به گزارش خبرنگار مهر، مهرداد اسکویی مستندساز سرشناسی است که تاکنون آثاری چون "از پس برقع"، "دماغ به سبک ایرانی"، "بیوه مرد"، "روزهای بی‌تقویم" و... را کارگردانی کرده و جوایز متعددی را از جشنواره‌های خارجی و داخلی از آن خود کرده است. در سومین جشن مستقل مستند سینمای ایران از این هنرمند تقدیر می‌شود. به این بهانه درباره شرایط سینمای مستند با این کارگردان گفتگو کردیم.
*خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: برگزاری جشن مستقل سینمای مستند در چند دوره اخیر باعث شده که به سینمای مستند تخصصی‌تر نگاه شود.
- مهرداد اسکویی: من همیشه فکر می‌کردم تا جشن مستند و فیلم کوتاه مستقل برگزار نشود بیشتر مردم جذب سینمای بلند به دلیل حضور بازیگران و رنگ و لعاب آن می‌شوند. از طرفی خیلی بخشهای سینما که هویت فرهنگی ما وابسته به آن است و زیرساخت سینما است دیده در جشن اصلی دیده نمی‌شدند.
بخش مستند در دوره‌های قبل به این دلیل در جشن سینمای ایران حضور داشت که فقط عنوان شود این بخش هم در جشن ما وجود دارد. آن سالها فقط یک یا دو جایزه داده می‌شد البته من خودم نامزد دریافت جایزه بودم و جایزه هم گرفتم. تلاش هیئت مدیره و اعضای اصناف باعث شد این جشن به صورت مستقل و تخصصی برگزار شود. این اتفاق بسیار خوبی است چون آثار متمرکزتر داوری می‌شوند. حتماً حرف و حدیث درباره جوایز مطرح می‌شود، اما خیلی مهم نیست. بیشتر برگزاری مستقل جشن اهمیت دارد.
* شرایط سینمای مستند را در فضای فعلی چگونه می‌بینید؟
- من مستندساز اجتماعی هستم. مستند اجتماعی ابعاد عمیق‌تری از واقعیت را نشان می‌دهد و مستلزم یک نوع نقد اجتماعی است. خیلی از فیلمها شرایطی که در جامعه وجود دارد را نقد می‌کنند و بعضی‌ها این موضوعات را زیر ذره‌بین قرار می‌دهند و مقابل آن آینه می‌گذارند تا مردم، شخصیت‌های فرهنگی و مسئولین خیلی خوب موضوع را ببینند و درباره‌اش فکر کنند.
این فیلمها محصولی را تبلیغ نمی‌کند. بلکه به طور عمیق با نگاه دقیق کارگردان به جامعه همراه است. این آثار مخاطب را به استنتاج نوعی نقد اجتماعی ترغیب می‌کند. دقت و نگاه کارگردان به وضوح به خصوص درفیلم‌هایی که درباره انسان است دیده می‌شود. این فیلمها به کیفیت زندگی انسان می‌پردازند و قضاوت و نتیجه را به عهده مخاطب می‌گذارد.
این گونه آثار نمایش صرف واقعیت نیست بلکه با ابعاد عمیق‌تر روح و روان، معنی و اخلاقی واقعیت را ارتقا می‌دهند. این فیلمها می‌توانند حیات انسان را موشکافی و خودآگاهی را افزایش دهند و ما را به عرصه‌های جدیدتر برسانند تا بدانیم فقط زندگی مختص ما و خانواده‌مان نیست. ما در جامعه بزرگتری زندگی می‌کنیم که همه ارکان آن به هم ربط دارد.
من فکر می‌کنم مستند وظیفه دارد به این مسایل بپردازد ولی بر روی لبه تیغ است. ما می‌توانیم به راحتی بگوییم، اینها سیاه‌نمایی است، تا تمام این فضا کنار رود و ما چیزی را نبینیم. به طور نمونه توجهی به مشکلات کودکان بزهکار نشان ندهیم. در این چند سال اخیر من به این موضوع پرداختم و دو فیلم اخیرم در این حوزه بر مددکاران و قضات اجتماعی تاثیر زیادی داشته است.
* به نظر می‌رسد شما در ارتباط با ادامه روند سینمای مستند ایران نگران هستید؟
-بله خیلی نگران هستم. فیلمهای مستند که نمایش داده نمی‌شود. البته تلویزیون قدم کوچکی در این زمینه برداشته اما کافی نیست. در حال حاضر فیلمهایی در سینما و تلویزیون نمایش داده می‌شوند که عوامل پروژه در ساخت آن مقصر نیستند. زیرا آنها می‌خواهند مردم را شاد کنند. ولی در این میان مقوله فرهنگ مهم است. قرار است ما چه دستاوردی داشته باشیم؟ در گذشته به این شکل بود که اگر پنج فیلم اینگونه تولید می‌شد، دو فیلم فرهنگی هم به نمایش در می‌آمد تا ما هم به سینما برویم، ببینیم، و به جهان حال و آینده فکر کنیم.
ما به عنوان یک ایرانی در جامعه تلاش می‌کنیم، آینده خوبی برای فرزندان و شرایط زیست بهتری برای خودمان ایجاد شود. اما اگر این فضاها کاملا حذف شود و نفس‌کش نباشد، شرایط سخت خواهد شد. اینکه فقط یک بازیگر در فیلمهای کمدی باشد تا بامزگی نشان دهد، کافی نیست. بلکه باید شرایطی فراهم شود تا آدمهایی که فکر می‌کنند، حرف خود را بیان کنند. این فیلمها فرهنگ ما را نمی‌سازد. باید بدانیم چه شخصی فرهنگ ما را در سینما می‌سازد؟
ما به فیلمهای مثل "باشو غریبه کوچک"، "مسافر"، "بچه‌های آسمان" و ... افتخار می‌کنیم. اما 50 سال دیگر به فیلمهایی که هم اکنون اکران هستند، افتخار نمی‌کنیم. من نگرانیم از روزی است که هیچ چیزی نباشد تا به آن افتخار کنیم.
شرایط باید به گونه‌ای شود تا چهره‌های فرهنگی به آرامش برسند تا بتوانند تولید اثر فرهنگی کنند. در این دعوا و کشمکش‌ها فکر می‌کنم سینما و حرفهایی که در آن می‌زنند کمترین ارزش را دارد و به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
* فکر می‌کنید سینمای مستند ما به لحاظ ساختار و موضوع در سالهای اخیر چقدر پیشرفت داشته است؟
- یک اتفاق در سینمای ایران همزمان با جهان افتاده است. در دنیا سینمای مستند خیلی خوب رشد کرده و فیلمها در مراکز دانشگاهی دیده می‌شود. سمینارهای مهمی در این حوزه برگزار می‌شود. همگام با دنیا نیز در ایران شاهد اتفاقاتی در چند سال گذشته بودیم. انجمن مستندسازان این موضوع را به خوبی پیگیری می‌کند. حوزه هنری با برگزاری ورک شاپ این امور را رونق می‌دهد. افرادی هم به طور مستقل کارگاه خصوصی برگزار می‌کنند. این اتفاقات در روند سینمای مستند ایران بی‌تاثیر نیست. ما در این چند سال شاهد اتفاقات خوب در سینمای مستند بودیم.
فیلمهایی که در کارگاه‌ها ساخته می‌شود نوید اتفاق خوبی را می‌دهد. از طرفی فیلمسازانی که با ابزار دیجیتال کار را شروع کردند، اگر تجربه کسانی که کار کردند در کنار نگاه و شور خود قرار دهند، اتفاق خوبی می‌افتد.
*به نظر می‌رسد وضعیت سینمای مستند بهتر از سینمای بلند است. آقای تقوایی معتقد بود آثار کوتاه رشد بهتری نسبت به فیلمهای بلند داشته‌اند.
- در این دو سه سال اخیر به نظر من آثار مستند و کوتاه بهتری نسبت به فیلمهای بلند تولید شده است. البته اگر تک جرقه‌ها را در نظر نگیریم. متاسفانه تولید برخی از این تله فیلمها ضربه بزرگی بر فرهنگ ما وارد می‌کند. فیلمسازهای خوبی در حوزه کوتاه داریم که همین افراد ممکن است یک تله فیلم را در 15 روز به خاطر مسایل مالی تولید کنند. البته به من هم ساخت چنین فیلمهایی پیشنهاد می‌شود. تولید این آثار نگران‌کننده و حاصل ارزش نگذاشتن به مخاطب است.
وقتی فیلمی 90 دقیقه‌ای در 15 روز تمام می‌شود، قطعاً نتیجه خوبی نخواهد داشت. بعضی از فیلمسازان خوب ما به سمتی می‌روند که به سرعت فیلم می‌سازند و حتی به سمت تولید آثار کمدی می‌روند. من نمی‌گویم این کار را نکنند اما مهم این است که ما فیلمساز خود را حفظ کنیم. من می‌توانم به راحتی تیزر بسازم، خیلی وضعیت مالی‌ام بهتر می‌شود. اما منتظر می‌مانم تا فیلم خودم را بسازم. به همین دلیل کارگاه آموزشی برگزار می‌کنم، تدریس می‌کنم، یا عکاسی را ادامه می‌دهم تا بتوانم سالی یک فیلم بسازم.
ولی به عنوان یک مستندساز نگران هستم، نکند فیلمسازان کوتاه و مستند به مسیری کشیده شوند که نگاه خود را از دست دهند و فیلمهایی بسازند که ساخته شدن و یا نشدن آنها فرقی نکند. این موضوع برای من درد و دغدغه است. خیلی از فیلمسازان خوب ما یک گوشه نشسته‌اند و کار نمی‌کنند. خود را مشغول مطالعه کرده‌اند تا در شرایط بهتری فیلم بسازند.
فیلمهای فاخر با هزینه‌های بسیار بالا ساخته می‌شود، در صورتیکه فاخر بودن متعلق به آدمهای فرهنگی است. زمانی که نورالدین زرین کلک و یا ناصر تقوایی فیلم می‌سازند ما افتخار می‌کنیم. اینها فخر سینمای ما هستند. یک فیلم چند میلیاردی فخر نیست. من نگرانم سینمای فاخری در آینده نداشته باشیم و سینمای ملی بی‌تاثیر شود.
* برنامه‌ای برای ساخت فیلم بلند ندارید؟
- نه. شاید روزی مستند بلند بسازم. من تکنیک حرفه‌ای‌ام مشخص است و مستندساز هستم.
*چه توصیه‌ای برای جوانان این حوزه دارید؟
- بیشتر دوست دارم از نسل قبل خود بشنوم، ما نیازمند حمایت و هدایت هستیم. من همیشه احساس می‌کنم شاگرد هستم. فکر می‌کنم جوانها بهتر است همیشه فیلم ببینند،عکس بگیرند و کتاب بخوانند تا از این جریان به دور نباشند.
ما باید فضا برای سینما مستند به وجود آوریم تا جوانان وارد این فضا شوند. سینمای مستند فقط پشت دوربین رفتن نیست. آنها باید در فضای جامعه شناسی و مردم شناسی قرار بگیرند. کسانی که در این فضا هستند گام به گام رشد می‌کنند.
------------
گفتگو: بیتا موسوی
نظر شما