معاهده عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای که در سال 1968 به تصویب رسید یکی از معاهدات بین المللی در زمینه خلع سلاح است که البته همواره نسبت به عملیاتی شدن آن حرف و حدیث وجود داشته و به ویژه قدرت های بزرگ و دارندگان سلاح های اتمی بدون توجه به این معاهده بین المللی در راستای توسعه و تکثیر این سلاح ها و نیز بهره گیری از نسل های جدید سلاح های هسته ای گام برداشته اند.
قدرتهای بزرگ ظاهرا این معاهده را به منظور محدود کردن اشاعه سلاح‌های هسته‌ای امضاء کرده‌اند. این معاهده از یک پیشنهاد مطرح شده درمجمع عمومی سازمان ملل که به تشکیل«کمیته خلع سلاح هجده کشور» انجامید، نشأت گرفته است. این کمیته موظف بود مذاکرات در باب انعقاد یک پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای را آغاز کند. گفت وگوهای این کمیته به کندی پیش می‌رفت تا اینکه ایالات متحده و اتحاد شوروی در 1966 رایزنی‌های خصوصی‌شان را آغاز کردند. در 24 اوت 1967 دو ابرقدرت، موفق شدند متونی مشابه را به کمیته خلع سلاح هجده کشور تسلیم کنند. سرانجام مجمع عمومی متن معاهده را در 12 ژوئن 1968 به تصویب رساند و قدرتهای بزرگ هم در اول ژوئیه همان سال آن را به امضاء رساندند.
در ماده اول معاهده آمده است: «امضاء‌کنندگانی که سلاح‌های هسته‌ای در اختیار دارند موافقت می‌کنند که «به هیچ وجه سلاح‌های هسته‌ای و یا دیگر مواد انفجاری هسته‌ای را به کشور دیگری انتقال ندهند واعمال کنترل بر این سلاح‌ها را به کشور دیگری واگذار نکنند...آنهاهمچنین موافقت می‌کنند که به هیچ‌وجه به هیچ کشور غیرهسته‌ای درساختن ویا تحصیل سلاح‌های هسته‌ای مدد نرسانند.»
در ماده دوم معاهده، تصریح می‌شود کشورهایی که سلاح هسته‌ای در اختیار ندارند موافقت می‌کنند که از پذیرفتن انتقال سلاح‌های هسته‌ای و دیگر مواد انفجاری هسته‌ای، چه مستقیم وچه غیر مستقیم خودداری کنند و از ساختن و یا تحصیل چنین سلاح‌هایی امتناع ورزند.»
این معاهده همچنین اعلام می‌کند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد حمل و نقل مواد هسته‌ای و استفاده از آنها یک رشته تضمین‌های ایمنی برقرار کرده و بر رعایت آنها نظارت خواهد کرد و کشورهایی که سلاح‌های هسته‌ای در اختیار ندارند باید برای اجرای این اصول، موافقتنامه‌های جداگانه‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امضاء کنند.
معاهده عدم تکثیر هسته‌ای بلافاصله جنجال آفرید و فرانسه ـ یکی از قدرتهای هسته‌ای غرب ـ از امضای معاهده سرباز زد. با وجود این ، حکومت فرانسه گفته است که مفاد معاهده را رعایت خواهد کرد. قدرتهای عمده دیگر همچون هند که در سال 1974 یک آزمایش هسته‌ای انجام داد و رقیبانش پاکستان، جمهوری خلق چین، رژیم اسرائیل و آفریقای جنوبی هم حاضر نشده‌اند امضای خودشان را پای این معاهده بگذارند.
اما یکی از مواد این معاهده که در هیاهوی جهانی گم شده و کمتر به آن توجه شده، ماده 6 معاهده است که در این ماده تصریح می‌شود که «هر یک از طرف‌های معاهده متعهد می‌گردند که با حسن نیت، گفت وگوهایی به منظور اتخاذ تدابیری کارآمد در مورد قطع هر چه زودتر مسابقه تسلیحات هسته‌ای و نیل به خلع سلاح هسته‌ای و توافق درباره یک معاهده خلع سلاح عمومی و کامل، تحت نظارت‌های شدید و بین‌المللی انجام دهند.» هر دو ابرقدرت مذاکرات «سالت»، «انهدام نیروهای هسته‌ای میان برد» و «استارت» را نشانه‌هایی از حسن نیت‌شان می‌دانند. با وجود این، دیگران در صداقت ایشان تردید دارند. خرده گیران برآنند که معاهده عدم تکثیر هسته‌ای «وضع موجود» را حفظ می‌کند .
کشورهایی که سلاح هسته‌ای در تملک ندارند با چشم پوشیدن از «گزینش هسته‌ای» بار عمده تکالیف معاهده را بر دوش گرفته‌اند و کشورهای دارای سلاح هسته‌ای که متعهد می‌شوند سلاح‌های هسته‌ای را «پخش نکنند» فداکاری‌شان بسیار ناچیز بوده است زیرا اصلاً به نفع آنها نیست که اشاعه سلاح هسته‌ای را اجازه دهند و یا تشویق کنند. کشورهای دارای سلاح هسته‌ای همچنین ملزم نیستند فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی‌شان را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام دهند.
با وجود این، معاهده منع تکثیر سلاح‌های هسته‌ای با تمامی این کاستی‌ها، همچنان ـ دست کم به لحاظ نظری ـ یکی از عوامل محدود کننده گسترش سلاح‌های هسته‌ای است و وجود این معاهده، در عصری که خطرناک‌ترین اعصار است، از نبود آن بهتر است.
نظر شما