توسعه همه‌جانبه جز با گسترش زبان فارسی ممکن نیست

دکتر سید محمد ثقفی درگفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که متفکری گفته است زبان خانه وجود است دغدغه حفظ هویت ملی با توجه به این مبنا چه نسبتی با ماندگاری زبان فارسی دارد؟ گفت: آنچه که هویت آدمی را تشکیل می‌دهد فرهنگ است. عناصر مهم فرهنگ آداب و رسوم و مذهب و یکی هم زبان است. زبان عامل بیان کننده معنویات یک جامعه است. بنابراین زبان می‌تواند بخش بزرگی از هویت را به عنوان یک نماد نشان دهد . قطعاً زبان نماد است و کار نماد نشان دادن آن معنای پشت نماد است.

وی افزود: بنابراین زبان در هویت ملی چهره برجسته هویت یک ملت را نشان می‌دهد. به همین دلیل زبان فارسی هم برای مجموع جامعه ایرانی می‌تواند نماد باشد که مظهرش در ادبیات منظوم و منثور آن جامعه آمده است. ازجمله شاهنامه فردوسی اشعار حافظ مولانا و سعدی و سایر شعرا. البته این معنایش این نیست که جامعه ایران الان فقط مرکب از زبان فارسی است بلکه فارسی برای اکثریت جامعه ایرانی زبان اول و برای اقوامی که خرده فرهنگ دارند به عنوان زبان دوم و اداری محسوب می‌شود.

ثقفی در پاسخ به این سؤال که بسیاری از فرهنگها در طول تاریخ شاهد تغییر زبان بوده‌اند تداوم زبان فارسی در فرهنگ ایرانی برای قرنها تا چه اندازه در تداوم فرهنگ ایرانی نقش داشته است؟ گفت: زبان به اصطلاح مخلوق انسان است. یک چیز ثابت بدان معنا نیست بلکه ترکیب زبانها بر اثر نفوذ فرهنگها و سیطره فرهنگهای مسلط تغییر یافته یا عناصری از تغییر آورده است. فرضاً اگر زبان فارسی موجود را ببینیم زبان پهلوی ریشه اصلی زبان ملت ایران بوده است اما زبان پهلوی بعداً به شاخه‌های فارسی، فارسی دری و فارسی موجود و لهجه آذری تقسیم شده است.

این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد تصریح کرد: بنابراین یک زبان با اختلاط با فرهنگهای دیگر و پذیرش فرهنگ آن ملت از طریق آن فرهنگها تغییر می‌یابد و ممکن است لغات و اصطلاحات بیشتری برآن زبان وارد شود. به طوریکه زبان عمومی ما به همین نحوه قابل استفاده است با اینکه ما فارسی حرف می‌زنیم و فارسی در شاه نامه آمده است اما لغات اسلامی عربی پس از پذیرش اسلام در زبان فارسی خیلی آمیخته شده است.

این محقق و پژوهشگر اظهار داشت: اکنون دنیای امروز یک دنیای واحد از دهکده جهانی است و کشور از طریق وسایل ارتباط جمعی با دنیا ارتباط دارد و نفوذ تمدن صنعتی غرب عملاً در کشورها مؤثر است و لذا عملاً اصطلاحات صنعتی وعلمی در کشورها وارد شده است. مثل همین لغت تلفن، تلگراف، تلویزیون که لاتین است و هزاران لغات دیگر که بدین وسیله به زبان فارسی آمده است. در برابر این نفوذ لغات بیگانه، گاهی این لغات رنگ زبان فارسی به خود گرفته غیر از آن تلفظی که در زبان لاتین وجود دارد. معادلهایی هم فرهنگستان زبان فارسی می‌خواهد برای این واژه ها پیدا بکند مثلاً کلمه ترمینال را برداشتند و کلمه پایانه را به جایش انتخاب کردند و امثال اینها. 

این نویسنده و مترجم خاطر نشان کرد: بنابراین زبان یک موجود فرهنگی متغییر متحول است اما اگر ما بخواهیم هویت ملی را نگه داشته باشیم باید زبان را نگاه بداریم و عامل آن یا به اصطلاح چیزی که می‌تواند آن را تقویت کند همان حفظ آثار زبان اصلی است که هویت فرهنگی ما را تشکیل می دهد و آن همان کتابهای شاعران قوی در فرهنگ ماست از فردوسی گرفته تا مولانا، سعدی و حافظ و دیگر شاعران مطرح.

ثقفی در پاسخ به این سؤال که چه پیش‌شرطهایی برای حفظ و نگهداری از زبان فارسی لازم هستند تا تداوم فرهنگی ما در آینده هم حفظ شود؟ گفت: وقتی می‌گوئیم ما، ما به تعبیر دکتر شریعتی به دو بخش تقسیم می شود یکی ما تاریخی است و دیگری مای جامعه‌شناسی. مای تاریخی برمی‌گردد به تاریخ و گذشته ما، به ایران قبل از اسلام که از آن به جز چندتا ساختمان ویران شده وآثار محدود و معدودی بیشتر نمانده است و یک زبان پهلوی مرده که در آکادمی‌ها یا در آثار باستانی تخت جمشید محفوظ است. اما یک مای موجود داریم که جامعه‌شناسی ماست که اموز هویت ماست وآن مایی هست که در آن اسلامیت نقش مهمی داشته و ما ایرانی مسلمان شده‌ایم یا مسلمان ایرانی شده‌ایم.

وی افزود: در اینجاست که فرهنگ ما دو چهره به خود می‌گیرد یکی ملیت ماست و یکی اسلامیت ماست. ملیت ما درهمان ایرانی بودن، آداب ایرانی بودن، زبان ایرانی داشتن تجلی دارد و اسلامیت ما محتوای فرهنگ ما، معنویت ما، رابطه ما با مسائل پرورشی ما، دیانت ما، این هردو، هویت ما را نشان می‌دهند. برای اینکه ببینیم مای موجود چیست؟ به تاریخ دوران معاصر برمی‌گردیم. ده دوازده قرن پیش، می‌بینیم که ما ایرانیان همن زبان فارسی را به جهت تأثر عمیق از فرهنگ اسلامی، به عنوان دومین زبان فرهنگ اسلامی در آورده‌ایم و در هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان و حتی آذربایجان که در دوره قاجار جزو خاک ایران بود زبان فارسی توانسته بود اسلام را به آن نقاط برساند .

ثقفی در پایان یاد آور شد: بنابراین برای توسعه مای امروز، گسترش زبان فارسی با محتوای فرهنگ اسلامی می‌تواند هویت، غنای فرهنگی و کرامت ایرانی مسلمان را بیشتر و بهتر کند و آن از طریق رعایت کردن زبان فارسی در رسانه هاست و تشویق نویسندگان به نوشتن کتابهایی در این زمینه است.