دکتر ابراهیم حاجیانی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که متفکری گفته است زبان خانه وجود است دغدغه حفظ هویت ملی با توجه به این مبنا چه نسبتی با ماندگاری زبان فارسی دارد؟ گفت: هویت همیشه برای بقایش نیازمند یکسری عناصر و مؤلفه‌هاست یعنی در واقع در تعریف هویت می‌گویند که آدمها خودشان را به وسیله یکسری مفاهیم به یک جایی متعلق می‌دانند. این نسبت تعلق مهم است و اینکه به چه چیزی خودشان را متعلق می‌دانند هم اهمیت دارد. بعد به واسطه آن خودشان را از دیگران بازیابی و بازشناسایی و متمایز می‌کنند. در این میان یکی از مفاهیمی که خیلی مهم است و جوهره هویت را تشکیل می‌دهد از این جهت که آدمها به وسیله آن خود را شناسایی می‌کنند زبان است.
وی افزود: سایر عناصر فرهنگی هم مهم است مثل مذهب، سرزمین، کشور، جغرافیا و آداب و رسوم و زبان هم در کنار اینها قرار می‌گیرند. اما یک مقداری اهمیت و ارزش زبان نسبت به اینها بیشتر است. می‌دانیم که زبان مهمترین وسیله ارتباطی است،هم به عنوان مضمون و محتوا و هم به لحاظ تأثیر در همه فرهنگها. زبان نقش بسیار مهمی در تکوین هویت دارد. در کشور ما هم زبان فارسی این نقش را داشته است به دلیل تاریخی بودنش و به دلیل اینکه مشترک بوده بین همه اعضای جامعه چه کسانی که فارسی حرف می‌زدند که زبان مادریشان بوده است و چه سایر اقوام و اقلیتهایی که زبان رسمیشان زبان فارسی بوده است در طول تاریخ.
مؤلف کتاب "جامعه‌شناسی هویت ایرانی" تصریح کرد: بنابراین زبان عامل پیوند میان افراد و جوامع هست، گاهی به‌عنوان زبان اول و گاهی به عنوان زبان دوم. بنابراین زبان فارسی نقش مهمی داشته است و باعث کسب هویت می‌شده و وسیله ارتباطی بوده است و حفظ آن و تداوم آن در طول تاریخ عاملی شده که امروزه روز ما اگر بخواهیم هویت ایرانی را بررسی کنیم یک عامل خیلی مهمش زبان فارسی باشد و تعلق به آن نشاندهنده تقویت هویت ملی قلمداد شود.
حاجیانی در پاسخ به این سؤال که بسیاری از فرهنگها در طول تاریخ شاهد تغییر زبان بوده‌اند تداوم زبان فارسی در فرهنگ ایرانی برای قرنها تا چه اندازه در تداوم فرهنگ ایرانی نقش داشته است ؟ گفت: خیلی مواقع عوامل دیگر هویت ایرانی مثل سرزمین یا حکومت دچار تغییر شده یا آداب و رسوم دچار تغییر شده اما آنچه که به نظر می‌رسد در تمام این دوران تاریخی و فراز و نشیبها و خاطرات تلخ و شیرین باقی مانده است زبان فارسی است و این خیلی مهم است که زبان فارسی از قبل از ورود اسلام رگه‌ها و ریشه‌هایش حفظ شده و در دوران اسلامی نیز این، تداوم پیدا کرده است. بعد از ورود مغول هم این عامل حفظ شده، تداوم پیدا کرده و بعد از ارتباط ما با تمدن غرب هم در این 400 و500 سال گذشته هم باز می‌بینیم این عامل حفظ شده است.
وی افزود: در واقع سایر مؤلفه‌های هویت دائماً دچار تغییر و چالش شدند اما مؤلفه زبان در هویت ایرانی در طول تمام این مدت عوض نشده است و ثابت مانده است و تغییرات آن تغییرات اندکی بوده است. بنابراین زبان فارسی عاملی است که ما را سریع ارتباط می‌دهد به 2000 سال پیش یا حداقل با 1500 سال پیش و سده‌های مختلف. مثلاً وقتی ما داریم رودکی را می‌خوانیم در قرون اولیه قرن دوم و سوم می‌بینیم همان زبانی موجود بوده است که امروزه با آن تکلم می‌کنیم. طبعاً زبان فردوسی خیلی نزدیک است به زبان مولوی و سعدی و حافظ. همه اینها را که ملاحظه بکنید عین زبانی است که امروز ما داریم با آن صحبت می‌کنیم. به دلیل اینکه زبان فارسی ساختار اساسیش تغییر نکرده و بر خلاف سایر جوامع این نقشش در هویت ایرانی خیلی قوی‌تر است.
مؤلف کتاب "سبک زندگی در ایران" خاطر نشان کرد: در واقع عدم تغییر زبان در این فرهنگ بوده است. در مقابلش تغییرات نسبی در سایر مولفه‌های هویت ایرانی بوده است مثل سرزمین که دائم کوچک و بزرگ شده است. گاهی مواقع تحت اشغال قرار گرفته است. آمدن مذاهب مختلف و آمدن دولتهای مختلف هم مهم بوده. ما حتی تغییرات در آداب و رسوم را به خود دیده‌ایم. اما زبان فارسی در تمام این مدت دائماً حفظ شده است و بنابراین ما اگر بخواهیم خاطرات تاریخی و پیوند تاریخی مان را حفظ کنیم یک عامل خیلی مهمش عامل زبان است که این عامل بسیار قابل توجه است.
حاجیانی در پاسخ به این سؤال که چه پیش‌شرطهایی برای حفظ و نگهداری از زبان فارسی لازم هستند تا تداوم فرهنگی ما در آینده هم حفظ شود؟ گفت: من فکر می‌کنم سیاست کلی که ما در آن باید فکر بکنیم این احتمال تعارضی است که بین زبانهای محلی با زبان ملی یعنی زبان فارسی دارد از ناحیه بعضی جریانات تندروی فکری فرهنگی به وجود می‌آید. این تعارض که تحت عنوان سیاست زبانی از آن یاد می‌شود و نقدهایی که به سیاست زبانی دارند وارد می کنند یکی از چالشهای مهمی است که ما در اینجا داریم. ما نمی‌توانیم نسبت به این چالشها بی‌توجه باشیم.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام یادآور شد : بنابراین باید سعی کنیم که یک سیاست زبانی متناسب با شرایط را انتخاب کنیم که در این سیاست زبانی در عین احترام و اعتبار زبان فارسی به عنوان زبان ملی در کنار آن زبانهای محلی هم مورد اعتنا و توجه قرار گیرد. بسیاری از زبانهای محلی که ما علاقه مند به حفظ آنها هستیم با زبان فارسی ارتباط خویشاوندی دارند به لحاظ محتوا، هجا و سایر واژه‌ها، واژه‌شناسی و بنابراین حفظ زبانهای محلی و توجه به آنها و بررسی نحوه ارتباط آنها با زبان ملی خیلی مهم است. ما باید الان به این فکر باشیم که در عین احترام و توجهاتی که به زبانهای ملی بگذاریم زبانهای محلی را هم به‌رسمیت بشناسیم.
مؤلف کتاب "توسعه اجتماعی" تصریح کرد: زبانهای محلی را با زبان فارسی یعنی زبان ملی تقویت بکنیم و با نادیده گرفتن زبانهای محلی و عدم رسمیت بخشیدن به آنها کاری پیش نمی‌رود. این خیلی نکته مهمی در بعد فرو ملی است اما در بعد فرا ملی ورود انبوه اصطلاحات و واژه های بیگانه است که در این دو سه دهه اخیر زیاد شده است و تحت تأثیر جهانی شدن و ورود صنعت و تکنولوژی در همه حوزه‌های پزشکی، علوم اجتماعی و مهندسی و تکنولوژی، واژه‌های جدید دارند وارد زبان فارسی می‌شوند. ما موظفیم این برابر سازیها را باسرعت بیشتری انجام بدهیم. باید فرهنگستان ادب فارسی و همینطور مجامع تخصصی باید مرتب در حال واژه‌سازی و واژه‌پردازی باشند و این قرض‌گیریها و وام‌گیریهای زبانی را نظام‌مند بکنند.
این محقق و پژوهشگر ابراز داشت: نکته‌ای دیگر که تهدید به نظر می‌رسد در مورد زبان فارسی این چالشهای تکنولوژیهای جدید است مثل موبایل و اینترنت که خواه ناخواه تجربه یک دهه گذشته به ما می‌گوید که تأثیر مستقیمی روی نحوه گویش و نحوه نگارش فارسی گذاشته است. این مخفف‌نویسی‌ها یا همان فین‌گیلیش نامی که گفته می‌شود ترکیب انگلیسی و فارسی و خلاصه‌کردنها، تلگرافی‌نوشتنها و مخفف‌نوشتنها اینها را که در تلفنهای همراه و در اینترنت در ایمیل‌ها می‌بینیم باید جدی بگیریم و در برابر آن سیاست منسجمی داشته باشیم.
نظر شما