نمی توان از پژوهش سخن گفت و از کارکرد و کاربرد آن بسادگی گذشت. یکی از مشکلاتی که برای نظام حاکم بر پژوهش در ایران زمین ذکر کرده اند این است که پژوهش در دیار ما از نظام عرضه و تقاضا پیروی نمی کند. پژوهش در بیشتر کشورهای غربی بدان جهت صورت می گیرد که نظام اقتصادی بجد به دنبال استفاده از دستاوردهای آن برای بهبود وضعیت خود است اما در کشور ما نسبت و رابطه اقتصاد و پژوهش چنان مطلوب نیست. به همین جهت عده ای بر این نظرند که مشکل اصلی پژوهش در ایران این نیست که پژوهش صورت نمی گیرد بلکه بدین نکته بر می گردد که این پژوهشها کاربرد و کارکردی در اقتصاد و جامعه و فرهنگ ندارند.
شکی نیست که ما هم مانند هر جامعه دیگر با مسائلی روبرو هستیم. این مشکلات از جدیترین مسائل نظری تا مشکلات عینی ای چون آلودگی و ترافیک را در بر می گیرند. پرسش این است چند نهاد در ایران به دنبال دانشگاهها و مراکز پژوهشی رفته اند که در این مسائل پژوهشهای آنها را به کار گیرند. از سوی دیگر چند نهاد پژوهشی بجد قصد داشته اند که به مسائل و مشکلات عینی و انضمامی جامعه پاسخ گویند. به نظر عده ای تا این مشکل عدم ارتباط بخش پژوهش با صنعت و اقتصاد و در یکی سطح رابطه پژوهش با کل جامعه و فرهنگ حل نشود مشکل پژوهش همچنان باقی خواهد بود و خود را با چهره های متفاوتی به ما نشان می دهد.
هرچیزی اخلاقی دارد و در این میان پژوهش هم واجد اخلاق و منشی است. گستره اخلاق پژوهش به اندازه ای گسترده است که حتی نکته ذکر شده در بند اول را نیز می توان در آن گنجانید. یعنی این نکته که پژوهش باید کاربردی داشته باشد مجزا از اخلاق پژوهش قابل طرح و بسط نیست. در این میان البته می توان به مواردی دیگر هم اشاره کرد که مولفه های اخلاق پژوهش را نشان می دهند. پاره ای از این موارد بدین قرارند: دوری از جزمیت و پیش داوری در پژوهش، توسل به جدیدترین روشها برای بهبود پژوهش، استفاده از دستاوردهای افراد دیگری که در کار پژوهش در موضوع مورد نظر واجد آثار و یا تألیفاتی هستند، تأکید بر اینکه پژوهش انجام شده تحولی ایجاد کند، رعایت امانت در آموزه هایی که از دیگر مولفان و موثران اخذ شده، توجه وافر به صراحت و دقت در انتقال معارف، توسل به گونه ای شک گرایی سالم برای بهبود معرفت و دوری از شک گرایی یا جزم گرایی افراطی و عاقبت داشتن و شوق و علاقه در انجام و ارائه پژوهش.
به این فهرست می توان مواردی دیگر را نیز اضافه کرد اما توجه به همین موارد نشان می دهد که ما تا رسیدن به مقامی درخور در زمینه اخلاق پژوهش راهی بس طولانی و دشوار را پیش رو داریم. مـتأسفانه حتی ادبیات ما در زمینه اخلاق پژوهش هم قوی و فربه نیست و ما واجد آثاری جدی – چه تأیف و چه ترجمه – در حوزه اخلاق پژوهش نیستیم.
مشکله دیگری که در باب موضوع پژوهش در ایران زمین بوفورو و بوضوح به چشم می آید عدم توسل و توجه به کار جمعی در فعالیتی پژوهشی است. بدون تردید یکی از مشکلات اساسی ما در پیشبرد پژوهش به همین نکته بر می گردد. در همه جهان پژوهش به عنوان فعالیتی معرفی و تعریف می گردد که با کار افرادی بسیار زیاد به وجود می آید که هر فردی بخشی از کار مهم پژوهش و طرح و حل مسئله را بر عهده دارد. در دیار ما اما بیشتر کارهای پژوهشی موثر و کارآمد آن کارهایی هستند که از سوی افرادی که کاری تک نفره را به پیش برده اند صورت گرفته است.
با توجه به همین مشکله عده ای حتی ابرار کرده اند که مهمترین مشکل پژوهش در ایران زمین جدی نگرفتن کار جمعی است و در صورتی که این مسئله حل شود ما می توانیم کم و کاستهای خود را در عرصه پژوهش حل نماییم. هرچند این ادعا تا حدی افراطی به نظر می رسد اما همانطور که ذکر آن رفت با تأمل بر تاریخ پژوهش در ایران می توان به این جا رسید که فقدان کار جمعی موثر یکی از مهترین مشکلات ما در زمینه پژوهش است. حل این مشکل البته یک شبه و با تغییر صرف چند مولفه صورت نمی گیرد و بسی مولفه‌ها باید گردهم آیند تا ما بتوانیم بر این مسئله چیره شویم. از جدی گرفتن کار گروهی و جمعی در مدارس و خانواده‌ها گرفته تا توسل به سیاستهای کلان و از تأمل بر کار فرهنگی تا پی‌ریزی نهادهایی که کار جمعی را تقویت نمایند.
نمی توان از پژوهش سخن گفت و از مبانی و مبادی نظری – فلسفی آن بسادگی گذشت. در باب این مبادی البته فیلسوفان سخنان بسیاری گفته اند که بسط آنها در مجال این مقال مجمل نمی گنجد اما مهمترین نکته ای که در اینجا در این باب می توان گفت این است که پژوهش محتاج ذهنی پرسوال است. در این عرصه آنکه پرسش و سوال بیشتری داشته باشد و به تعبیری پرسشهای بیشتری را توزیع کند محترم تر است و این البته نیازمند نگاهی پرسش محور نسبت به عالم و آدم است. فلاسفه و متفکران در این زمینه بسی بر مفهوم تعجب و تحیر دست می گذارند و تصریح می کنند که تعجب و تحیر اس و اساس تفکر و تفلسف است و طبیعی است که این دو عامل اساس پژوهش را نیز شامل می شوند. نمی توان جواب همه چیز را در آستین داشت و به پژوهشی ژرف و غنی دست زد. این نکته ای است که فیلسوفان به ما آموزش داده اند و از این رو می توان آن را یکی از مهمترین مشخصه‌هایی دانست که مبانی نظری پژوهش را مشخص می‌سازد.
نظر شما