ساز و سازسازی در سایه موسیقی قرار دارد

به گزارش خبرنگار مهر، محمود فرهمند ، ساز ساز پیشکسوت با بیان این مطلب دردومین و آخرین روز نمایشگاه سازهای ابداعی که روز دوشنبه 11 خرداد در خانه هنرمندان برگزار شد در میز گرد پژوهشی این همایش شرکت کرد.

داریوش طلایی به عنوان یکی از سخنرانان این همایش در جمع ساز سازان حاضرشده و به طرح مبحثی پیرامون"تغییر و تحول در سازهای ایرانی" پرداخت .

وی در آغاز گفت : من امروز با دیدن این نمایشگاه بدون اینکه بتوانم صدای سازهای ابداعی حاضر را بشنوم به نوعی بازیگوشی در ساخت آنها برخورد کردم که به نظرم جزو لاینفک هنر محسوب می شود؛ ما هرگز نمی توانیم  این روح  فانتزی را از هنر بگیریم، کما اینکه این موضوع حتی به لحاظ فرم نیز تجلی دارد و بسیار دیدنی است.

این نوازنده تار در ادامه افزود: مردم دوست دارند بدانند چه سازی زودتر از دیگری ساخته شده است. اما سیر تاریخ بشر همواره با تغییر و تحول خود موجب تغییر در موسیقی و ابزار آن شده است؛ به همین دلیل هرگز نمی توان فهمید چه سازی زودتر از دیگری به وجود آمده است.

طلایی همچنین گفت: برای اینکه بتوان جایگاه یک ساز را در جامعه بررسی کرد باید حتما به سه ویژگی مهم توجه کنیم. اول موضوع شکل و فرم نمادین ساز است که در طول تاریخ تکامل یافته است. ویژگی دوم به مهارت های ابزاری باز می گردد، و موضوع سوم به جایگاه کاربردی آن مربوط می شود؛ هر کدام از این عوامل در شکل امروزی سازها نقش موثری بازی می کنند.

طلایی در ادامه هر یک از این موارد را به طور مفصل توضیح داد و به تشریح روند تاریخی آن پرداخت.

نیاز جدید ساز جدید می خواهد

 جمال سماواتی در دومین روز همایش هم به روی صحنه رفت و به طرح مبحثی تحت عنوان"نوآوری در ساز ، تفنن شخصی یا ضرورت" پرداخت. سماواتی با اشاره به فلسفه هنر ، موسیقی را موضوعی انتزاعی خواند که با ابزاری همچون ساز تجسم عینی پیدا می کند.

این نوازنده تارهمچنین ضمن اشاره به مسئله نیاز موسیقیدان به ابزارهای تازه برای عملی کردن ایده های جدید خود موضوع نوآوری را طبیعی دانست و گفت: البته این نوآوری باید مطابق با آن نیاز باشد و بدون توجه به ریشه ها نمی توان ساز قابل قبولی درست کرد.

وی در ادامه به گلایه از برخی افراد پرداخت و افزود: برخی ها سازی را در ایران می سازند و در نیویورک به ثبت می رسانند که این کار بیشتر شبیه به شوخی است.

سماواتی همچنین تصریح کرد: شاید مهمترین عاملی که موجب تغییر در شکل ساز و نوآوری در آن می شود موضوع نقص ساز برای بیان احساسات و تفکرات آهنگساز و نوازنده باشد؛ ساز با توجه به اینکه مرکزی ترین حلقه اتصال نوازنده، آهنگساز، خواننده و ساز ساز محسوب می شود در برخورد با روابط امروز زودتر از سایر چیزها در موسیقی رو به مدرن شدن آورد.

توی ذوق جوان ها نزنیم

بخش دیگر برنامه به نشست تخصصی سازهای ابداعی اختصاص داشت که با حضور محمد رضا شجریان، جلال ذوالفنون، داریوش طلایی، محمود فرهمند و محمد سریر برگزار می شد.

محمدرضا شجریان به عنوان اولین سخنران با اشاره به سخنان سماواتی گفت : ما امروز برای این در نمایشگاه سازهای ابداعی جمع شده ایم تا درباره سازهای جدیدمان صحبت کنیم و نه سازهای قدیمی؛ سازهای تار و کمانچه و عود و...سر جای خودشان هستند ؛ اگر هنوز می خواهید به صدای تکنوازان ما گوش بدهید ایرادی ندارد اما جوان امروز نمی خواهد به این تکنوازی ها گوش کند و کسی هم حق دیکته کردن خواسته اش را ندارد.

شجریان همچنین گفت: من در طول زندگی ام آثار زیادی را کار کرده ام اما همیشه مردم از من درباره کار با ارکستر سوال کرده اند و دوست دارند چنین موسیقی را بشنوند. مردم دوست دارند موسیقی ایرانی را در قالب  ارکستر نیز بشنوند و برای این کار ما نیاز مبرم به سازهایی با صداهای جدید داریم .

استاد آواز ایران در ادامه گفت: قبول دارم ساز ابداعی دارای نقص هایی است؛ اما مگر قرار است نقص نداشته باشد؛ البته باید برای بهتر شدن سازهای جدید سعی و تلاش فراوانی کرد و این یک امر طبیعی است. زمانی که نیما رو به شعر نو آورد آن همه مقاومت در مقابل او شد؛ اما حالا شعر نیما فرا گیر شده و از دل آن بزرگانی چون اخوان ثالث بیرون آمدند. ساز جدید هم همین است؛ ما امروز جوان هایی داریم که فکرهای تازه ای دارند و نیاز به صداها ، ریتم ها و سازهای تازه ای دارند.

 وی گفت: این نیست که هر گاه ساز جدیدی ساخته شد ما احساس کنیم به تار و سه تار کمانچه توهین شده است؛ بگذاریم هر کس با سلیقه ای که دارد کار انجام دهد؛ اگر خوب بود می شنویم  اگر خوب نبود نمی شنویم. ما نباید توی ذوق جوان ها بزنیم اما در عوض می توانیم راهنمایشان کنیم.

شجریان درباره حرکت به سمت تجربه های تازه تر در موسیقی افزود: یکی از بهترین کتاب هایی که من خوانده ام کتاب"از سیر تا پیاز" نجف دریابندری است. دریابندری در مقدمه این کتاب می گوید کمی ذائقه تان را آزاد بگذارید و غذاهای دیگر را هم امتحان کنید. اینقدر به قیمه و خورشت اکتفا نکنید شاید با امتحان غذاهای دیگر خورشت هم بیشتر به شما بچسپد. نترسید امتحان کنید، سازهای دیگر را هم بشنوید. در این شرایطی که هرکسی توی سر موسیقی و موسیقیدان می زند ما خودمان نباید به آن دامن بزنیم.

  اندیشه جدید ساز جدید

جلال ذوالفنون در ادامه این برنامه گفت: من چند بحث دارم که اولین آن به آقای شجریان مربوط می شود. آقای شجریان از نوآوری صحبت کردند و از جوان ها اعلام حمایت می کنند؛ ما هم در این مورد با نوآوری مخالف نیستیم و با ایشان هم عقیده هستیم. اما در موسیقی در کنار ساز جدید نیاز به اندیشه جدید داریم؛ به دلیل اینکه ما هر چه داریم از اندیشه و ذهن متساعد می شود. پس هر چه ذهن ما به سمت تعالی حرکت کند فضای بیرونی ما نیز متعالی تر می شود.

این نوازنده سه تار همچنین ضمن رد هنر بودن هر نوع موسیقی گفت : موسیقی ترکیبی از اصوات و نظم زمانی است که ریتم محسوب می شود. هر دو این عوامل فیزیکی هستند و زمانی تبدیل به هنر می شوند که پیامی روی این عوامل فیزیکی قرار بگیرد. امروزه یک تعریف واقعی از موسیقی به عنوان "موسیقی خوب و بد" ارائه می شود که حقیقی نیست. اگر بخواهیم تعریف جامع تری از موسیقی ارائه دهیم باید آن را به دو دسته "پولی فونی" و "بداهه پردازی" تقسیم بندی کنیم. غیر از این هر چه باشد پر کننده چاله چوله های زمانی است. از آنجا که ما در موسیقی مان از پولی فونی چیزی نداریم پس باید حتما به سراغ بداهه پردازی برویم.

ذوالفنون در ادامه تصریح کرد: ما همچنان باید به تکنوازی بپردازیم چون بداهه پردازی در تکنوازی اتفاق می افتد. به هر حال موسیقی تکنوازیمان موفق تر بوده و دلیل اش هم همین بداهه است.

موسیقی چند صدایی چشم انداز تازه موسیقی ما

محمد سریر نیز با ورود به این بحث گفت: البته در بداهه نیز چهار چوب هایی وجود دارد و اینطور نیست که بی هیچ قیدی حرکت کنیم. برای یک بداهه پردازی شناخت، تسلت، خلاقیت و آهنگسازی باید وجود داشته باشد.

مدیرعامل خانه موسیقی همچنین افزود: در مورد موسیقی پولی فونی نیز از زمان درویش خان تا به امروز تلاش هایی توسط افراد بسیاری صورت گرفته است. به هر حال کار کردن در چهار چوب موسیقی دستگاهی نیز سختی های خاص خودش را دارد و ما هنوز در ابتدای راه هستیم.

سریر ادامه داد: ورود به موسیقی پلی فونی(چند صدایی) چشم انداز بسیار وسیعی را برای موسیقدان ایجاد می کند؛ امروز گوش مخاطب ایرانی با توجه به گستردتر شدن ارتباطات، به فضای موسیقی پلی فونی نزدیک شده است؛ و ما نمی توانیم آن را نفی کنیم. در موسیقی سنتی نیز باید دقت داشت که هنوز ملودی خط اصلی محسوب می شود و ما باید سازها را به مرور زمان تجربه کنیم تا با ذائقه ایرانی هماهنگ شود.