به گزارش خبرنگار مهر در شیراز، ارگ کریم خان در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شده و پس از اینکه کریم خان زند، شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به عنوان مکان زندگی انتخاب کرد به ارگ کریمخان معروف شد.
ارگ کریم خانی در شمال شرقی شیراز و در میدان شهدا (با نام سابق میدان شهرداری) واقع شده، مساحت ارگ برابر چهار هزار متر مربع و واقع در مرکز محوطه ای به مساحت 12 هزار و 800 متر مربع است. این ارگ چهار دیوار بسیار بلند دارد که به وسیله چهار برج خشتی 14 متری به هم متصل شده و هر یک از این برجهای خشتی زاویه 90 درجه دارند و کاشیکاری سردر ورودی در زمان قاجار به ارگ اضافه شده است.
ساخت ارگ بین سالهای ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریم خان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن به کار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه کرد و ساخت بنا را به سرعت پایان برد. این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده شد. همچنین عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکمران فارس دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا را صادر کرد.
یکی از دیوارهای درونی ارگ کریم خان
بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی بوده است، بخش درونی ارگ با ایوانها و اتاقهای نقاشی شده، سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن بوده و ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات رفاهی است.برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که در گذشته دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته و ضخامت دیوارها در پایه سه متر و در بالا 2.8 متر و ارتفاع برجها نیز حدود 14 متر بوده و از آجر ساخته شده است.
این بنای عظیم تاریخی در حالیکه می تواند یکی از پایه های گردشگری کشور و استان فارس به شمار رود امروز در برخی از بخشها و قسمتها دچار مشکلات و فرسایشهایی شده که اقدام سریع و جدی متولیان امر برای جلوگیری از فرسایش بیشتر بنا را ضروری کرده است.
ترکهایی که در سقف بخشهایی از بنا ایجاد شده است
در ابتدای ورودی ارگ کریم خان قبل از وارد شدن به حیاط بنا، دالانی وجود دارد که سمت راست آن به بخش دیگری از بنا منتهی می شود اما این بخش که دارای حیاطی کوچک و اتاقهایی در انتهای آن است، بسته بوده ولی در داخل آن می توان جمع شدن آشغال، تکه سنگها و ستونهای سنگی که تاریخی نیز به نظر می رسد و بدون توجه در آن قسمت به حال خود رها شده را به وضوح دید و مجموع این قسمت از بنا، منظره ای را پدید آورده که چندان خوشایند بنای عظیم سلسله زندیه نیست.
قسمتی از بنا به محلی برای جمع آوری ضایعات و آشغال تبدیل شده است
یکی دیگر از نکاتی که گردشگران و متخصصان حوزه میراث فرهنگی بر آن تاکید داشته و همواره در سایر بناهای تاریخی نیز مورد اشاره قرار گرفته، ساخت و سازهایی بوده که در خود بنا انجام می شود و منظره بنا را می پوشاند و ارگ کریم خان نیز از این موضوع مبرا نیست، به گونه ای که پس از ورود به حیاط بنا در ضلع سمت چپ آن می توان ساخت سرویس بهداشتی را دید که درست در مقابل یکی از برجهای ارگ ساخته شده و روی سقف آن نیز داربستی نصب شده و معلوم نیست موارد استفاده این داربست که به نظر می رسد در حال فشار آوردن به برج نیز است در چه بخشی خواهد بود.
ساخت سرویس بهداشتی و نصب داربست فلزی در مقابل یکی از برجهای ارگ که در گذشته کج شده است
این ساخت و نصب داربست در مقابل برجی صورت گرفته که چندی پیش نیز کج شده و به نظر می رسد نصب داربست در پشت آن و ایجاد سرویس بهداشتی، برای مراقبت از این برج چندان کار درستی و علمی نباشد.
به گفته کارشناسان، یکی از موضوعات شاخص در حوزه هنر و معماری در سلسله زندیه گچبری و نقاشی به شمار می رود که مصداق آن را در بنای عظیم ارگ کریم خان به خوبی می توان مشاهده کرد البته تا حدودی نقاشی های دوره زندیه، در دوران قاجاریه با گچ پوشانیده شده اما بازمانده های این نقاشی ها نیز امروز در بنای ارگ کریم خان چندان مورد توجه جدی قرار نگرفته است به گونه ای که در برخی از بخشها این نقاشی ها به طور کامل از بین رفته و حتی در برخی از قسمتها عدم توجه مناسب به بازسازی بدنه بنا، دیوارهای اثر به سطوح زیرین خود رسیده و همچنان به حال خود رها شده است و منظره های بسیار نامناسبی را در ارگ به وجود آورده است.
طاقچه سمت راست تصویر کاملا سفید شده و نقاشیهای تاریخی طاقچه سمت چپ در حال تخریب است
در برخی از نقاط این بنا نقاشی هایی که در طاقچه های ارگ صورت گرفته در حال فرسایش و نابودی است و در بخشهای دیگر نیز در حال ترک خوردن و از بین رفتن است. شاید حفظ این نقاشی ها در محوطه بیرونی ارگ کاری بسیار سخت به نظر برسد اما در درون ساختمانها و اتاقهای ارگ نیز می توان نقاشی هایی را دید که با رعایت نکات مرمتی می توان به خوبی از آن مراقبت کرد.
متخصصان حوزه مرمت بناهای تاریخی یکی از راهکارهای موثر در حفظ اینگونه نقاشی ها در محیط های بسته را حفظ دما و جریان هوا در آن بنا می دانند که می توان با سیستمهای مناسب گرمایشی و سرمایشی دما و میزان رطوبت فضا را در حدی قرار داد که از فرسایش سریع نقاشی ها جلوگیری به عمل آورد اما تلاش خبرنگار مهر برای یافتن سیستمهای مدرن گرمایشی و سرمایشی فقط به یک بخاری قدیمی در گوشه ای از یکی از اتاق ها منتهی شد.
تنظیم میزان دما برای جلوگیری از فرسایش نقاشیها و گچبریهای ارگ با یک بخاری!
زمانی که گردشگران در حال بازدید از این بنای تاریخی و فرهنگی هستند در گوشه های مختلف این اثر یادگاری نویسی هایی را مشاهده می کنند که چندان شایسته مردم فرهنگی شیراز و استان فارس و اساسا مردم ایران نیست. اما واقعیت این است که مردم هم به این بنای با ارزش بی مهری می کنند و با برخی اقدامات خود کمر به نابودی آن بسته اند.
این موضوع از دو جنبه قابل نقد است، جنبه اول بازدیدکنندگانی که با یادگاری نویسی خود نه تنها باعث می شوند که چنین بناهای عظیم فرهنگی در دست تخریب و فرسیاش قرار گیرد بلکه دیدگاه گردشگران خارجی نیز نسبت به شهروندان فارسی و ایرانی درمورد توجه به آثار باستانی و تاریخی شهر نیز تغییر کند اما در جنبه دیگر می توان یادگاری هایی را دید که تاریخ برخی از آنها به سال 75 نیز رسیده و متولیان امر کوششی برای پاک کردن آن نکرده و طی این سالها نیز بر تعداد آنها افزوده شده است.
یادگاری نویسیهای مردم بر روی دیوارهای اتاقها!
به هر حال ارگ کریم خان یکی از آثار بزرگ سلسله زندیه در شیراز به شمار می رود که نیاز به مرمتهای مستمر و حفاظت های جدی دارد و متولیان امر نیز برای جلوگیری از فرسایش جدی این اثر باید هرچه سریعتر اقدامات لازم را انجام دهند.
هیچکدام از مرمتگران یا کارشناسان میراث فرهنگی حاضر به مصاحبه با مهر در خصوص موضوع یاد شده نشدند.
................................
گزارش : هژیر فتحی
عکس: محمدحسین نیکوپور
نظر شما