به گزارش خبرنگار مهر در کرج، نوای محزون نی، آواز و کلام شاعرانه، دستار، کلاه خود، بانگ کوس، صدای تازیانه، کوفته شدن سم اسبان بر زمین، سپاهیان زره پوشیده، شمشیرهای آهیخته، ناقوس زنگها، رجزخوانی، بانگ تازیانه و ... همه و همه یادآور صحنه های هنری آیینی به نام تعزیه در فرهنگ ایرانی اسلامی است.
تعزیه هنری تاثیرگذار و بیانگر آلام، دردها، رشادت ها و سلحشوری های خاندان ابا عبدالله الحسین(ع) و هنری همزاد مذهب تشیع است، نمایشی روایتگرانه که بیانگر اوج شجاعت و از خود گذشتگی خاندان پاک پیامبر(ص) در مقابل بیدادگری ها و تظلم هایی است که ظالمان تاریخ بر شیعیان علی (ع) روا داشته اند.
تعزیه نمایشی ایرانی و اسلامی است که با الهام و برگرفته از واقعه جانگداز عاشورا و اتفاقاتی که در این رابطه رخ داده به وجود آمده است.
مبنای این نمایش ها را روایت سفرهای امام حسین (ع) و پیروانش از مدینه به بین النهرین، جنگ های او و در نهایت شهادت امام حسین (ع) تشکیل می دهد.
نسخه های تعزیه ای در دست است که در آن از حضرت محمد (ص) و خاندانش نیز نام برده شده اما همواره شاخص ترین شخصیت این گونه نمایش ها امام حسین(ع) است.
در تعزیه متن نمایش با عنوان نسخه خوانده می شود این متون همواره به فارسی منظوم و اغلب از زبان نویسندگانی گمنام و به صورت سینه به سینه نقل شده است.
تعزیه از نظر لغت به معنی ظهار همدردی، سوگواری و تسلیت است ولی به عنوان شکلی از نمایش ریشه در اجتماعات و مراسم یاد کرد شهادت امام حسین (ع) در ایام محرم دارد و در طول تکامل خود بازنمایی محاصره و کشتار صحرای کربلا محور اصلی آن بوده و هیچ گاه ماهیت مذهبی اش را از دست نداده است.
از آنجا که شیعیان شهادت امام حسین (ع) را عملی مقدس و رهایی بخش می دانستند، اجرای مراسم محرم را نوعی تلاش به سوی نجات و فلاح به حساب می آوردند، بعدها نیز پنداشتند که مشارکت در نمایشهای تعزیه، خواه در ردیف بازیگران، خواه تماشاگران، آنان را از شفاعت حسین (ع) در روز قیامت بهرمند خواهد ساخت.
بازیگری در نمایش های تعزیه حرفه ای نیست و بازی سازان نمایش های تعزیه هر یک به قشری از طبقات جامعه تعلق دارند و بر اساس اعتقادت دینی و مذهبی خود پا در این مسیر مقدس و خدایی می گذارند.
در گذشته نمایش تعزیه به دلیل خصلت بی واسطه بودن و رابطه تنگاتنگ و زنده با مخاطب اثر نمایشی و ارتباطگیری مناسب با تماشاگران از جایگاه خوبی در حوزه هنری کشور برخوردار بوده است اما متاسفانه در سال های اخیر به دلیل کم توجهی به این گونه نمایشی کم کم شیوه های اجرایی و تکنیکی آن در حال زوال و نابودی است و تعزیه خوانان قدیمی آخرین تلاش های خود را برای ادامه حیات نمایش تعزیه در حوزه نمایشی کشور انجام می دهند.
اما با توجه به این که هر پدیده ای بدون ارتباط با دنیای خارج و پیرامون خود نمی تواند در این جهان به حیات پویای خود ادامه دهد و هنر نیز از این قاعده مستثنی نیست، بنابراین دست اندرکاران نمایش های تعزیه برای حفظ و اشاعه این هنر باید با دستاوردهای جدید حوزه نمایشی جهان به خوبی آشنا شوند.
به اعتقاد کارشناسان توجه و حمایت از هنرهای سنتی و آیینی چون تعزیه به معنای حفظ بی چون و چرا و بدون ایجاد تحول در این حوزه نیست و از سوی دیگر تغییر و تحول در آیین های سنتی نمایشی به معنای از بین رفتن بنیادها و هسته های اصلی و فکری و آیین های گذشتگان محسوب نمی شود.
به باور کارشناسان کم توجهی به این گونه نمایش ها و نبود ارتباط با تئاتر روز دنیا و دوری از حوزه های پژوهشی و تحقیقی باعث شده است تا به مرور زمان بسیاری از مشخصه های تکنیکی و محتوایی نمایش های تعزیه به فراموشی سپرده شود.
سیری گذرادر تاریخ تعزیه نشان می دهد که علما ودانشمندان شیعه نه تنها باتعزیه به معنای اصیل آن با حفظ و یژگیهای مذهبی، آیینی و تاریخی ورعایت شرایط حدود آن، مخالفتی نداشته اند،که برانجام آن به عنوان یکی ازماندگارترین روش های ترو یج فرهنگ و پیام عاشوراو ترسیم نمادین تاریخ کربلا تأکید کرده اند .
برخی از اصول و شرایط صحیح اجرای تعزیه اصیل و مورد تأکید دانشمندان فقه شیعی عبارت است از حفظ شأن و شوکت و جلال ووقار مکتب عظیم تشیع و مقام ومنزلت والای قیام عاشورا، دوری ازتحریفات آشکارتاریخی درادبیات و آداب و افعال تعزیه ، پرهیز از حرکات سبک وافعال نامعقول، عدم استفاده از ابزار و آلات مخصوص مجالس لهو و لعب و ...
یک از گروههایی تعزیه که ضمن رعایت اصول فوق از گروههای کشوری تعزیه به شمار می رود گروه تعزیه هیئت "متوسلین به علی اکبر(ع)" است که پس از یک ماه اجرا با پایان یافتن ماه صفر به کار خود در کرج پایان داد.
تعزیه هیئت "متوسلین به علی اکبر در کرج به کار خود پایان داد
سیدمرتضی نوابی در گفتگو با خبرنگار مهر در کرج افزود: گروه تعزیه هیئت "متوسلین به حضرت علی اکبر(ع)" یک گروه کشوری و مطرح است که در نقاط مختلف ایران برنامه اجرا کرده است.
وی ادامه داد: این گروه به مدت 20 شب بعد از نماز مغرب و عشا در کرج برنامه اجرا کرد.
این مسئول بیان کرد: این گروه در دهه اول صفر در آستان مقدس امامزاده محمد(ع) کرج و دهه دوم صفر نیز در موقوفه مرحوم لیستر، باغ عقیق کرج برنامه اجرا کرد.
نوابی اظهار داشت: اجرای این گروه از 29 دیماه آغاز شد وتا پایان دهه اول صفر در آستان مقدس امامزاده محمد(ع) ادامه داشت.
وی خاطرنشان کرد: پس از آن نیز گروه تعزیه یادشده تا 21 بهمن ماه سال جاری در موقوفه لیستر، باغ عقیق برنامه اجرا کرد.
هدف از برگزاری این مراسم اجرای نیات واقفین و نشر فرهنگ عاشورایی است
این مسئول در بخش دیگری از سخنان خود نیز یادآور شد: این برنامه به همت اداره اوقاف و امور خیریه کرج برگزار شد و هدف از برگزاری آن اجرای نیات واقفین و نشر فرهنگ عاشورایی بود.
هیئت "متوسلین به حضرت علی اکبر(ع)" حدود 25 سال است که فعالیت می کند.
کشو ر ایران که با پیشینه ای چندین هزار ساله در بسیاری از نمادهای فرهنگی وهنری در دو ره های مختلف تاریخی سرآمد بوده، در سده های اخیر از تعزیه به عنو ان مهم ترین و غنی ترین هنر نمایشی مذهبی بهره می برد، هنری که مبتنی بر گزاره های دینی بو ده و تو انمندیهای خود را در عرصه اهداف معنوی ،سیاسی و اجتماعی به ظهور رسانده است.
تعزیه به رغم و یژگی های هنری که با اصو ل وارزش های دینی،اعتقادی و مذهبی در آمیخته، درسیرتاریخی خود تحت الشعاع هنرهای نمایشی غرب قرار گرفته و در دوره های مختلف زمانی به گو شه انزوا و فراموشی رفته است.
همراه با ظهور تئاترغربی در ایران و گرایش نمایشنامه نو یسان ایرانی به سبک های غربی و اجرای نمایشنامه ها در تالارها و تماشاخانه های پایتخت و دیگرشهرها و بی توجهی به هنر اصیل خود اندک اندک یاد و نام تعزیه از اذهان رخت بربست و اگردرجایی آوایی از آن برآمد به کهنه سرایی تعبیر شد.
نیم نگاهی به پیشینه تحقیق پیرامون تعزیه نشان می دهد که در برابر انگشت شمار پژوهشگران ایرانی درنیم قرن اخیر، نزدیک به دویست سال است که خارجیان بیشترین پژوهشهاراپیرامون این هنراسلامی - ایرانی انجام داده اند .
هنر منحصربه فردایران را سیاحان، گردشگران، نظامیان و دیپلمات های ارو پایی که روزگاری را درایرن گذرانده اند، بدون داشتن اطلاعات دقیق پیرامون آداب و رسوم ومناسک آیینی و مراسم دینی وهنر مذهبی ایران به تجزیه و تحلیل می نشستند و ایرانیان بااجرای هملت و مکبث و شاه لیرو تحقیق پیرامون ریچارد سوم و هانری چهارم، تجددگرایی و نو اندیشی خود را به نمایش می گذاشتند.
این مراسم تعزیه در اقصی نقاط کشور در دهه اول محرم سنتی دیرپاست که اوج و فرود های بسیاری را در 200ساله اخیر پشت سر گذاشته است.
تعزیه که هنری رو به زوال بود، در 30 ساله اخیر به عنوان نمونه یی از هنر اسلامی و ایرانی مورد توجه قرار گرفت اما در همین ایام نیز با تغییر مدیریت های فرهنگی فراز و نشیب های بسیاری را شاهد است.
تمامی پژوهشگران تئاتر ایران تعزیه را هنری موروثی در خانواده هایی که آن را به اجرا در می آورند معرفی کرده و از لزوم حفظ آن صحبت کرده اند.
اما اغلب مشاهده می شود که با پایان یافتن محرم و صفر از میران اجراهای این هنر آیینی کاسته شده و در مواردی نیز اصلا خبریاز اجرای تعزیه در دیگر ماههای سال نیست.
به نظر می رسد با توجه به تاثیرگذاری بالای این هنر ایرانی اسلامی باید تدابیری اندیشیده شود تا در تمام ایام سال تعزیه به ویژه در مناسبتهای مذهبی اجرا شود، همچنین باید برای ارتقای بیش از پیش این آیین در کشور برنامه ریزی شود.
به عقیده کارشناسان، اجراهای مداوم و حضور در جشنواره های بین المللی یکی از راه های پویایی این گونه ی نمایشی است و به این طریق می توان زمینه های غنا و ارتقای کیفی نمایش تعزیه را از نظر تبادل اطلاعات تکنیکی و خروج از بن بست حاصل از عدم ارتباط با تئاتر علمی جهان فراهم کرد.
برگزاری نشست های تخصصی، پژوهشی و تحقیقی ،ایجاد فضایی دائمی برای اجرای نمایش های تعزیه و همچنین ایجاد رشته دانشگاهی با عنوان تعزیه در دانشگاه و مراکز آموزشی از جمله راه های رشد و پویایی و برگرفتن گرد کهنگی از چهره نمایش تعزیه است.
این گونه نمایش ها اگر با دید پژوهشی و علمی مورد توجه اهل فن قرار گیرند می توانند گونه جدید و مستقلی از هنر نمایشی را به تئاتر جهان معرفی کنند.
مناسبت های مذهبی همچون ماه محرم و صفر فرصتی برای بازنگری و توجه به نمایش های سنتی و آیینی خصوصا نمایش تعزیه است که می تواند به سوگواره ای بزرگ مردمی تبدیل شود.
به باور کارشناسان برنامه ریزی های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، برای فعالیت های نمایشی گروه های تعزیه، فراهم کردن امکانات لازم برای اجرای گروه های نمایشی، بهره بردن از ثبت این هنر در آثار فرهنگی یونسکو و ایجاد فرصت های مناسب برای شکل گیری گروه های جدید در شهرستان ها از سوی متولیان تئاتر کشور، می تواند موجب پویایی و بروز خلاقیت در نمایش تعزیه شود.
..............................................
گزارش: اعظم کریمی
عکس: شاهین خلج
نظر شما