میان نقش دو قلعه تاریخی شهر کرمان بسیار بارز است، قلعه "دختر" و قلعه "اردشیر" کرمان درحالی از هزاران سال پیش بر فراز کوههایی در میانه شهر کرمان بنا شده اند که وجود آنها برای مردم کرمان عادی شده است و شاید باید گذاشت به مرور به دلیل عوامل فرسایش زا مانند باران و باد از فراز این قلل محو شوند تا روزی مردم کرمان حسرت عدم توجه خود به این اسناد تاریخی را بخورند.

در شمال شرقی شهر کرمان و در داخل محدوده شهر کرمان بقایای دیدنی دو قلعه بزرگ به چشم می‌خورد. یکی از این بناهای مرموز و پر رمز و راز که تاکنون باستان شناسی نشده اند "قلعه دختر" یا "قلعه گواشیر" است که به عنوان یکی از آثار معروف تاریخى شهر کرمان محسوب می شود.

این قلعه حدود 220 پیش از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر بابکان در منطقه ای به نام "گواشیر" و مرکز ولایت کرمان بوده است.

این قلعه که در بیشتر تواریخ به نام "قلعه کوه" از آن یاد شده است، امروز فقط به نام قلعه دختر خوانده می‌شود و بر فراز صخره ‌‌ای از سنگ قرار گرفته و بقایای آن هنوز نیز مایه شگفتی بینندگان است. تاریخ ساخت این قلعه به دوران ساسانیان باز می گردد.

این قلعه بازمانده معبد "آناهیتا" و پرستشگاه ایزدباد در آن منطقه است، "آناهیتا" نگهبان آب‌ها، زنان، گیاهان و باروری بوده است.

می گویند به این علت نام این قلعه را قلعه دختر گذاشته اند که نشان از عدم فتح این قلعه توسط دشمنان دارد.

افسانه ‌ای در باب قلعه دختر وجود دارد که بنابر آن، دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با در دست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود.

اما پژوهش های تاریخی ثابت کرده که نامگذاری کلمه "دختر" روی این قلعه‌ مسلما علت ویژه‌ ای داشته است. شاید یکی از علل آن این است که در فرهنگ ایرانی مظهر دست نخوردگی می باشد و استفاده از نام دختر در قلعه‌ها، اشاره ‌ای ضمنی به غیر قابل تسخیر بودن آن قلعه‌ها توسط دشمنان مهاجم و در واقع بکر بودن آنان است.

قلعه دیگر "قلعه اردشیر" است که این قلعه نیز در مجاورت قلعه دختر قرار دارد.

قلعه اردشیر در بالای تپه مرتفعی واقع شده که با سطح جلگه کرمان نزدیک 150 متر ارتفاع دارد. دیوارهای قلعه از خشت‌های بسیار ضخیم ساخته شده که از ابعاد خشت‌های معمولی و متداول بسیار حجیم تر است. در فاصله بین دو قلعه، ساختمان‌هایی مثل قصر، عبادتگاه و دیگر مکانها دیده می شود.

از وجود برخی قطعات کاشی در این قلعه ها مشخص می شود در ساخت این سازه ها از هنر های منحصر بفردی استفاده شده که به مرور زمان از بین رفته اند.

این قلعه منسوب به اردشیر بابکان است. اردشیر بابکان بنیان‌گذار سلسله شاهنشاهی ساسانی، در اوایل تشکیل حکومت مقتدر مرکزی، پس از فروکش کردن شورش شهرهای "داراب ‌گرد" و "نی ‌ریز" در استان فارس به قصد باز پسگیری کرمان حرکت کرد. چون در آن‌ زمان حاکمی به نام "ولخش" از سلسله اشکانی برکرمان حکومت می کرد و دم از استقلال می ‌زد، اردشیر بابکان با او جنگید، او را اسیر و پسر خود را حاکم کرمان کرد.

قدمت، عظمت و جایگاه این قلعه ها نشان از لزوم توجه بیشتر به این مکانها دارد اما تا کنون هیچ اقدام عملی در خصوص مرمت و یا باستانشناسی محوطه های اطراف این مجموعه ها انجام نشده است و این درحالی است که به دلیل قرار گرفتن این مکانها در محدوده شهری در کناره کوههای که این مکانها روی آنها افراشته شده اند مردم به مرور زمان اقدام به خانه سازی کرده اند.

در سالهای اخیر نیز این مناطق به عنوان مراکز تفریحی در نظر گرفته شده اند و دردامنه این کوهها که شاید خود منبعی از اسرار فراوان یک تمدن خفته باشند اقدام به ساخت و ساز پارک و محوطه های گردشگری شده است که به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و گردشگری در کرمان بسیار مورد توجه نیز قرار گرفته اند و عدم وجود حصار در اطراف این قلعه ها آنها را در معرض تخریب های گردشگران نیز قرار می دهند.

معاون فنی سازمان میراث فرهنگی استان کرمان در این زمینه اظهار داشت: قدمت تاریخی قلعه دختر و قلعه اردشیر، زمان ساسانی و اوایل اسلام تخمین زده می شود اما کارشناسی لازم در زمینه این منطقه هنوز صورت نگرفته است.

محسن موحدی گفت: این دو قلعه بر فراز یک کوه در شهر کرمان واقع شده اند و به دلیل قدمت فراوان و عوامل طبیعی و غیر طبیعی در دوران مختلف به شدت فرسوده شده اند اما به رغم این فرسودگی آثار همچنان باقی مانده و در دامنه و در برخی نقاط اطراف کوه پراکنده هستند.

معاون فنی سازمان میراث فرهنگی کرمان با اشاره به اهمیت تاریخی این دو قلعه بیان داشت: طبق ضوابط و مقررات موجود و با توجه به فعالیتهای شهرداری کرمان در این منطقه، عرصه بناهای تاریخی قلعه های کرمان مشخص شده و حریم قلعه ها به دستگاههای اجرایی و شهرداری کرمان ابلاغ شده است.

موحدی خاطرنشان کرد: اگر قرار باشد به هر دلیلی در این مناطق ساخت و ساز انجام شود باید از قبل هماهنگ شود و رعایت تمام اصول ایمنی برای حفظ ابنیه تاریخی صورت گیرد.

موحدی گفت: در منطقه قلعه دختر و قلعه اردشیر هنوز مطالعات باستانشناسی و حفاری باستانشناسی صورت نگرفته است و طبق مطالعات اولیه قدمات این قلعه ها به دوران اوایل اسلام مربوط می شود.

مدیر پایگاه شهر تاریخی کرمان نیز با اشاره به لزوم مستند سازی آثار تاریخی کرمان از تدوین برنامه چشم انداز مستند سازی آثار تاریخی شهر کرمان برای ثبت جهانی پهنه تاریخی فرهنگی شهر کرمان خبر داد.

علی توکلی در زمینه تدوین آثار تاریخی شهر کرمان اظهار داشت: تدوین چشم انداز و برنامه های بلند مدت و میان مدت پایگاه تاریخی شهر کرمان با هدف آماده سازی اسناد ثبت فرهنگی پهنه تاریخی شهر کرمان آغاز شده است.

وی تصریح کرد: مستند سازی آثار تاریخی شهر کرمان و تدوین برنامه های حفاظتی به خصوص در مجموعه تاریخی گنجعلیخان در دستور کار امسال قرار گرفته است و با جدیت پیگیری می شود.

توکلی افزود: در پرونده مقدماتی ثبت جهانی پهنه تاریخی و فرهنگی شهر کرمان چگونگی شهر نشینی در کرمان مورد توجه قرار گرفته است.

مدیر پایگاه شهر تاریخی کرمان عنوان کرد: طبق برنامه ریزی صورت گرفته طی یک سال آینده تحول اساسی در دستاوردهای پژوهشی در زمینه میراث فرهنگی شهر تاریخی کرمان انجام خواهد شد.

وی افزود: طرح حفاظتی قلعه دختر و قلعه اردشیر از برنامه های اصلی پایگاه تاریخی شهر کرمان است که در حال انجام می باشد و به دلیل حساسیت پروژه پس از کامل شدن مراحل تحقیقات این نتایج منتشر خواهند شد.

توکلی افزود: محدوده جغرافیایی آثار تاریخی شهر کرمان بالغ بر 600 هکتار و مشتمل بر 100 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی است.