به گزارش خبرنگار مهر، تئاتر ایران هر سال میزبان جشنواره‌های مختلفی است که برخی از آنها به صورت تخصصی برگزار می‌شوند نظیر جشنواره‌های عروسکی، نمایش‌های آئینی سنتی، تئاتر رضوی و تئاتر کودک و نوجوان اصفهان. اما با این وجود کمتر شاهد رویکردی علمی پژوهشی و دستیابی به راهکارهایی مناسب برای هر کدام از این بخش‌های تخصصی هستیم.
در کنار این رویدادها، همایش آئین‌های عاشورایی نیز به عنوان همایشی تخصصی به نمایش‌های آیینی و مذهبی ایران می‌پردازد که پنج دوره از برگزاری آن گذشته و هر سال در ماه محرم برگزار می‌شود. متأسفانه این همایش بدون رویکرد علمی و پژوهشی و بدون داشتن برنامه خاص تنها به اجرای آثار مذهبی در ایام محرم می‌پردازد که البته مخاطبان خود را نیز دارد.
اکثر متونی که در این همایش به اجرا درمی‌آیند نیز با پیروی از ساختاری کلیشه‌ای و کیفیتی نامطلوب به لحاظ اجرایی به صحنه می‌روند و اکثر هنرمندان تنها با پرداختن به ظاهر واقعه عاشورا و وقایعی که به صورت مستقیم به این واقعه تاریخی می‌پردازد آثار خود را به صحنه می‌برند.
از این رو همایش آئین‌های عاشورایی مانند اکثر جشنواره‌های تئاتری بدون هدف علمی و پژوهشی برگزار می‌شود و در تئاتر ایران نظیر سایر برنامه‌ها تنها مقطعی از تقویم را به خود اختصاص داده است. اما انتخاب رحمت امینی به عنوان دبیر ششمین دوره این همایش در صورت برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند نقطه عطفی در برپایی آن باشد.
امینی به عنوان مدیر گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی، دبیر شورای عالی تئاتر دانشگاهی ایران، مدرس و کارگردان تئاتر تجربه‌های بسیاری در زمینه تئاتر دانشگاهی دارد. شاید تزریق نگاه علمی و پژوهشی به همایش آئین‌های عاشورایی بتواند روند مثبتی برای این همایش رقم زند.
* خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر: به عنوان یکی از فعالان بخش تئاتر دانشگاهی که سال‌ها در عرصه‌های مختلف مدیریتی و هنری این حوزه فعالیت دارید، انتظار می‌رود رویکرد و عملکرد همایش آئین‌های عاشورایی از برگزاری صرف به سمت رویکردی علمی پژوهشی برود. آیا برنامه‌ریزی خاصی در این زمینه دارید؟
ـ رحمت امینی: همایش آئین‌های عاشورایی بعد از پنج دوره با این ایده که شکل پژوهشی کاربردی بیشتری پیدا کند به پیشنهاد مدیر کل هنرهای نمایشی به بنده سپرده شد و یکی از دلایل این امر مسئولیت‌ها و فعالیت‌های بنده در تئاتر دانشگاهی و حضور در شورای تئاتر دانشگاهیان و حضور و دبیری سمینار‌های پژوهشی بوده است.
ما ساختار کلی همایش را حفظ کردیم و دارای بخش‌های چندگانه است در عین حال چند بخش با رویکرد پژوهشی به همایش اضافه شد و تغییراتی نیز در بخش‌های دیگر ایجاد شد. یکی از مهمترین تغییرات ایجاد شده در بخش تئاتر صحنه‌ای همایش این بود که نگاه تازه، تجربی و معاصر هم داشته باشیم.
به این منظور در فراخوان آثار صحنه‌ای را به دو بخش با رویکرد تاریخی و سنتی و رویکرد مدرن و امروزی تقسیم شد. بنده به عنوان مدیر گروه تئاتر دانشگاه آزاد که بزرگترین گروه نمایشی است به دانشجویان تئاتری گروه و عزیزانی که در شورای تئاتر دانشگاهی با آنها در ارتباط هستم پیشنهاد دادم که در بخش تجربی همایش حضور داشته باشند.
هنرمندان نظیر یاسر خاسب و محسن رنجبر خواسته ما را اجابت کردند و متون خود را ارائه دادند. در بخش دانشگاهی هم تأکید بسیار کردم و نامه‌هایی ارائه دادیم که در بخش پژوهشی مقالات مختلفی را ارائه دهند زیرا همایش آیین‌های عاشورایی به دلیل ریشه‌هایی که مهمترین و جدی‌ترین آیین نمایشی ما دارد که متعلق به تاریخ ماست جای کار بسیاری دارد.
* چه راهکارهایی برای بروز و ظهور ظرفیت‌های همایش آئین‌های عاشورایی و به طور کلی نمایش‌های ایرانی در این دوره از همایش در نظر گرفته‌اید؟
ـ نگاه ما این است که ظرفیت و پتانسیل عمل نشده همایش آئین‌های عاشورایی در این دوره بروز پیدا کند که بخشی در بخش سمینارها و بخشی نیز در بخش نمایش‌های تجربی ظهور پیدا می‌کند. هنرمندی چون اصغر دشتی یکی از متون ادبی معروف جهان با عنوان "شازده کوچولو" را تبدیل به تعزیه کرد که اجرای قابل تأملی بود.
به نظر من باید این تعاملات را داشته باشیم و در دوره‌های بعدی همایش باید بخشی را به اجرا درآوردن متون ادبی و نمایشی خارجی با استفاده از شیوه نمایش ایرانی اختصاص دهیم. خانم پری صابری در نمایش "آنتیگون" نیز این کار را کرد. این اجراها نشان دهنده ظرفیت بالای آیین‌های عاشورایی و نمایش‌های آیینی ایرانی است.
نمایشگران ما که در مهجوریت کار می‌کردند و از طرف قشر باسواد جامعه مورد توجه قرار نمی‌گرفتند چقدر شگردهای ناب داشتند که اکنون گنجایش اجرای متون و شاهکارهای ادبی را دارد. نگاه ما امسال تنها برگزاری برنامه‌ای چند روزه نیست. البته تلاش کردیم همایش را از مهجوریت درآوریم و کسانی که بنیه علمی کافی دارند ولی مهجورند را دعوت به کار کنیم.
در بخش ویژه همایش افرادی نظیر روزبه حسینی که ایده‌ای ناب را در ذهن دارد و محمودرضا رحیمی که از هنرمندان خوشفکر تئاتر هستند را دعوت به کار کردم. در بخش ویژه از دکتر قطب‌الدین صادقی نیز دعوت به حضور کردیم. ایشان آثار بسیاری در زمینه نمایش ایرانی دارند.
در دوران دانشجویی "تجربه بر مجلس شهادت حضرت علی اکبر" از ایشان را دیدم که به اجرای عمومی درنیامد. در آن اثر فرهاد اصلانی و امیر آتشانی حضور داشتند و کار به حدی تأثیرگذار بود که بعدها نمایش "مجلس غریب تنهایی" را بر مبنای آن اجرا کردم. انگیزه من از پذیرفتن دبیری همایش آئین‌های عاشورایی عمق و محتوای علمی نمایش‌های ایرانی بوده است.
* آیا می‌توان از طریق این ظرفیت و قابلیت تاریخی که به آن اشاره کردید برنامه‌ریزی کلانتری انجام داد؟
ـ به نظر من همایش عاشورایی این ظرفیت را دارد که تبدیل به یک نهاد شود. سال‌هاست که می‌گوییم برای نمایش‌هایی نظیر نقالی، تعزیه و پرده‌خوانی باید پژوهشکده‌ای کاربردی داشته باشند که در آن آرشیوهای مختلفی نظیر نسخه‌های نقالی و تعزیه به همراه سالن‌هایی برای اجرای مداوم تعزیه، خیمه شب‌بازی، نقالی و نمایش‌های آیینی دیگر داشته باشد.
این امر باعث می‌شود بسیاری از مشتاقان و محققین داخلی و خارجی منبع و مرجعی دائمی در خصوص نمایش‌های ایرانی و آیینی داشته باشند. داشتن چنین پژوهشکده‌ای واجب است زیرا این ظرفیت موجود است. تلاش‌های مرکز هنرهای نمایشی در دو دهه گذشته و تأسیس کانون‌های مختلف ارزشمند است ولی همه این کارها در حد برگزاری جشنواره و همایش‌ها بوده است.
ما نیازمند تأسیس چنین پژوهشکده‌ای هستیم که در عین حال سوددهی مالی نیز دارد. اگر ایده اعلام شده بنده که معاونت هنرهای نمایشی است شکل بگیرد این پژوهشکده می‌تواند یکی از بخش‌های اصلی معاونت باشد.
* به عنوان یکی از مسئولین، مدرسان و کارگردانان فعال در حوزه تئاتر دانشگاهی غیر از دعوت از هنرمندان برای حضور در بخش تجربی و ویژه جشنواره چه تعاملاتی با تئاتر دانشگاهی برای برگزاری همایش‌های آیین‌های عاشورایی انجام داده و یا در دست انجام دارید؟
ـ در حال حاضر بیشترین تلاش من جذب اعتماد و حضور دانشجویانی است که توانایی کار کردن در بخش صحنه‌ای و بخش پژوهشی و مقالات را دارند. در حال حاضر بیش از این کاری نمی‌توانیم انجام دهیم تا زمانی که همایش برگزار شود و در اختتامیه خبر خوبی نظیر استقلال دبیرخانه همایش بشنویم که کارش تنها برگزاری همایش نیست و دارای بخش‌هایی نظیر پژوهش، کارگاه نمایشنامه نویسی و مقاله نویسی باشد.
* وضعیت متون بخصوص متونی که در حوزه نمایش‌های دینی و مذهبی تولید می‌شود دارای ابعادی کلیشه‌ای هستند و کمتر شاهد تولید آثاری در خور نظر هستیم. آیا راهکاری برای تقویت و کمرنگ کردن این معضل در همایش آیین‌های عاشورایی در نظر گرفته‌اید؟
در فراخوان از هنرمندانی نظیر خانم اعظم بروجردی، سعید شاپوری، سعید اسدی و هنرمندانی که نگاه و رویکرد مناسبی داریم گفتگوهایی را انجام دادیم. اگر بخواهیم جریان فراگیر را در نظر بگیریم ایده راه‌اندازی پژوهشکده که می‌توان در آن بخشی بخشی را به کارگاه نگارش متن اختصاص داد، بسیار اهمیت دارد.
به نظر بنده ما پیشینه تاریخی پرقدرتی داریم و نمایشگران ما انسانی فی‌البداهه کار بودند. در تعزیه با وجود یک واقعه که مربوط به شهادت امام حسین (ع) می‌شود ده‌ها نسخه تعزیه متفاوت داریم که متناسب با اقلیم، نواها، آواها و کلمات ساخته شده است. این نشان‌دهنده هوش و ذکاوت پیشینیان ما دارد.
باید متمرکز و متحد شویم و شروع به کار کنیم و از حالت فعالیت برای جشنواره یا همایش بیرون بیاییم که در آن حال اتفاق‌هایی جالب رخ خواهد داد. در هر صورت در حیطه نگارش متون نمایشی که فرهنگی وارداتی است جدا از نسخه‌ها که قابلیت برداشت دارند و گنجینه‌ای برای اقتباس هستند، هنوز قدم‌های اول را با وجود یک قرن آشنایی با تئاتر برمی‌داریم. ما در حال شروع، آغاز و رشدیم و در برابر تئاتر دنیا با وجود پیشرفتی که داریم بویژه در دو یا سه دهه اخیر باز هم جای کار زیادی داریم.
در مقایسه دو دهه اخیر نمایشنامه نویسی ایران با دهه‌‌های پیش از انقلاب اسلامی ایران شاهد رشد چشمگیری در زمینه نمایشنامه نویسی هستیم و هنرمندان خوبی چون محمد چرمشیر، محمد رحمانیان، حمید امجد، علیرضا نادری، محمد یعقوبی، کوروش نریمانی، نادر برهانی‌مرند و عزیزان دیگر گویایی این رشد هستند.
به نظر بنده در شکل‌های موضوعی و مناسبتی وقتی که بحث سفارش و مناسبت باشد خیلی نمی‌توان موفق بود ولی حضور هنرمندان ما در کارگاه‌های نمایشنامه نویسی پژوهشکده مورد نظر باعث بروز اتفاقاتی خوب خواهد شد.
* آیا طرح پژوهشکده به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه شده و آیا احتمال تصویب این طرح همزمان با برگزاری همایش وجود دارد یا نه؟
این‌ها بستگی به رویکرد وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی و به طبع آن معاونت هنری دارد. فکر می‌کنم یکی از مشکلات اساسی تئاتر ما در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی ایران این است که امکانات و توجهی که به تئاتر ما می‌شود بسیار کمتر و کوچک‌تر از ظرفیت و قابلیت‌هایش است.
در هر حیطه حتی در ترمینال‌های مسافربری شاهد افزایش هستیم ولی در حوزه تئاتر در تهران به عنوان پایتخت ایران تنها یک مجموعه تئاتر شهر وجود دارد. تنها مشکل ساخت و ساز و بودجه مطرح نیست بلکه باید کاری ریشه‌ای انجام شود. همچنان مصرانه روی راه‌اندازی معاونت هنرهای نمایشی تأکید می‌کنم. البته خانه تئاتر از این طرح به عنوان سازمان تئاتر نام می‌برد.
تفاوت معاونت هنرهای نمایشی با سازمان این است که دستیابی به معاونت محتملتر از سازمانی است که درگیری‌های بیشتری برای راه‌اندازی دارد. اولین و واجب‌ترین قدمی که وزیر جدید می‌تواند بردارد راه‌اندازی معاونت هنرهای نمایشی است. این امر دلیلی علمی نیز دارد زیرا در معاونت هنرهای نمایشی می‌توانیم شاهد دو نوع تئاتر زیباشناسانه و تئاتر کاربردی باشیم.
در جهان تئاتر این دو نوع وجود دارد که تئاتر کاربردی خود شاخه‌های مختلفی دارد نظیر تئاتر تعلیم و تربیتی. وقتی به این نگرش برسیم می‌توانیم از تئاتر به عنوان یک رسانه به منظور درمان بیماری‌های روان‌پریشی، آموزش مسائل اجتماعی و مسائل علمی از طریق تئاتر استفاده کنیم.
این معاونت می‌تواند با وزارت آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داشته باشد. متأسفانه از این امر غافل مانده‌ایم و مرکز هنرهای نمایشی دیگر توان حمایت از همه این برنامه‌ها را ندارد. به نظر من در ذیل معاونت هنرهای نمایشی نیازمند اداره‌کل جشنواره‌ها هستیم.
ما نیازمند اداره‌کلی برای برگزاری همایش‌ها، سمینارها و جشنواره‌ها و دو اداره‌کل برای تئاتر کاربردی و تئاتر حرفه‌ای هستیم. در ذیل تئاتر حرفه‌ای می‌تواند مرکز ساخت فضاهای حرفه‌ای در نظر گرفته شود و در زمانی نه چندان طولانی می‌توان اقتصاد تئاتر را سر و سامان داد.
در ذیل تئاتر زیباشناسانه و هنری شاخه نمایش‌های ایرانی و نمایش‌های غیر ایرانی داریم. در آن زمان است که برای شاخه نمایش‌های ایرانی نیازمند پژوهشکده‌ای برای نمایش‌های تعزیه، نقالی، پرده‌خوانی، روحوضی و خیمه شب‌بازی و غیره هستیم.
نظر شما