نبود کنترل بر ادبیات رسانه/ تدوین منشور اخلاقی سیما

 عدم کنترل بر ادبیات تلویزیون

حجت الاسلام ابوالحسن نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب قم در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: بهترین و جامع‌ترین تعریف از صدا و سیما را امام راحل داشتند. امام خمینی فرموده‌اند: "صدا و سیمای ما باید یک دانشگاه عمومی باشد." وقتی فردی وارد دانشگاه می شود اطرافیان انتظار دارند جدا از مطالبی که مربوط به آموزش است باید تربیت را از راه پرورش بیاموزد. دانشگاه باید در مسائل آموزشی تعلیم و در مسائل اخلاقی، تربیت را به عنوان دستور کار خود تلقی کند.

وی افزود: این تعاریف در شرایطی است که در رادیو و تلویزیون در هیچ بخشی ابتکاری عمل نشده است به طوری که یک سری منبری های سنتی را به صورت مکرر پخش می کند و از سوی دیگر یک سری دیگر از برنامه ها را از دیگر کشورها پخش می کند که این برنامه ها گاهی با اصلاح صورت گرفته پخش می شوند و برخی اوقات حتی بدون اصلاح روی آنتن می روند.

حجت الاسلام نواب بر ادبیاتی که در فیلمها و سریالها مورد استفاده قرار می گیرند تأکید کرد و گفت: واژه هایی که گاهی کودکان از این برنامه های تلویزیونی یاد می گیرند واژه هایی نیست که خانواده بخواهد به کودک بیاموزد و گاهی خانواده ترجیح می دهد تلویزیون خود را خاموش نگاه دارد.

نواب تصریح کرد: فقدان برنامه سازی که جامعه بتواند از آن با صفت نو، جدید و مبتکرانه یاد کنند در برنامه های صدا و سیما حس می شود در رسالت اصلی صدا و سیما که نشر و گسترش اخلاق و فضیلتهای اخلاقی است اقدام در خور و شایسته ای انجام نشده است.

 اخلاق رسانه بدون دین پشتوانه اجرایی ندارد

دکتر محمدعلی آذر شب رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: برای درک ضرورت اخلاق در مباحث رسانه ای به ویژه تلویزیون به عنوان رسانه ملی باید معنای اخلاق را مدنظر قرار داد.

وی گفت: اخلاق از عقل سرچشمه نمی گیرد بلکه از وجدان سرچشمه  گرفته و بیدار کننده وجدان همان هنر و ادبیات است. از این رو رسانه ها می توانند با ارائه هنر تکامل دهنده و بیدار کننده وجدان انسان را به سمت اخلاق فطری تکاملی سوق دهند.

دکتر آذرشب یادآور شد: در برنامه های کنونی تلویزیون پدیده های انحرافی انسانهای بسیاری نشان داده می شود و این پدیده های انحرافی را به عنوان پدیده ای خلاف طبیعت انسان نشان نمی دهد بلکه به نوعی آن را به تصویر می کشد که گویا انسان به همین نحو است و همه انسانها پرخاشگر و بداخلاق هستند که بیشتر به سمت منافع مادی خود حرکت می کنند. این پدیده های انحرافی گاهی به صورت پدیده های طبیعی نشان داده می شوند.

 مدیریت قوی ضرورت فعالیتهای مؤثر

حجت الاسلام سید جواد موسوی هوایی معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با رعایت مؤلفه های اخلاقی و شرعی اظهار داشت: در این رابطه دو بحث اساسی مدنظر است که یکی مباحث شرعی در رسانه به ویژه تلویزیون به عنوان رسانه ملی است و دیگری مقتضیات اخلاقی، اسلامی، عرفی و اجتماعی در جامعه است. این دو مورد در برخی موارد با یکدیگر منطبق هستند. مواردی که از نظر شرعی باید رعایت شود به طور قطع از بعد اخلاقی نیز حائز اهمیت هستند. اما رعایت مبانی اخلاقی مستلزم داشتن مهر شرعی است.

موسوی هوایی در گفت: بنابراین برخی مسائل شرعی در صدا و سیما باید رعایت شوند یک سری مباحث اخلاقی مورد اهمیت قرار می گیرند. در مسائل شرعی روشن است که با استفتائی که از مقام معظم رهبری می شود باید نسبت به رعایت مسائل شرعی در صدا و سیما اقدام کنند. در این اینجا فتوای محکم فتوای ولی امر و ولی فقیه است.

وی همچنین یادآور شد: در مسائل دیگر چون مسائل اخلاقی باید به سراغ کرامتها و فضایل اخلاقی برویم که برای نظام جمهوری اسلامی هدف گیری شده و در سیاستهای فرهنگی به ویژه فرهنگ عمومی در نظر گرفته شده توجه کرده و با هدف قرار دادن این سیاستها راهکارهایی را در نظر گیرد و شرایطی را رعایت کند تا جامعه ما را به آن فضائل نزدیک و از رذائل دور کند.

البته حجت السلام سید جواد موسوی هوایی تأکید کرد: همه کارها با بودجه حل نمی شوند، بلکه جدا از بودجه  وجود یک مدیریت قوی برای جهت دهی و حرکت به سمت فضاهای مطلوب ضروری است، به طور کلی ما با آرمان و آرزوهایی که داریم فاصله داریم می توان بهتر حرکت کرد اما با امکانات و ابزار موجود حرکت رسانه ملی ما بسیار مثبت بوده است.

وی همچنین از جمله ضعفها در این عرصه را مستند سازی به ویژه مستند سازی در عرصه دین دانست و گفت: نقاطی که در آینده رادیو و تلویزیون دیده شده عالی است و برنامه ها به همان سمت حرکت می کنند. به طوری که جذابیت برنامه ها با رعایت محدوده های شرعی ارتقاء یافته است. در این رابطه اشکالاتی هم وجود دارد اما با توجه به امکانات و مخاطبان محسنات بر اشکالات غلبه می کند.

 منشور اخلاقی سیما تدوین می‌شود

دکتر پرویز فارسیجانی دبیر شورای معارف سیما در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با اخلاق در تلویزیون، ضرورت رعایت مبانی شرعی و اخلاقی در برنامه سازی را مورد تأید قرار داد و گفت: در واقع رعایت اخلاق برای مدیران برنامه ساز و برنامه سازان سازمان صدا و سیما یک تکلیف جدی به شمار می رود و این موضوع به کرات هم گوشزد شده است.

وی افزود: در رابطه با موضوع اخلاق در تلویزیون یک نکته کلیدی چون ضرورت تهیه و تدوین فقه رسانه مطرح می شود، چرا که در این زمینه متأسفانه مجموعه مدونی نداریم تا در امور مختلف برنامه سازی تلویزیون حدود شرعی و اخلاقی را مطرح کرده باشد. بیش از 2 سال است که درپی تعامل با متولیان مربوط در حوزه علمیه فعالیتها برای تهیه و ابلاغ مجموعه ای مدون به منظور ارائه حدود و موازین آغاز شده است .

دبیر شورای معارف سیما تأکید کرد: در حوزه اخلاق به یک منشور اخلاقی نیازمندیم تا بتوانیم در حوزه اخلاقیات اسلامی چارچوبهای دقیق و روشنی را به زبان برنامه سازان در اختیار آنها قرار دهیم تا بتواند آن را رعایت کنند. در حال حاضر این منشور به صورت پراکنده وجود دارد و مدیران مسئولیت پیگیری و تذکر آن را برعهده دارند، اما به نظر می رسد که باید تمام نکاتی که در حوزه اخلاق در رسانه ملی به ویژه برنامه های تلویزیونی مورد توجه قرار گیرد به خوبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و ابلاغ شود.

وی با اشاره به اینکه منشور سیما توسط معاونت سیما با همکاری واحدهای ستادی تهیه می شود، افزود: این مجموعه در واقع همان مجموعه تذکرات اخلاقی و فقهی است که به صورت منظم‌تری تدوین می شود، گرچه منشور سیما را نمی توان کامل ترین منشور اخلاقی دانست اما در هر صورت شروع خوبی است که به وضوح و به زبان رسانه ای نقطه نظرات مدیران را به برنامه سازان گوشزد خواهد کرد. این منشور به زودی آماده شده و از سوی معاونت سیما ابلاغ خواهد شد.

فارسیجانی گفت: موضوع نگران کننده این است که بزرگان فقهی ما در این زمنیه کمتر کار مدون و مشخصی داشته اند. اکنون که مقام معظم رهبری بحث موسیقی را در بحثهای خارج خود مطرح کرده اند می تواند مدل خوبی باشد تا دیگر بزرگان دینی و مراجع بزرگ نیز  رسانه ملی و هنر را یاری دهند تا فعالان این حوزه ها بتواند خود را با حدود شرعی همساز کرده و تنها در همان چارچوب عمل کنند.

 عدم نمایش دینداری حقیقی در تلویزیون

آیت الله دکتر مهدی هادوی تهرانی رئیس هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با رعایت مؤلفه های شرعی و اخلاقی در برنامه‌های تلویزیونی اظهار داشت: مسئله اخلاق مسئله ای است که در همه جوامع بشری به عنوان یک مسئله محوری برای تأمین اهداف متعالی در جامعه مطرح است. در جامعه اسلامی باتوجه به تأکید اسلام نسبت به مسائل معنوی، اخلاق اهمیت بیشتری پیدا می کند و به تبع رسانه به صورت عام و تلویزیون به صورت خاص می توانند نقش مؤثری در ترویج این اخلاق داشته باشند.

رئیس هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری گفت: در برنامه تلویزیون شاهد هستیم که صحنه‌های حضور در مسجد ، صحنه های نماز و عبادت نشان داده می شود که از دیدی ترویج صریح و مستقیم گرایش مردم به دین و مفاهیم معنوی است، اما در عین حال همان شخصیتی که به عنوان شخصیت متدین ایفای نقش می کند یک سری رفتاهای نادرست را در لابه لای برنامه انجام می دهد نوعی سطحی نگری و نوعی مخالفت با برخی از مظاهر علمی و تمدنی را نیز در شخصیت این فرد مشاهده می کنیم، در واقع این مفهوم را القا می کند که دینداری با نوگرایی و علم منافات دارد.

وی تأکید کرد: اتخاذ چنین رویکردی در مفاهیم اخلاقی مخاطب تأثیرگذار است؛ برای مثال، تأثیر نهایی آن در مخاطب به این صورت است که اگر به سمت دین بروید رفتارهای خشنی با مردم خواهید داشت و یا میزان سازگاری با افراد کاهش می یابد و نوع رفتار در مقابل علم و تمدن منفی می شود.

وی با بیان این مطلب که این که اگر می خواهیم بحث اخلاق در تلویزیون را به دقت دنبال کنیم باید در یک دوره ده یا یک دوره 20 ساله برآیند مجموعه برنامه های تلویزیونی در قالبهای مختلفی چون اخبار، مستند، فیلم داستانی، برنامه های علمی و غیره را بررسی کنیم گفت: پس از این بررسی ها باید به تحلیل این مطلب بپردازیم که التزام جوانی که دوره کودکی خود مخاطب این برنامه ها بوده به مسائل اخلاقی افزایش پیدا کرده، رفتارهای وی اخلاقی و بهتر شده و یا کاهش یافته، با چنین شیوه‌ای می توان بحث اخلاق در تلویزیون را دنبال کرد.

 اصول اخلاقی رسانه‌ تدوین شود

حجت الاسلام مرتضی وافی مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه و دبیر شورای عالی فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران در گفتگو با خبرنگار مهر در زمینه اخلاق در تلویزیون گفت: بنیان اخلاقی رسانه های جمعی در دنیای امروز بر ایدئولوژیها و فلسفه های غربی استوار است.

وافی گفت: اگرچه اصول و ساختارهای اخلاقی در پیشینه تاریخی رسانه ها در دنیا به تصویب رسیده و قوانینی وضع شده اما ما به عنوان یک کشور مسلمان در رابطه با رسانه های خود از جمله تلویزیون به عنوان یک رسانه تأثیرگذار نیازمند تدوین یک چارچوب دقیق و پایبندی به یک سری اصول اخلاقی در تولید و پخش برنامه ها هستیم.

وی اظهار داشت: زبان فیلم و سریال به علت غیر مستقیم بودن به شدت تأثیرگذار است و سطح مخاطب زیادی را هم چه از نظر سنی و فکری دربرمی گیرد. اگر برای رعایت مباحث اخلاقی دراین فیلمها و سریالها چارچوب مشخصی را دنبال کنیم در حقیقت به نوعی تحیر، اضطراب و سردرگمی در جامعه دامن زده ایم و این امر به نوعی امنیت روانی جامعه را  دچار خدشه خواهد کرد.