- نشست جديد ناتو در استانبول واظهارات رهبران كشورهاي عضو اين سازمان در خصوص مسائل مورد توجه آنها واختلاف نظرات بوجود آمده درخصوص مسائلي همانند ماموريتها ، اهداف و دورنماي اقدامات و رسالت اين سازمان بين المللي حكايت از تفاوت ديدگاههايي دارد كه از هم اكنون آينده اين سازمان را با سوالاتي هر چند اساسي مطرح ساخته است.
- سازمان پيمان آتلانتيك شمالي از سال 1949 تا قبل از فروپاشي شوروي با عضويت دوازده كشور و تلاش فراوان آمريكا براي ايجاد آمادگي در برابر افزايش توان نظامي شوروي پس از جنگ دوم جهاني در راستاي سياستهاي جهان دو قطبي بوجود آمد. ولي با فروپاشي رژيم كمونيستي و كاهش رقابتهاي سياسي ، نظامي بين دو قطب غرب و شرق ادامه فعاليت اين سازمان نيز با سوالاتي اساسي مواجه گرديد.
- بسياري از تحلگيران معتقدند اگرچه ضرورت نيروي باز دارنده نظامي درجهان غرب به جهت رقابت نفس گير با بلوك شرق در دوران حيات نظام دو قطبي قابل درك بوده است كه در سايه آن كشورهاي قوي و ضعيف در زير چتر نظام غربي با حمايت و پشتيباني ازهمديگر بنوعي ثبات و آرامش نائل مي آمدند ولي با فروپاشي و اضمحلال رقيب ديرينه در اثر تغييرات سياسي ، اقتصادي و اجتماعي ديگر نياز اساسي و عمده به اين بازوي نظامي و امنيتي احساس نمي شود و ناتو بعنوان اهرم نظامي و سياسي اهميت و اعتبار خود را از دست داده است .
- در چنين شرايطي كشورهاي عضو ناتو تلاش نمودند تا با باز تعريف سازمان ، ساختار ، اهداف و ماموريتهاي خود ، روح دو باره اي در اين سازمان بدمند و بنوعي تداوم حيات اين سازمان را توجيه نمايند و لذا در راستاي سياستهاي يكجانبه گرايانه ايالات متحده نظام بين المللي شاهد گسترش ناتو به سوي شرق بوده كه كشورهاي مختلفي در سالهاي گذشته به نوبت به اين سازمان پيوستند و در پي اين اقدام سياسي نيز از حمايتهاي سياسي و نظامي غرب برخوردار شدند.
- شايد بتوان گفت نقطه عطف تحولات ناتو به حوادث يازدهم سپتامبر و پيامدهاي آن مربوط مي شود همچنانكه قبلا اشاره كرديم با توجه به انهدام ماشين نظامي شوروي سابق و كاهش تهديدات عليه غرب و به بياني ديگر از بين رفتن منابع بالقوه و بالفعل تهديداتي كه موجب شكل گيري اين سازمان دفاعي غرب در برابر شرق شده است . ديگر دليل موجه و منطقي براي فعاليت ناتو نبوده است.
- با وقوع حادثه يازدهم سپتامبر و اعلام استراتژي امنيت ملي ايالات متحده بويژه دكترين امنيت مطلق بوش همگان دريافتند كه بوش اين حادثه را يك جنگ تمام عياربر ضد تمدن غرب بويژه آمريكا و اروپا و جهان آزاد ناميد كه وظيفه كشورش و ديگرهمپيمانانش اتخاذ اقدامات تنبهي و همكاري براي مبارزه با چيزي است كه رييس جمهوري آمريكا آن را مبارزه با تروريسم بين المللي ناميد و در پي آن تلاش كرد با تهييج ديگر كشورها حمله و هجوم را عليه ديگركشورها سرلوح اقدامات خويش قرار دهد.
- با توجه به آنچه در اساس و ماهيت شكل گيري ناتو به آن اشاره شد و با دقت درتحولات كيفي نظام بين المللي بويژه ماهيت نظام فعلي بنظر مي رسد اين سازمان همانند ديگر موسسات جهاني در معرض اختلاف و ترميم و تكميل قرارگرفته تا بگونه اي خود را با تغييرات و تحولات بعمل آمده همراه نمايد به همين جهت در نشست ناتو درتركيه نيز شاهد اختلافاتي در افكار و انديشه هاي رهبران اصلي كشورهاي عضو ناتو بوديم كه اين امرنشان مي دهد ناتو نيز از اين پس درماموريتهاي خود براي نقاط مختلف جهان با چالشهاي اساسي مواجه خواهد بود.
- اگر چه درنشست استانبول چهار محور عراق ، افغانستان ، موضوع گسترش ناتو به شرق ، ماموريتهاي جديد اين سازمان مورد توجه و بحث قرارگرفت ولي فقدان انسجام و وحدت نظر و اتخاذ مواضع اختلاف آميز از نكات بارز اين اجلاس بوده است كه نشان مي دهد ناتو براي رسيدن به موقعيت قبل از نظام دو قطبي درحوزه تصميم گيري ، فرماندهي و انسجام ساختاري در حال گذران دوران جديد است. براي توضيح بيشتر اين مطلب مي توان به تاكيد بيش از حد آمريكا به نقش فعال ناتو در عراق و افغانستان و اعلام مخالفت آشكار فرانسه و آلمان و برخي ديگر از كشورهاي عضو اشاره كرد كه بيانگر تزلزل در شخصيت حقوقي اين سازمان در شرايط جديد است.
- از سوي ديگر با توجه به تحولات نظام بين المللي برخي قواعد و قوانين حاكم بر اين سازمان نيز دچار تحول شده كه با شمردن اين عوامل نشان خواهيم داد كه اين سازمان براي آينده خود مي بايست موارد عمده و مسائل اساسي را حل نمايد تا بعنوان سازماني مقتدر بتواند اعمال قدرت و نفوذ نمايد از جمله اين موارد مي توان به نكات ذيل اشاره مي شود:
الف: تلاش آمريكا براي راهبري اين سازمان بويژه درجنگ عليه تروريسم اگر چه دراصل موضوعي مورد توافق تمام اعضا بوده ولي در عمل بويژه يافتن مصاديق اين مفهوم كشورهاي مختلف با ايالات متحده تشريك مساعي ندارند.
ب: اختلاف نظرها دراداره امور جهاني در جهان غرب و مخالفت صريح كشورهاي عمده غربي بويژه آلمان و فرانسه با محور قرارگرفتن ايالات متحده سبب گرديد تا دور جديد ماموريت و اقدامات ناتو با ملاحظاتي صورت گيرد.
ج- تفاوتهاي مشهود جهان فعلي با نظام غير منعطف دوقطبي قبل از فروپاسي شوروي و سهم خواهي قطبهاي جديد قدرت زمينه هايي را فراهم ساخت تا تصميم گيري درناتو با پيش شرطهاي بسياري مواجه گردد.
د- مخالفت روسيه با ايده گسترش ناتو به شرق تا حد زيادي اقدامات اين سازمان را با احتياط مواجه ساخته بگونه اي كه برخي كشورها در اين باره هشدار دادند كه تداوم اين روند مي تواند با سوء ظن آن كشور بيانجامد.
ه- تشكيل نيروي مستقل اروپايي در راستاي شكل گيري اتحاديه اروپايي اگر چه بعنوان يك نيروي مكمل از آن ياد مي شود ولي بنظر مي رسد با توجه به ديدگاههاي اروپايي محور برخي كشورهاي غربي اين مسئله مي تواند از كاهش نقش ناتو خبر دهد.
و- طرح گسترش ناتو به آسيا ( ناتوي آسيايي) با توسعه روابط ايالات متحده با هند و پاكستان كه در نهايت با هدف مهار چين ، روسيه و ايران طراحي گرديد و با طرح خاورميانه بزرگ تكميل گرديد تاكنون به دلايل مختلف با استقبال قابل توجهي مواجه نشده است.
و-ما موريتهاي متنوع ناتو در پاكستان ، افغانستان ، عراق و حتي در آفريقا در سالهاي اخير نشان از تغييراتي در تعهدات و وظايف آن دارد كه اصل اين تعهدات با مخالفتهايي مواجه است كه براي تداوم اين ماموريتها اجماع تمامي اعضا را مي طلبد.
در نهايت اگر چه ناتو در گذر زمان تلاش دارد تا خود را با شرايط و متقضيات روزگار همراه سازد ولي افزايش ماموريتها ، اختلاف نظرها ، سهم خواهي برخي كشورهاي موثر و مهم در اين سازمان و درنهايت مخالفت با تفكرات قيم مابانه آمريكا از چالشهاي اساسي اين سازمان براي آينده است.
نظر شما