معاهده ای برای منع گسترش سلاح های هسته ای/ چالش بر سر سه ماده

به گزارش خبر گزاری مهر، معاده ان پی تی مشتمل بر 11 ماده است که سه ماده آن بیشترین چالش را به دنبال داشته است به نحوی که بر اساس ماده 4 حق کلیه کشورها برای توسعه فعالیت های صلح آمیز هسته ای به رسمیت شناخته شده و بر اساس ماده 6 نیز باید کلیه کشورهای دارنده سلاح هسته ای زمینه خلع سلاح را فراهم کنند و بر اساس ماده 10 این معاهده نیز کشورها محق شناخته شده اند هرگاه که احساس کردند مفاد معاهده برخلاف منافع ملی شان است از آن خارج شوند.

در مقدمه معاهده ان پی تی که در سال 1968 منعقد شده می خوانیم:

کشورهای موسس این معاهده که از این پس اعضا این معاهده نامیده می شوند با توجه به ویرانی هایی که یک جنگ هسته ای برای نوع بشر به بار می آورد و در نتیجه نیاز به یک تلاش همه جانبه برای جلوگیری از خطر چنین جنگی و اتخاذ اقداماتی در جهت حفظ امنیت مردم، با اعتقاد به اینکه گسترش سلاح های هسته ای خطر یک جنگ هسته ای را به صورت جدی افزایش خواهد داد با رعایت قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد که خواستار انعقاد موافقت نامه ای به منظور جلوگیری از گسترش بیشتر سلاح های هسته ای است با تعهد به همکاری در جهت تسهیل اجرای پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص فعالیت های صلح جویانه و با تاکید بر حمایت از تحقیقات، توسعه و دیگر تلاش ها برای انجام بهتر اصل پادمان موثر بر جریان منابع و مواد شکافت پذیر ویژه به وسیله استفاده از ابزارها و دیگر روش ها در نقاط استراتژیک معین و در چارچوب سیستم پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی با تایید این اصل که منافع حاصل از کاربرد صلح جویانه فناوری هسته ای، شامل محصولات جنبی ناشی از فناوری که کشورهای دارنده سلاح های هسته ای از توسعه اوارت انفجاری هسته ای کسب می نمایند، باید جهت اهداف صلح جویانه در دسترس تمامی اعضای این معاهده اعم از کشورهای دارنده سلاح هسته ای یا کشورهای فاقد آن قرار گیرد؛

با اعتقاد به این که در اجرای این اصل، همه اعضای این معاهده حق دارند در تبادل هر چه وسیع تر اطلاعات علمی شرکت نموده و جهت توسعه بیشتر کاربرد انرژی هسته ای برای اهداف صلح جویانه، به صورت انفرادی یا با همکاری سایر کشورها اقدام نمایند با اعلام قصد خود مبنی بر نیل به پایان دادن هر چه وسیع تر مسابقات تسلیحاتی و تعهد به انجام اقدامات موثر در جهت خلع سلاح هسته ای با اصرار بر همکاری تمام کشورها در نیل به این هدف؛

با یادآوری مجدد اعضای معاهده منع آزمایش سلاح های هسته ای در جو، فضای ماوراء جو و زیرآب در سال 1963 که در مقدمه این معاهده قصد خود را جهت نیل به توقف کلیه انفجارات سلاح های هسته ای برای همیشه و ادامه مذاکرات در این زمینه ابراز داشته اند؛

با تمایل هرچه بیشتر نسبت به کاهش تنش های بین المللی و تقویت اعتماد بین اعضاء به منظور تسهیل در توقف تولید سلا های هسته ای و برچیدن تمام ذخایر موجود و حذف سلاح های هسته ای و وسایل پرتاب آنها از زرادخانه های ملی، از طریق انعقاد معاهده ای در جهت خلع سلاح عمومی و کامل تحت نظارت شدید و موثر بین المللی؛

با تاکید مجدد بر این موضوع که بر اساس منشور سازمان ملل متحد، کشورها باید در روابط بین المللی از هر گونه تهدید یا توسیل به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشورهای دیگر به هر روشی که با اهداف سازمان ملل متحد مغایر می باشد خودداری نموده و این موضوع که استقرار و حفظ صلح بین المللی باید به نحوی تامین شود که حداقل منابع انسانی و اقتصادی مصروف آن گردد؛ نسبت به موارد زیر توافق نمودند:

ماده 1:

هر یک از اعضا این معاهده که دارای سلاح هست های است، متعهد می شود از واگذاری مستقیم یا غیر مستقیم سلاح های هسته ای یا سایر ادوات انفجاری هسته ای و یا کنترل بر این سلاح ها یا ادوات انفجاری به دیگری خودداری نموده و هیچ یک از دولت های فاقد سلاح هسته ای را به هیچ طریقی در ساخت سلاح های هسته ای یا سایر ادوات افنجاری هسته ای و یا کسب این سلاح ها یا دیگر ادوات انفجاری هست های و کنترل بر آنها کمک، تشویق و ترغیب ننماید.

ماده 2:

هر یک از اعضاء این معاهده که فاقد سلاح هسته ای است، متعهد می شود از قبول مستقیم یا غیر مستقیم انتقال سلاح های هسته ای یا سایر ادوات انفجاری هسته ای و یا کنترل بر این سلاح ها یا سایر ادوات انفجاری هسته ای به دیگری خودداری نموده و به هیچ طریقی سلاح های هسته ای یا سایر ادوات انفجاری هسته ای را نساخته و کسب ننماید و در جستجو و یا دریافت کمک برای ساخت سلاح ها یا سایر ادوات انفجاری هسته ای بر نیاید.

ماده 3:

1- هر یک از اعضا این معاهده که فاقد سلاح های هسته ای است، متعهد می گردد طی موافقت نامه ای که بر طبق اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی و سیستم پادمان آن  مورد مذاکره قرار گرفته و منعقد خواهد شد، پادمان آژانس را صرفا به منظور بررسی انجام تعهدات عضو مربوطه تحت این معاهده و جلوگیری از انحراف انرژی هسته ای از استفاده صلح جویانه به سوی سلاح هسته ای یا دیگر ادوات انفجاری هسته ای بپذیرد. دستور العمل های پادمان مورد نیاز در این ماده باید متوجه مواد چشمه یا مواد شکاف پذیر ویژه ای که در یک تاسیسات هسته ای اصلی و یا در خارج از آن تولید، فرآوری و یا مورد استفاده قرار گرفته است، باشد.

2- هر یک از اعضای این معاهده متعهد می شود که مواد چشمه یا مواد شکاف پذیر ویژه یا تجهیزات یا موادی را که مخصوصا جهت فراوری، استفاده یا تولید مواد شکاف پذیر ویژه طراحی یا تهیه شده است به هیچ کشور فاقد سلاح هسته ای تحویل ننماید، مگر آن که این مواد چشمه یا مواد شکافت پذیر ویژه تحت پادمان مقرر در این ماده قرار گیرد.

3- پادمان مقرر در این ماده به نحوی اجرای خواه شد که ماده 4 این معاهده رعایت گردیده و مانع از توسعه اقتصادی و فنی اعضاء یا همکاری های بین المللی در حوزه فعالیت های صلح جویانه هسته ای شامل مبادهل بین المللی مواد هسته ای و تجهیزات فراوری، استفاده یا تولید مواد هسته ای برای اهداف صلح جویانه بر طبق مقررات این ماده و اصل پادمان مطرح شده در مقدمه این معاهده نشود.

4- اعضا این معاهده که فاقد سلاح های هسته ای می باشند جهت رعایت مفاد این ماده، موافقت نامه هایی را به صورت انفرادی یا به اتفاق سایر اعضاء بر طبق اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی با آژانس منعقد می نمایند. مذاکرات مربوط به انعقاد این موافقت نماه ها در مدت یک صد و هشتا روز پس از لازم الاجرا شدن این معاده آغاز خواهد شد. در مورد اعضایی که اسناد تصویب یا الحاق به این معاهده را پس از مدت یک صد وهشتاد روز ارائه می دهند مذاکرات مربوط به انعقاد موافقت نامه حداکثر در تاریخ ارائه اسناد تصویب یا الحاق آغاز خواهد گردید. این موافقت نامه ها باید حداکثر هجده ماه پس از تاریخ شروع مذاکرات به اجرا گذاشته شوند.

ماده 4:

1- هیچ یک از این معاهده به نحوی تفسیر نخواهد گردید که به حقوق غیر قابل انکار هر یک از اعضای آن به منظور توسعه تحقیقات، تولید و بهره برداری از انرژی هسته ای جهت اهداف صلح جویانه بدون هر نوع تبعیض و منطبق با مواد 1 و 2 این معاهده، خللی وارد نماید.

2- همه اعضاء این معاده متعهد می گردند که تبادل هر چه وسیع تر تجهیزات، مواد دانش و اطلاعات فنی را جهت مصارف صلح جویانه انرژی هسته ای تسهیل نموده و حق شرکت در این مبادلات را دارند. اعضا ای معاهده در صورت توانایی باید انفرادی یا به اتفاق سایر اعضاء یا سازمان های بین المللی در توسعه بیشتر استفاده از انرژی هسته ای برای اهداف صلح جویانه مخصوصا در قلمرو اعضایی که فاقد سلاح هسته ای می باشند و با توجه به نیازهای مناطق در حال توسعه جهان، مشارکت نمایند.

ماده 5:

هر یک از اعضای این معاهده تعهد می نماید که اقدامات مقتضی را بر طبق مفاد این معاهده و تحت نظارت شایسته بین المللی و از طریق دستورالعمل های مناسب بین المللی به عمل آورده و منافع بالقوه هر گونه کاربرد صلح جویانه استفاده از انفجارات هسته ای را با رعایت اصل عدم تبعیض در اختیار تمامی اعضا این معاهده که فاقد سلاح های هسته ای می باشند قرار دهد و هزینه مورد در خواست از این کشورها بابت ادوات انفجاری مورد استفاده تا حد ممکن کاهش یافته و شامل هزینه های تحقیق و یا توسعه نباشد. اعضای این معاهده که فاقد سلاح هسته ای می باشند، می توانند بر اساس یک یا چند موافقت نامه بین المللی خاص و از طریق یک سازمان بین المللی مربوطه که نمایندگی اعضاء فاقد سلاح هسته ای در آن به نحوی مکلفی تامین شده باشد از این منافع استفاده نمایند. مذاکرات بر روی این موضوع پس از لازم الاجرا شدن معاهده آغاز خواهد گردید. اعضای این معاهده که فاقد سلاح های هسته ای می باشند، در صورت تمایل می توانند طی موافقت نامه های دو جانبه از منافع مذکور استفاده نمایند.

ماده 6:

هر یک از اعضاء این معاهده  متعهد می گردد که با حسن نیت، مذاکرات در خصوص اقدامات موثر جهت توقف هر چه سریع تر مسابقات هسته ای و خلع سلاح هسته ای، انعقاد معاهده خلع سلاح عمومی و کامل تحت کنترل شدید و موثر بین المللی را تعقیب نماید.

ماده 7:

هیچ یک از مواد این معاهده به حق گروه های مختلف کشورها که جهت حصول اطمینان از فقدان کامل سلاح های هسته ای در قلمرو خود مبادرت به انعقاد معاهدات منطقه ای بنمایند، خدشه ای وارد نمی سازد.

ماده 8:

1- هر یک از اعضای این معاهده می تواند اصلاحاتی را به این معاهده پیشنهاد نماید. متن اصلاحات پیشنهادی، به دولت امین معاهده ارائه می گردد تا به اطلاع کلیه اعضای معاهده رسانده شود در صورت تقاضای یک سوم اعضاء یا بیشتر جهت اصلاح معاهده، دولت امین از تمامی اعضای معاهده جهت تشکیل کنفرانسی به منظور بررسی این اصلاحات دعوت به عمل خواهد آورد.

2- هر گونه اصلاحی به این معاهده باید با اکثریت آراء تمامی اعضای این معاهده شامل آراء تمامی دولت های دارنده سلاح های هسته ای عضو این معاهده و تمامی اعضای دیگر معاهده که در تاریخ اعلام اصلاحیه پیشنهادی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی عضویت دارند، مورد تصویب قرار گیرد. این اصلاحات در مورد هر یک از اعضاء این معاهده که سند تصویب اصلاحیه را تسلیم نماید، از تاریخی لازم الاجرا می باشد که اسناد تصویب اکثریت اعضا معاهده از جمله تمامی کشورهای دارنده سلاح هسته ای که از اعضاء معاهده می باشند و تمامی اعضاء دیگر که در تاریخ اعلام اصلاحیه در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی عضویت دارند، تسیلم شده باشد. پس از آن، اصلاحیه در مورد سایر اعضای معاهده از تاریخ ارائه اسناد تصویب اصلاحیه لازم الاجرا می گردد.

3- پنج سال پس از لازم الاجرا شدن این معاهده، کنفرانسی متشکل از اعضاء معاهده در شهر ژنو (سوئیس) جهت بازنگری بر نحوه اجرای معاهده مذکور به منظور حصول اطمینان از تحقق اهداف مقدمه و مفاد معاهده، تشکیل خواهد شد. پس از آن و در فواصل پنج ساله، اکثریت اعضا معاهده می توانند با ارائه پیشنهادی در این مورد به دولت امین معاهده، خواستار تشکیل کنفرانس مشابه دیگری جهت بررسی عملکرد معاهده شوند.

ماده 9:

1- این معاهده برای امضاء تمامی کشورها مفتوح خواهد بود هر کشوری که معاده را قبل از آن که بر طبق بند سوم این ماده لازم الاجرا شود امضا ننموده باشد می تواند در هر زمانی به آن ملحق شود.

2- این معاهده به تصویب کشورهای  امضا کننده آن خواهد رسید و اسناد تصویب و الحاق معاهده نزد دولت های بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی و اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی و ایالات متحده آمریکا که بدین وسیله به عنوان دولت های امین تعیین می گردند، به امانت سپرده می شود.

3- این معاهده پس ازتصویب کشورهایی که دولت های آنها به عنوان امین معاهده تعیین شده اند و ارائه اسناد تصویب چهل دولت دیگر امضا کننده این معاهده، لازم الاجرا خواهد گردید. در جهت اهداف این معاهده، کشورهای دارنده سلاح هسته ای به دولت هایی اطلاق می گردد که تا قبل از ژانویه 1967 یک سلاح هسته ای یا وسیله انفجاری هسته ای را ساخته و منفجر نموده باشند.

4- در مورد کشورهایی که اسناد تصویب یا الحاق خود را پس از لازم الاجرا شدن این معاهده تسلیم نمایند، معاهده از تاریخ تسلیم اسناد تصویب یا الحاق لازم الاجرا می گردد.

5- دولت های امین معاهده، تاریخ هر امضاء و تاریخ تسلیم هر سند تصویب یا الحاق و تاریخ لازم الاجرا شدن این معاهده و تاریخ وصول هر تقاضای تشکیل کنفرانس و سایر اعلامیه ها را بلادرنگ به اطلاع تمامی کشورهای امضا کننده و یا ملحق شده به معاهده خواهند رساند.

6- این معاهده توسط دولت های امین آن بر طبق ماده 102 منشور ملل متحد به ثبت خواهد رسید.

ماده 10:

1- چنانچه هر یک از اعضاء معاهده تشخیص دهد حوادثی فوق العاده مربوط به موضوع این معاهده منافع عالیه کشورش را به مخاطره انداخته است این حق را خواهد داشت که در اعمال حق حاکمیت ملی خود از این معاهده کناری گیری نماید. این عضو باید کناره گیری خود را با اطلاعیه قبلی 3 ماهه به تمامی اعضاء معاهده و به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام نماید. اطلاعیه فوق باید حاوی بیان و شرح حوادث فوق العاده ای باشد که به نظر دولت مورد اشاره، منافع عالیه کشورش را به مخاطره انداخته است.

2- بیست و پنج سال پس از لازم الاجرا شدن این معاهده کنفرانسی تشکیل خواهد گردید تا در مورد این که آیا این معاده برای مدت نامعین یا برای مدت یا مدتهای اضافی مشخص تمدید شود، تصمیم گیری نماید. این تصمیم با اکثریت آراء اعضاء معاهده اتخاذ می گردد.

ماده 11:

متون انگلیسی، روسی، فرانسوی، اسپانیایی و چینی این معاهده دارای اعتبار واحد بوده و باید در باینگانی دولت های امین این معاهده به امانت سپرده شوند. دولت های امین معاهده نسخه های کاملا تایید شده این معاهده را برای دولت های امضا کننده یا ملحق شده به معاهده ارسال می دارند.

معاهده در تاریخ اول ژوئیه 1968 در سه نسخه در شهرهای لندن، مسکو و واشنگتن منعقد شد.