حافظ شاعر الگو سازیهای صحیح/ خواجه اهل راز از نقاق و ریا بیزار است

احمد رحیم خانی در گفتگو با خبرنگار مهر در شهرکرد اظهار داشت: تحلیل شخصیت حافظ کاری بس مشکل است چرا که ما در دوران کنونی با سطح درک خود نمی توانیم بگوییم حافظ یک شاعر بوده بلکه مسئله مهم این است که حافظ نه عارف بوده نه رند و او شاعر، عارف و منتقد بوده که تمام این ویژگیها را با هم در وجودش می توان دید.

وی با بیان اینکه مهمترین نکته در زندگی حافظ که موجب شده تا شعرهای او برای مردم قابل درک باشد، این است که حافظ بیش از همه چیز یک محقق بزرگ در زمان خود بوده است، افزود: همانطور که یک محقق با یک مسئله مهم روبرو می شود و به کشف آن می پردازد و بعد از مشخص شدن مسئله به ارائه راه حل می رسد، حافظ هم زیرکانه به کشف مشکلات در دوران زندگی خود و مردم می پردازد و بعد از بیان آن  سعی در معرفی راه حل و جهت برطرف کردن این مشکل گام بر می دارد.

رحیم خانی با اشاره به اینکه مهمترین نکته ای که حافظ در کشفیات خود بدان رسید وجود نفاق و ریا در دوران خود بود، تصریح کرد: حافظ از نفاق و ریا به شدت بیزار بوده و کشف این موضوع موجب شد تا او در صدد حل آن برآید، بعد از تحلیل و تجزیه بهترین را حل برای مبارزه با نفاق و ریا ساختن شخصیتهای در اشعارش است که بتوانند الگو مردم قرار گیرد.
 
وی تصریح کرد: حافظ در بحث الگو سازی در اشعارش به تیپ شناسی افراد می پردازد به طوری با استفاده از شخصیت به ظاهر منفی "رند" از او برای مردم الگوی کسی را می سازد که با وجود خوب نبودن این شخصیت اهل ریا و نفاق نیست و یا شخصیت "پیر میکده" یا "پیر مغان"  که این فرد نیز با وجود اینکه تمام وقت خود را در میکده می گذراند اما انسانی است که از دورویی و ریا اجتناب می کند.

رحیم خانی بیان داشت: مسئله بعدی که حافظ در شناخت مشکلات توجه کرد است این بود که بعد از مشخص کردن مشکل ریا در جامعه به شناخت جغرافیایی ریا در عصر خود می پردازد، به طور مثال در عصر حافظ اغلب مردم بر این باورند که مسجد محل عبادت می باشد اما حافظ بیان می کند که نه مسجد محل عبادت است و نه افرادی چون زاهدان و واعظان به کار خود می رسند، بلکه در مسجد فقط عمل ریا دیده می شود و زاهدان نیز در آنجا دین فروشی می کنند.

وی عنوان کرد: حافظ با بیان این مسائل به این نکته مهم می رسد که اگر چه پیر مغان چهره خوبی ندارد اما اهل ریا نیست و او را به عنوان الگو معرفی می کند و میکده مکانی است که در آن با ریا و نفاق روبه رو نیستیم.

رحیم خانی تاکید کرد: رابطه حافظ با شاعرانی چون مولانا رابطه ای مکمل کننده بوده است چرا که مولانا شاعریست که هدف اشعار او ساختن روح و معنویات انسانهاست به طوری که در دنیای امروزه به ویژه در اروپا مردم به علت بحران معنویت و تهی شدن سعی در شناخت اشعار مولانا دارند که در مقابل، حافظ شاعریست که آموزه ها را اساس شعر خود قرار داده و هدف اشعارش بیان مسائل بیرونی مردم است.

وی عنوان کرد: اشعار مولانا در کنار اشعار حافظ برای انسان کامل هستند و نیاز درونی و بیرونی انسان را در کنار هم  برطرف می کنند.

وی با بیان اینکه استان چهارمحال و بختیاری به دلیل نزدیکی به استانهایی چون اصفهان و داشتن شاعران به نام چون "عمان سامانی"، "دهقان سامانی" ، "میرزا حبیب دستان بنی" و... در حداقل 200 سال گذشته در شعر جایگاه داشته است، یاد آور شد: مسئله مهم تفاوت فاحش سطح آگاهی مردم از خواص علم و ادب است که متاسفانه امروزه این فاصله بسیار زیاد شده است.

به گفته وی در استان چهار محال و بختیاری گروهی از مردم هستند که اکثرا شاعران را خوب می شناسند و با اشعار شاعران آشنا هستند و همچنین شعر هم می گویند اما در مقابل افرادی هستند که داشتن دغدغه معیشت را دلیلی برای سراغ نگرفتن در امر شعر بیان می کنند.

وی افزود: دلیل عمده این مشکل عدم احساس نیاز نسبت به مقوله های ادبی، فرهنگی و هنری است که در مردم تقویت نشده است به طوری که مشغله های روزمره باعث شده مردم از مقوله فرهنگی غافل شوند.

دلخوش کردن به گذشتگان بدون مطالعه بیماری فرهنگی ایجاد می کند

رحیم خانی افزود: این استان با همه مشکلات در زمینه فرهنگی در مقابل با استانهای هم تراز خود عالی بوده است اما نباید این نکته را فراموش کنیم که دلخوش کردن به گذشتگان بدون مطالعه بر روی آثار آنهاهم موجب ایجاد بیماری فرهنگی می شود به طوری که همه مردم مسئول هستند که آثار گذشتگان را به شکل دقیق مطالعه کنند و شناخت شاعران با تکیه بر اسم ها و رسم ها فرق می کند.

وی در مورد خوانش اشعار حافظ به خبرنگار مهر اظهار داشت: در خواندن اشعار حافظ باید دقت کنیم به طوری که با خواندن اشعار به مسائلی چون چگونه شعر گفتن حافظ برسیم، تا از مشکلاتی چون روزمرگی که هر انسانی در دنیای امروزه برای خود به وجود آورده رها شویم.

وی تاکید کرد: در امر شناخت شاعرانی مثل حافظ به مردم، مسئولان و برنامه ریزان امر فرهنگی می توانند دو راهکار را در پیش بگیرند، یک آنکه درجه فهم و آگاهی های مردم را بالا ببرند در حدی که دست مایه لازم به مردم ارائه شود تا آثار هنری را بهتر درک کنند و دومین راهکار این که آثار فرهنگی را پایین تر بیاوریم که روش درستی نیست و متاسفانه بیشتر از راه دوم استفاده می کنند اما باید سطح آگاهی و درک مردم را بالا برد و آن اثر فاخر را به سطح پایین تبدیل نکنیم.

وی تصریح کرد: مردم با بهره گیری از منابع و مکانهایی چون کتابخانه می توانند در شناخت شاعران موفقتر باشند اما متاسفانه امروز مشاهده می کنیم  از کتابخانه ها افراد کنکوری یا دانشجویان جهت تحقیقات درسی استفاده می کنند و کمتر برای مطالعه شاعری به خاطر نیاز وجودی خود به کتابخانه ها می روند.

رحیم خانی بیان داشت: رسانه ها نیز در امر معرفی، شناخت شاعران به مردم و بالا بردن سطح آگاهی مردم موثر هستند اما امروزه به عینه می بینیم که در مجلات به تبلیغات، مسایل سیاسی و اجتماعی و بیان مطالبی که کمتر به درد مردم می خورد بیشتر بها داده می شود.

وی خاطر نشان کرد: رسانه ها می توانند شرایطی برای مردم به وجود آوردند که مردم به مسائل سطحی نگاه نکنند زیرا در دنیای امروز بسته به شرایط نوع مطالعه مردم عوض شده که با بهره بردن از این امر می توان آگاهی بخشی مردم در زمینه های مختلف را به بهترین شکل ترقی بخشید.

رحیم خانی اذعان داشت: با کمک از رسانه ها می توان سطح فهم مردم در زمینه ی ادبیات را بالا برد تا مردم به اصالت و قداست ادبیات در سرزمین خود پی ببرند.

وی با اشاره به سریال " افسانه جومونگ" که بعضی از مسائل مطرح شده در این سریال با اقتباس از داستانهای رستم و سهراب بوده و شباهت این سریال به داستانهای کهن ایرانی و اینکه شباهتهایی که در این زمینه بوده موجب شد تا مردم از این سریال استقبال کنند، بیان داشت: چرا در کشور تولیدات سینما نباید به سمت داستانها و افسانه های ایرانی پیش برود.

رحیم خانی با بیان اینکه ایران سرزمینی است که در دوره های مختلف مورد هجوم اقوام غیر ایرانی قرار گرفته که شاید بدترین آنها حمله مغول به این سرزمین بود، اذعان داشت: اما ایرانی ها در بدترین شرایط به بهترین نحو و شکل ممکن علم و ادب سرزمین خود را با ویژگی ایرانی حفظ کردند، به طوری که امروزه مردم ایران با در دست داشتن این میراث از گذشتگان نباید آنها را سطحی بدانند بلکه باید با نگاه عمیق مطلب مورد نظر شاعر را دریابیم.

وی در مورد بن مایه اساسی اشعار حافظ به خبرنگار مهر گفت: در مطالعه شعرهای حافظ دانستن یک نکته الزامیست اینکه شعر های حافظ در دو محور افقی و عمودی می چرخند، در محور افقی کلمات و واژه ها در یک بیت قرار دارند و در محور عمودی تمام ابیات با هم یک کل را می سازند به طوری که در ظاهر این طور به نظر می رسد که محور عمودی شعر حافظ بیشتر خود را نشان می دهد.

وی افزود: با کمی توجه به این نکته می رسیم که محور افقی بارزتر است حال می توان به این نتیجه رسید که بن مایه اساسی در شعرهای حافظ امید، صبر، تحمل، با چشم باز به مسائل نگاه کردن، انتقاد زیرکانه و...بوده است.

رحیم خانی اظهار داشت: لسان الغیب گرچه در ظاهر به معنی زبان غیب است اما حافظ در اشعارش از غیبها و نهفته ها سخن نمی گوید بلکه لسان الغیب زبان دردها و دغدغه های نهفته در دلهاست و دغدغه هایی چون عدالت، ریا، یکرنگی و ...در اشعار حافظ پدیدار است.

وی تاکید کرد: اشعار حافظ بیشتر همان عشق زمینی مورد نظرشاعر است به طوری که باید ببینیم این عشق زمینی آلوده به بدیهیات است یا باعث تعالی انسان می شود.

رحیم خانی خاطر نشان کرد: حافظ در اشعار خود به تمام واژه هایی که در شعر خود به کار می برد شناسنامه خاص می داد به شکلی که واژه ها هویت پیدا می کنند.

وی یادآور شد: اگر بخواهیم بگویم چگونه باید حافظ را شناخت باید این نکات را در نظر بگیریم که برای شناخت حافظ و درک اشعار وی باید غزل به غزل و واژه به واژه شعرها را خوب و با جان دل خواند و درست درک کرد.

---------------------------

گفتگو : حمیده محمد قاسمی سامانی